ایل بختیاری تهران را آزاد کرد

قوم بختیاری از نیروهای موثر در جنبش مشروطه و خصوصاً فتح تهران بودند و در میان سرداران ایشان علیقلی خان سردار اسعد جایگاهی خاص داشت.
علیقلی خان چهارمین فرزند حسینقلی خان ایلخانی بود و قبل از او برادرش اسفندیار خان لقب اسعد داشت. علیقلی پس از كشته شدن پدر یك سال در زندان ظل السلطان فرزند ناصرالدین شاه و حاكم اصفهان بود و به نوعی زندگی سیاسی خود را با زندان آغاز كرد. پس از آن ایام سخت با به قدرت رسیدن اتابك در اصفهان ستاره اقبال خانواده ایلخانی مجدداً درخشید. اسفندیارخان سردار اسعد اول به ایلخانی بختیاری رسید و علیقلی خان فرمانده سواران بختیاری در گارد شد. این وضعیت تا عزل اتابك از حكمرانی اصفهان ادامه داشت و پس از عزل وی علیقلی خان دیگر به گارد مراجعه نكرد و بیشتر در سرزمین بختیاری به سر برد.
علیقلی در سال ۱۳۱۸ (ه.ق) به هند و سپس مصر سفر كرده و در همان سال به زیارت خانه خدا مشرف شد. سپس عازم پاریس شد و دو سال بعد به ایران مراجعت كرد و در سال ۱۳۲۱ با فوت اسفندیارخان به تمشیت امور بختیاری همت گماشت و از این تاریخ به سردار اسعد ملقب شد. وی در بین ایل بختیاری دارای موقعیت ممتاز و ویژه بود و می توان او را نقطه محوری ایل بختیاری در آن روزگار نامید. او از نخستین ایرانیانی بود كه ضمن مسافرت به اروپا با مظاهر تمدن و دموكراسی در فرانسه آشنا شد. به همین دلیل واجد امتیازات روشنفكری منحصربه فردی شد. پس از مراجعت به ایران در سال ۱۳۲۴ مجدداً عازم پاریس شد و در زمان به توپ بستن مجلس در سال ۱۳۲۶ نیز كه عده ای از رجال و آزادیخواهان عازم اروپا شدند علیقلی خان در پاریس اقامت داشت. استبداد محمدعلی شاهی باعث تأمل و تفكر بسیاری از روشنفكران و مراجعت ایشان به قصد مبارزه به ایران شد و یكی از دلایل سردار اسعد برای مراجعت به ایران نیز همین مسئله بود. البته در این بین تشویق ایرانیان برای مراجعت وی نیز بسیار موثر بود. مخبرالسلطنه هدایت كه خود در آن هنگام در اروپا به سر می برد در این زمینه نوشته است: ... شاخص میان ایرانیان علیقلی خان سردار اسعد است كه غالباً اشخاص مهمی با او مراوده دارند و او را به بازگشت به ایران و رهبری نهضت تشویق می كنند. علاوه بر این تشویق ها فتح اصفهان توسط بختیاری ها نیز در ترغیب علیقلی خان برای بازگشت به ایران بسیار موثر بود. سردار اسعد در چنین شرایطی وارد ایران شد و در اولین اقدام به اتحاد ایل بختیاری مشغول شد. پس از آن جهت اطمینان خاطر خود نیاز به اتحاد با دو نیروی قوی دیگر در جنوب و جنوب غرب ایران یعنی قشقایی ها و طوایف عرب داشت تا با خاطری آسوده و مطمئن از پشت سر خود، عازم فتح تهران استبدادزده شود. پس از عقد قرارداد مودت با اعراب و قشقایی ها، اردوی بختیاری برای حركت به سوی تهران در اصفهان مستقر شد. مجاهدان بختیاری از اصفهان و سواران دلیر سپهدار تنكابنی از رشت از دو جبهه به سوی تهران حركت كردند و در بیست وچهارم جمادی الثانی ۱۳۲۷ قمری وارد تهران شدند. شجاعت و تهور بختیاری ها و سواران تنكابنی به حدی بود كه پس از چند روز تهران به تصرف كامل فاتحان درآمد و شاه به همراه پانصد تن از سران و بستگان به سفارت روس در زرگنده پناهنده شد. از اهمیت اقدامات بختیاری ها در تهران همین بس كه پاولویچ می نویسد: در نهضت مشروطه خدمات بختیاری ها غیرقابل انكار است. حتی می توان گفت كه اگر سواران آنها تحت ریاست سردار اسعد به تهران حركت نمی كردند محمدعلی شاه به این سهولت میدان را خالی نمی كرد. از این سخن می توان این گونه نتیجه گرفت كه محمدعلی شاه از حركت بختیاری ها و توانایی رزمی ایشان بسیار ترسیده بود. هماهنگی خاص و تحت امر بودن نیروهای بختیاری و توانایی رزمی آنها تحت فرماندهی مدبرانه سردار اسعد از نقاط قوت این نیروها در آزادی مجدد ایران پس از استبداد صغیر بود. در اولین كابینه ای كه پس از خلع محمدعلی شاه تشكیل شد سردار اسعد وزارت كشور را عهده دار شد و اقدامات اساسی او در مسند وزارت به حدی بود كه نماینده انگلیس در خلیج فارس از تهران خواست در صورت امكان سردار اسعد را وادار به استعفا كند كه البته این امر مورد موافقت قرار نگرفت.
جانفشانی ایل بختیاری در استقرار نظام مشروطه محدود به فتح تهران نبود. تلاش بختیاری ها در سركوب شورش های پراكنده ایران پس از خلع محمدعلی شاه بسیار واجد اهمیت بود. شورش در زنجان به كمك نیروهای بختیاری تحت فرماندهی جعفر قلی خان امیربهادر و یپرم خان ارمنی فرو نشانده شد و در ادامه نیز پس از ناكامی قوای مشروطه در سركوبی شورش در شمال غرب ایران مجدداً این نیروهای بختیاری بودند كه به استقرار نظم در آن نواحی پرداختند.

فرشید خدادادیان
* دانشجوی كارشناسی ارشد تاریخ

منبع : روزنامه شرق