ترور و سرکوب آغاز شد

آغاز این سال برای شیعیان ایرانی بسیار غم انگیز بود. اماكن مقدس شیعیان در عراق، به حكم قاضی القضات وهابی ها مورد تعرض قرار گرفت و قبه و ضریح آن اماكن ویران شد. روحانیون بلندپایه شیعی ساكن عراق طی تلگرافی به همپایگان ایرانی خود، خواهان رسیدگی و همكاری شدند. حاج امام جمعه خویی برخی از مدیران مطبوعات را به خانه خود در تهران فراخواند و فاجعه مدینه را به آنان خبر داد. چندی نگذشت كه خبر این رویداد محافل سیاسی و فرهنگی در ایران را تحت تاثیر قرار داد. مجلس شورای ملی در واكنش به این حادثه كمیسیونی با حضور روحانیون ایرانی از جمله امام جمعه تهران، سیدمحمد بهبهانی فرزند شادروان سید عبدالله بهبهانی، آیت الله زاده خراسانی فرزند شادروان ملامحمد كاظم خراسانی، حاج میرزا محمدرضا كرمانی، سیدحسن مدرس و حاج یحیی امام جمعه خویی و با شركت سیاسیونی همانند مستوفی الممالك و وثوق الدوله- كه به تازگی به ایران برگشته بود- مشیرالدوله، احتشام السلطنه و محتشم السلطنه تشكیل گردید تا درباره رفتار وهابی های تندرو در مدینه چاره ای بیندیشند.
همچنین در آغاز این سال، نخستین كشوری كه در عهد پهلوی اول قرارداد همكاری با ایران منعقد نمود تركیه بود. پیش از این گفتیم كه رضاخان پهلوی مشابهت های سیاسی فراوانی میان خود و مصطفی كمال- آتاتورك بعدی- می دید و تلاش می كرد تا از روش های سیاسی وی الگو بگیرد.
در بهار این سال رضاخان پهلوی تاجگذاری نمود. این مراسم با حضور روحانیون، بازرگانان و برخی سرشناسان سیاسی و اجتماعی برگزار شد. به همین مناسبت در تهران و شهرستان ها سه شبانه روز جشن و چراغانی برپا بود. همچنین نخستین دستگاه بی سیم در قصر قاجار راه اندازی شد و موجودیت خود را به تمام ایستگاه های بی سیم جهان اعلام نمود. نخستین ایستگاهی كه پاسخ داد، بی سیم مسكو بود كه راه اندازی بی سیم در ایران را تبریك گفت. و نیز برای نخستین بار هواپیماهای اسكادران هوایی ایران در آسمان تهران به نمایش درآمدند. در ماه پایانی بهار، دولت ذكاءالملك- محمدعلی فروغی- از كار افتاد و مستوفی الممالك به جای او نشست. از كارهای شگفت انگیز پهلوی اول یكی هم این بود كه برخلاف سنت معمول سرسلسله های ایرانی كه با سقوط خاندان سلطنتی قبلی و روی كار آمدن خاندانی دیگر، همه دولتمردان پیشین از كار بركنار و خانه نشین می شدند، وی از دولتمردان درستكار پیشین بهره می برد و كاری به پیشینه شان در سلطنت قبلی نداشت. در خردادماه به فرمان پادشاه عربستان كنفرانس كشورهای اسلامی در مكه تشكیل شد تا درباره تجدید خلافت و چگونگی نگهداری از اماكن مقدس مكه و مدینه به شور بنشینند. مستوفی الممالك نیز در روزهای پایانی این ماه بیانیه ای صادر كرد و در آن به رفتار وهابیون نسبت به اماكن مقدس شیعی اعتراض كرد و مراتب تاسف و تألم دولت و ملت ایران را ابراز نمود. وی از مسلمانان جهان خواست تا جلوی اینگونه رفتار دوران جاهلیت و توحش را بگیرند. مجلس شورای ملی هم طرحی را با قید دو فوریت تصویب كرد كه به موجب آن یك كمیسیون دوازده نفری از شعبه های شش گانه مجلس، به عنوان «كمیسیون حرمین شریفین»، موظف شد تا نسبت به رفتار وهابیون و راه های مقابله با آن در آینده مطالعه و گزارش نماید.
در تابستان این سال، انتخابات مجلس ششم پایان یافت و باز هم تهران از دخالت نظامیان دور ماند و مدرس، مصدق، ملك الشعرا بهار، مشیرالدوله، موتمن الملك، میرزا هاشم آشتیانی و مستوفی الممالك، چند تن دیگر به مجلس راه یافتند.
از رویدادهای شگفت انگیز این سال، شورش نظامیان در گوشه و كنار كشور بود. سربازان و درجه داران فوج سلماس بر فرمانده خود سرهنگ یوسف خان ارفعی شوریدند و وی را تكه تكه كردند! آنها كه به دلیل نرسیدن حقوق سر به شورش گذاشته بودند، پس از غارت پادگان و بردن اسلحه ها به سوی شهر خوی گریختند. بی درنگ لشكر تبریز مامور سركوب و دستگیری شورشیان شد و پس از دستگیری، دادگاه ویژه صحرایی به ریاست امیرلشكر حسین آقا خزاعی به محاكمه شورشیان پرداخت. این دادگاه در آغاز حكم به اعدام همه ۱۸۰ نفر درجه داران و سربازان شورشی داد و سرانجام ۵۶ تن از آنان را به جوخه آتش سپرد. در همین هنگام پادگان مراوه تپه نیز به فرماندهی سلطان- سروان- جهانگیرخان سالار جنگ مشهور به «لهاك خان» سر به شورش برداشت. سپاهیان شورشی وارد شهر بجنورد شدند و پس از تصرف شهر، پنج تن از صاحب منصبان نظامی و چند درجه دار را كه با قصد آنان مخالف بودند، به جوخه اعدام سپردند. آنگاه شورشیان به سوی شیروان و قوچان راهی شدند تا از آنجا برای تصرف مشهد بروند. برای مقابله با این شورشیان، گردانی به فرماندهی یاور ابراهیم ضرابی از تهران و یك فوج از مشهد به سوی قوچان و بجنورد حركت كردند. پس از جنگ و گریز نیروهای دولتی با شورشیان، سرانجام سلطان لهاك خان و نظامیان تحت فرمانش از مرز باجگیران به روسیه رفتند و خود را تسلیم كردند.
