بیماریهای درختان زیتون

زیتون ( Olea europaea Oleaceae) درختی است با عمر طولانی، نیمه گرمسیری، همیشه سبز و بومی مدیترانه. عمر برخی از آنها تا ۱۰۰۰ سال هم می رسد. ارزش زیتون به خاطر میوه و روغن آن است. كشورهای حاشیه مدیترانه دارای ۹۵% از كل سطح زیر كشت زیتون دنیا می باشند. ۹۰% زیتون های تولید شده برای تهیه روغن به كار میرود.
اسپانیا برگترین تولیدكننده روغن زیتون جهان است ( ۲۳% ). بعد از آن تركیه (۱۲% ) ،امریكا (۱۱.۴%) ، مراكش (۸.۵%) ، سوریه (۷.۵%) و یونان (۷.۳%).
درخت زیتون قادر است خود را با شرایط محیطی مختلف وفق دهد. این درخت احتیاج به اقلیم های ملایم با تابستان های نه چندان گرم و زمستان های سرد دارد. اگر چه زیتون برای باردهی مناسب به سرما احتیاج دارد ، ولی اگر دما به كمتر از ۱۰- درجه سانتیگراد برسد آسیب می بیند. زیتون به عنوان یك گونه گیاهی مقاوم به خشكی شناخته می شود و می تواند استرس های آبی را تحمل كند. حداقل آب مورد نیاز زیتون در سال ۲۰۰۰ متر مكعب در هكتار است. بیشتر این آب ، در طول دوره گلدهی و تشكیل دانه در اواخر بهار و بعد در تابستان كه اندازه میوه ها افزایش پیدا می كند، مورد نیاز است. زیتون میتواند در خاكهای فقیر و خاكهای صخره ای حاشیه تپه ها هم رشد كند ولی بهترین زیتون ها از درختانی به عمل می آید كه در خاكهای عمیق كشت شده اند. زیتون خاكهای شور و قلیایی و خاكهایی كه آهك زیادی دارند را هم تحمل می كند.
سیستم ریشه ای زیتون سطحی است و قادر به تحمل خاكهای غرقاب شده نیست و حتی در خاكهای عمیق هم فقط ۹۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر در خاك نفوذ می كند. بخش های هوائی درخت دارای شاخه های اصلی مجتمع و متراكم، میانگره های كوتاه و برگهای متراكم است كه اگر با هرس راه باریكی در شاخه ها باز نكنیم، مانع از رسیدن نور به مركز درخت می شوند.
كنار هر برگ در زیتون جوانه های گل دهنده وجود دارند. این جوانه ها در فصل جاری به وجود می آیندو در فصل رشد بعدی جوانه می زنند. هر گل آذین شامل ۱۵ تا ۳۰ گل است كه این تعداد به نوع كلتیوار و شرایط زراعی آن سال بستگی دارد. اگر در كنار همه برگها یك گل آذین بوجود بیاید، هر سر شاخه پتانسیل تولید چند صد گل را خواهد داشت.ولی تنها پنج درصد از این گلها به میوه تبدیل می شوند.
زیتون توسط باد گرده افشانی می شود. در نتیجه گلدهی در شرایط بارندگی، دما ی بالا و بادهای خشك منجر به آسیب دیدن فرایند تشكیل میوه می گردد. بیشتر كلتیوار های زیتون در حالت تك كشتی (monoculturing) هم تولید میوه می كنند ولی محصول آنها در شرایط cross_pollination بهتراست. برداشت زیتون درپاییز یا زمستان صورت می گیرد.
سطح زیر كشت زیتون در ایران حدود ۶۷ هزار هكتار است كه از هر هكتار باغ آبی ( ۱۰ سال به بالا ) به طور متوسط ۵ تن محصول برداشت می شود و در باغهایی كه مدیریت مناسبی دارند تا ۱۰ تن هم زیتون قابل برداشت است. زیتون با توجه به شرایط محیطی و نوع كلتیوار بعد از ۵ تا ۸ سال به بار می نشیند و گیاهی است كاملا صنعتی . ۲۰% از محصول زیتون كشور برای تهیه كنسرو و بقیه برای تولید روغن استفاده می شود.
● بیماری های زیتون :
۱ ) گره زیتون : Olive Knot
● عامل بیماری :
Pseudomonas syringae p.v savastanoi
رده بندی عامل بیماری : Bacteria , Gracilicutes , Pseudomonadales , Pseudomonadaceae
در برخی منابع عامل بیماری Pseudomonas savastanoi معرفی شده است.
بیماری ایجاد شده توسط این باکتری در فرانسه به سل زیتون (Tuberculosis of olive ) معروف است و علاوه بر زیتون روی درختان زبان گنجشک(Ash) نیز ایجاد بیماری می کند( شانکر درختان زبان گنجشک ) .
