امور داخلی

غائله پناهندگی شاهزاده فرهادمیرزا (عموی ناصرالدین شاه) به سفارت انگلستان با نامه رسمی ویلیام تیلر تامسون وزیرمختار بریتانیا در تهران آغاز شد. او در این نامه به میرزاآقاخان نوری صدراعظم وقت ایران نوشت كه «در این روزها بی احترامی بزرگ و غریب از اولیای دولت ایران نسبت به دولت انگلیس شده، بر عهده دوستدار است كه مطالبه تلافی آن را از اولیای دولت ایران بكند». منظور تامسون این بود كه چون دولت ایران با فرهادمیرزا به دلیل دوستی اش با اعضای سفارت بریتانیا برخورد خواهد كرد، فرار او از تبعیدگاهش در طالقان و پناه آوردنش به سفارت اتفاق افتاده و این باعث بی احترامی به دولت انگلستان است.
●خشم
میرزاآقاخان نوری كه در این دوره كوشش می كرد با گسترش دادن روابط دولت ایران با فرانسه، نفوذ روزافزون سیاست انگلیس و روسیه را قدری متعادل كند به تامسون پاسخ داد كه ماجرای تنبیه فرهادمیرزا و مصادره اموالش از «امورات كلیه داخله مملكت» است و او اجازه ندارد در این باب به مكاتبه و سئوال و جواب رسمی با سفارتخانه های خارجی بپردازد، اما به طور غیررسمی و دوستانه به گلایه های تامسون پاسخ داد. ادامه مكاتبات عمدتاً بر این موضوع متمركز بود كه تامسون استدلال می كرد كه چون نام دولت انگلیس در میان آمده و تنبیه فرهادمیرزا به دوستی اش با بریتانیا مربوط دانسته شده است، موضوع دیگر داخلی نیست. او اصرار داشت كه دولت ایران «عمداً» قصد توهین داشته و باید جبران كند. اما نوری موكداً پاسخ می داد كه تنبیه شاهزاده به واسطه ترك بی اجازه تبعیدگاهش در طالقان بوده و چون از فرمان ملوكانه تمرد كرده، شایسته مجازات است و این یك موضوع داخلی است.نوری مراسلاتی را كه با تامسون داشت به آگاهی شاه می رسانید. چند نامه كه رد و بدل شد، ناصرالدین شاه از پافشاری و لجاجت تامسون خشمگین شد و دستخطی خطاب به نوری به شرح زیر نوشت:
«جناب صدراعظم!
اگر قرار بر این باشد كه هر كس به سفارتخانه انگلیس برود و بست بنشیند، هم تیول و مواجبش بی عیب شود و هم در مدت عمرش همیشه مورد عنایت بوده معاف از مواخذه هر نوع جرم و تقصیر باشد، كدامیك از نوكرهای من طالب چنین نعمتی نخواهد بود؟!
اگر بنا این باشد كه هر مقصر و متمرد پناه به سفارت انگلیس ببرد، از هر قسم تنبیه محفوظ باشد گذشته از اینكه نوكرهای من بعد از این به هیچ وجه از من حساب نخواهند برد سهل است از جسارت اشرار اطمینان خاطر برای من نخواهد ماند. واضح و آشكار می گویم اطمینان من از بزرگ و كوچك اهالی ایران به واسطه حقوق و دسترسی من است بر تنبیه و تأدیب و اسباب تهدید آنها. با عدم چنان حقوق كمال خلاف عقل خواهد بود یك ساعت میان خلق آشوب طلب ایران با خیال آسوده بمانم!
راست است از قدیم الایام بعضی از اماكن شریفه بست بوده است، اما اشخاصی كه به آنجا پناه می بردند به جز سلامت شخص خود حاصلی نداشتند [و] عیال و اموال آنها در اختیار سلطان و مایه اطاعت و احتیاط هر كس بوده. این نوع پناهگاه كه طامسن صاحب (یعنی جناب تامسون) در پایتخت من می خواهد برقرار كند، هیچوقت در ایران نبوده و ممكن نیست با حقوق لازمه اطمینان سلطانی جمع آید.
فرهاد میرزا به خلاف رای ما از طالقان برخاسته به سفارتخانه انگلیس آمده است. طامسن صاحب هم كمال استحضار را از این معنی داشت كه آمدن او به دارالخلافه منافی حكم و رای ما می باشد. عوض اینكه او را به جای خود بفرستد و شفاعت این نوع تقصیر او را در حضرت ما نماید، بعد از یازده روز به مقام مطالبه ترضیه برخاست كه چرا حركات متمردانه فرهاد میرزا را تحسین نمی كنم و او را مورد عنایت نمی سازم! نمی دانم به این تفصیل حمایت متمردین ما و به این طریق بدراه و جسور كردن خلق را طامسن صاحب خودسر می كند یا اینكه به دستورالعمل دولتش است؟در هر صورت تحمل این دستگاه كه خلق را از جاده اطاعت درآورد و به بی باكی اشرار و متمردین بیفزاید نه به شأن سلطنت ما درست می آید و نه با شرایط حزم و احتیاط درست می آید.
سواد این دستخط را فرخ خان ببرد برای طامسن صاحب بخواند و رفع این غائله را به آن تفصیل كه زبانی به شما فرمایش و حالی شد [بكند]. اگر گوش داد و عمل كرد فبها، والا خود هر قسم باشد سواد و ترجمه این دستخط را در جوف مراسله مخصوصه خود به جناب ایلچی بزرگ دولت انگلیس مقیم استامبول و جناب وزیر امور خارجه آن دولت رسانیده و چاره این افضاح (رسوایی) ناگوار را از خیرخواهی آنها بخواهید. حرر فی شهر ربیع الثانی ۱۲۷۱» («مكاتبات ایران و انگلیس درباره پناهندگی فرهادمیرزا»، به كوشش میرهاشم محدث)
‌واكنش
متن دستخط شاه روز دهم ربیع الثانی ۱۲۷۱ در اختیار تامسون قرار گرفت. واكنش او عجیب و تحقیركننده بود. او در یادداشتی به نوری یادآوری كرد كه روز بعد «عید بزرگ دولت انگلیس» است و افزود: «بر دوستدار لازم آمد به اولیای دولت ایران اظهار بدارد كه اگر بخواهند به قاعده و قانون سابق رفتار نمایند (یعنی تبریك و هدایا بفرستند)، به سبب بی احترامی عظیمی كه به توسط نواب شاهزاده فرهادمیرزا به دولت انگلیس وارد آمده است، مادامی كه آن بی احترامی رفع نشده است، دوستدار كمال افسوس را دارد كه چنین تعارفات را نمی تواند قبول كند»!

آرش بهداد

منبع : روزنامه شرق