در آغاز تابستان این سال، سپهسالار تنكابنی- سپهدار تنكابنی یكی از فاتحین تهران- در سن ۸۴ سالگی با شلیك گلوله ای به زندگی خود پایان داد. پیش از این گفتیم كه وی بیش از یك میلیون تومان بدهی به بانك استقراضی روس داشت. شایع بود كه رضاخان پهلوی، وی را برای پرداخت بدهی هایش زیر فشار قرار داده بود. و گفته اند كه یادداشتی از او به جا مانده كه در آن نوشته: «مرا عار باشد از این زندگی/ كه سالار باشم، كنم بندگی!»
در ماه میانی تابستان، رضاشاه برای رسیدگی به شكایات مردمی از سرتیپ جان محمدخان امیرعلایی، فرمانده لشكر شرق، راهی خراسان شد. شاه در مشهد طی نطقی از رفتار جان محمدخان اظهار تاسف نمود و در همان جا، در حضور همگان به افسر اسكورت خود دستور داد تا فرمانده لشكر خراسان را خلع درجه نماید. شاه در همان مجلس دستور داد عده ای از صاحب منصبان كه در قتل و غارت با فرمانده خود همكاری داشتند نیز خلع درجه و تحویل زندان شوند.
در میانه این سال، مجلس ششم آغاز به كار كرد. مستوفی الممالك نیز با حضور در كاخ سعدآباد از كار كناره گیری كرد، ولی شاه نپذیرفت و مجلس هم دوباره به وی ابراز تمایل نمود. مستوفی كه رای تمایل مجلس را ضعیف ارزیابی می كرد، باز هم استعفا داد. این بار مجلسیان به موتمن الملك- پیرنیا- ابراز تمایل نمودند، ولی او زیر بار نرفت و رئیس الوزرایی را نپذیرفت. سرانجام باز هم مستوفی الممالك به ناچار مامور تشكیل كابینه شد.
در خزان این سال، سیدحسن مدرس مورد اصابت چند گلوله قرار گرفت كه با تیزهوشی و واكنش سریع او، به زخمی شدنش انجامید. برخی از نمایندگان در مجلس سوءقصد به مدرس را نكوهیدند و خواستار مجازات عاملین آن شدند، اما نظمیه نتوانست تروریست ها را شناسایی و دستگیر كند!
درویش خان استاد مسلم تار ایران نیز در این سال هنگامی كه با درشكه در حال عبور از خیابان امیریه تهران بود با اتومبیلی تصادف كرد و درگذشت. روزنامه ها به همین مناسبت نوشتند: «تار مرد!» شوریده شیرازی شاعر نام آور نیز در این سال چشم از جهان فرو بست.
در بهمن ماه برخی نمایندگان مجلس دولت مستوفی را استیضاح كردند. مستوفی بی آنكه در مجلس حاضر شود، پاسخ استیضاح را كتبی به مجلس فرستاد و استعفا داد، اما باز هم شاه و مجلس به ریاست وزرایی او تمایل نشان دادند و مستوفی نیز كابینه خود را به مجلس معرفی كرد. در این كابینه علی اكبر داور كه وزیر عدلیه- دادگستری- بود، دست به كار بنیادینی زد و همه قضات پیشین را بیرون كرد. وی كلیه تشكیلات قضایی و اداری وزارتخانه را منحل كرد و طرحی نو درافكند. در این سال همچنین قانون مجازات عمومی به اجرا درآمد. پنجاه و هفت دانشجوی نظامی برای ادامه تحصیل راهی اروپا شدند و برای نخستین بار اتاق تجارت در ایران تشكیل شد. ریاست اتاق تجارت تهران با حاج حسین آقا امین الضرب- مهدوی- بود. كابل كشی زیرزمینی تلفن هم از اقدامات دولت در این سال بود. بلدیه- شهرداری- تهران نیز آگهی داد تا زمانی كه چراغ برق در همه خیابان های تهران روشن نشده با چراغ زنبوری شب های تهران را روشن خواهد كرد.
لایحه راه اندازی و واگذاری اتوبوسرانی تهران به یك كمپانی دانماركی نیز از سوی دولت در این سال تقدیم مجلس شد. همچنین در این سال، بانك رهنی ایران با سرمایه ۰۰۰/۵۰۰/۴ ریال و در محل سابق بانك استقراضی روس گشایش یافت. لایحه تاسیس راه آهن سراسری نیز در پایان این سال تقدیم مجلس شد.خبرهای حوزه فرهنگ نیز یكی چاپ نشریه ایران مصور و دیگری چاپ نخستین شماره روزنامه اطلاعات به مدیریت و سردبیری عباس سعودی در تیرماه این سال بود.

منبع : روزنامه شرق