● علائم:
روی درختان گالهایی قابل مشاهده اند که که تقریبا در تمامی بافتها و بخشهای گیاه از جمله دمبرگها (Petiole) و پهنک برگ(Lamina) هم بوجود می آیند. آلودگی های اولیه باعث ایجاد فرورفتگی هایی می شوند که در اثر متلاشی شدن سلول ها بوجود می آیند. سپس بعد از اینکه درخت در بهار شروع به رشد می کند، تكثیر بافتهای اطراف این فرو رفتگی ها باعث بوجود آمدن گا ل یا گره در این نقاط می گردند. گره ها در اثر هیپرپلازی بافتها در ساقه های جوان، نقاط رشد و قسمتهای قطع شده بوجود می آیند.در واقع تكثیر زیاده از حد سلولهای میزبان در اثر تولید ایندول استیك اسید (IAA) توسط سلولهای باكتری است. بعد از گذشت چند ماه گره ها ظاهری اسفنجی و نامنظم پیدا می كنند و سپس سخت و قهوه ای می شوند. در شاخه های كوچك ، گره ها به ۲ سانتیمتر هم می رسند. این گره ها باعث برگ ریزی و از بین رفتن شاخه های گل دهنده شده و منجر به كاهش محصول می شوند. در ضمن گره ها باعث كاهش اندازه میوه ها و مقدار روغن و نیز از بین رفتن طعم میوه ها می گردند.از میان واریته های كشت شده واریته Manzanillo از همه حساس تراست.
● اپیدمیولوژی :
باكتر یها با آب باران در كل درخت پخش می شوند( مقدار آلودگی با میزان بارندگی رابطه دارد) و فقط از راه زخم می توانند وارد بافتهای درخت شوند. باكتری ها معمولا از جای افتادن برگها، تركهای ناشی از سرمازدگی، ضربات، هرس، تگرگ و حتی بادهای شدید نفوذ می كنند. جای افتادن برگها بین ۱۰- ۷ روز پس از افتادن آنها حساس است. بنابراین بیشترین خطر متوجه درختانی است كه در طول دوره بارندگی، منافذ زیادی برای ورود باكتری دارند.
● كنترل :
كنترل گره زیتون شامل هرس تابستانه برای ازبین بردن اینوكولوم ( گره های روی درخت ) و حفاظت از درخت با باكتری كشهای مسی ، قبل و در طول دوره بارندگی است. ( مس تنها ماده ای است كه برای كنترل گره زیتون ثبت شده است ). تركیبات مسی از آلوده شدن منافذ درخت جلوگیری می كنند ولی باعث ازبین بردن گره ها نمی شوند.
چون تولید آلودگی ارتباطی با سن درخت ندارد، بنابراین مبارزه سالانه را از اولین پاییز بعد از كاشت درخت شروع می كنیم. در ضمن باید توجه داشت كه درختان جوان به شدت به یخبندان حساسند و یخبندان باعث بوجود آمدن تركهای زیادی در پوست آنها می شود كه باكتری از طریق آنها می تواند آلودگی ایجاد كند. بنابراین استفاده از سموم مسی در درختان جوان برای كاهش تكثیر اینوكولوم و جلوگیری از آلودگی های بعدی، بسیار مفید خواهد بود.
باكتری های گره زیتون توسط آب باران از گره های موجود به منافذ منتقل می شوند. بنابراین باید قبل از شروع فصل بارندگی از سموم مسی استفاده كرد. در ضمن این روش بهترین راه مبارزه با لكه طاووسی زیتون نیز هست. آزمایشات نشان داده اند كه یكبار سمپاشی در سال علیه گره زیتون كافی نیست. حداقل دوبار سمپاشی در سال، یكی در پاییز و دیگری در اوایل بهار، مورد نیاز است.
میزان حفاظت تركیبات مسی از درخت، بسیار بستگی به مقدار اینوكولوم موجود در دوران آلودگی دارد. بنابراین بهترین روش این است كه مقدار اینوكولوم را كاهش دهیم. سمپاشی سالیانه با مس در به حداقل رساندن میزان اینوكولوم بسیار موثر است. بنابراین وقتی شرایط محیطی برای شیوع آلودگی مناسب می شود ( مثلا بعد از یخبندان ) اپیدمی بوجود نخواهد آمد. در حالتی كه اینوكولوم باكتری روی درختان زیاد است، میزان محافظت تركیبات مسی حداقل است. پس لازم است هر سال سمپاشی را انجام دهیم.
اگر در زمستان دما زیر ۲۰- درجه برود، پوست درخت آسیب دیده، ترك می خورد .این تركها نقاط ایده آلی برای نفوذ باكتری اند و باید با سموم مسی پوشیده شوند. زمانی كه باكتری در تركهای ناشی از سرمازدگی تكثیر شود، مقدار اینوكولوم به شدت افزایش پیدادخواهد كرد و كنترل بسیار مشكل خواهد شد. پس بعد از یخبندان هم سمپاشی لازم است.
اینكه از چه نوع سم مسی استفاده كنیم، چندان مهم نیست. Nordox ، Kocide و مخلوط بردو همگی تقریبا به یك میزان باعث كنترل گره زیتون می شوند. مهم استاندارد بودن سم و مناسب بودن زمان سمپاشی است. در ضمن این موضوع برای مبارزه با لكه طاووسی زیتون هم صدق می كند.
روش دوم مبارزه هرس كردن است ولی باید توجه داشت كه هرس كردن وقتی بیشترین تاثیر را دارد كه میزان اینوكولوم در باغ كم باشد. در باغهایی كه به شدت آلوده اند،هرس كردن مناسب به منظور از بین بردن اینوكولوم امكان پذیر نیست. در این حالت تنها روش ممكن، هرس شاخه های اصلی كل درخت یا بخشی از آن است ، به این منظور كه در فصل رشد بعدی شاخه های جدیدی شروع به رشد كنند.
علی رغم آنچه كه به نظر می رسد، پاییز بدترین زمان برای هرس درختان زیتون است. نكات زیر را قبل از هرس كردن در نظر داشته باشید :
_ حساسیت به یخبندان (Freeze Sensitivity) : كنوپی بوجود آمده در تابستان گذشته می تواند شاخه های نازك و كوچك را از دمای بسیار پایین حفاظت كند. انجام هرس برای خلوت كردن كنوپی، این حفاظ را از بین خواهد برد و درختان هرس شده طی یخبندان بعدی بسیار شدیدتر از درختان هرس نشده آسیب خواهند دید و به شدت توسط گره زیتون آلوده خواهند شد كه كنترل آن بسیار مشكل است.
_ مدیریت اندازه درخت (Managing Crop Size) : هرس روش بسیار مناسبی برای كنترل اندازه درخت است به ویژه وقتی كه كم كردن حجم درخت مد نظر نیست. بنابراین بهترین كار این است كه تا بهار، تا وقتی كه مقدار رشد جوانه انتهایی قابل اندازه گیری است، صبر كنید. سپس میزان شدت هرس را انتخاب كنید.
_ گره زیتون : همانطور كه گفته شد، هرس قبل یا در طول دوره بارندگی باعث ایجاد زخمهایی در درخت می شود كه برای تولید آلودگی مناسبند. باران باكتری ها را در طول درخت جابجا می كند و آلودگی گسترش می یابد.
پس بهتر است هرس را در تابستان انجام دهیم. در ضمن وسایل هرس را باید بعد از هرس هر درخت ضد عفونی كرد.● بیماری های قارچی :
۱) پژمردگی ورتیسیلیومی زیتون : Olive Verticillium Wilt
عامل بیماری :
قارچ Verticillium dahliae و گونه Verticillium albo-atrum که در برخی نقاط فقط گونه اول گزارش شده است.
رده بندی عامل:
قارچ ورتیسیلیوم از قارچهای ناقص و از گروه Phialosporea است. در نوعی دیگر از رده بندی ورتیسیلیوم در راسته Hyphales از Deuteromycota قرار می گیرد.
آلودگی و گسترش:
پژمردگی ورتیسیلیومی یكی از مهمترین بیماری های زیتون است. این بیماری زیتون های تجاری كشت شده در باغها و همینطور زیتون هایی كه در فضای سبز به كار رفته اند، حمله می كند. نماتد مولد غده، نماتد مولد زخم و سایر پوسیدگی های ریشه ای كه باعث آسیب رسیدن به ریشه می گردند، ورود ورتیسیلیوم را به گیاه، در خاكهای آلوده، تسهیل می كنند.
● شرح بیماری :
به عنوان یك قارچ خاكزاد، ورتیسیلیوم ابتدا به سیستم ریشه های زیتون، زمانی كه دمای هوا پایین است، حمله میكند. ( قارچ در دمای بالاتر از ۳۰ درجه رشد نمی كند ). بعد از نفوذ به ریشه ها، قارچ رشد كرده، ازمیان آوندها شروع به حركت می نماید و سرانجام به شاخه ها و سرشاخه ها می رسد. دوره آلودگی از اواخر زمستان شروع شده و تا بهار طول می كشد. با شروع اولین گرمای تابستانه، قارچ غیرفعال می شود ولی متاسفانه تا آن زمان خسارت وارد شده است و درختان علائم بیماری را نشان می دهند. حضور قارچ در بافتهای آوندی باعث كاهش و قطع شدن جریان آب از ریشه به برگ می گردد. علائم پژمردگی ورتیسیلیومی را می توان مستقیما به توكسین هایی كه توسط قارچ تولید می شوند و مانع انتقال آب از ریشه به ساقه می شوند، نسبت داد.
قارچ از فصلی به فصل دیگر درون خاك و احتمالا ریشه های آلوده باقی می ماند. هر دو قارچ عامل بیماری تولید كنیدی هایی می كنند كه عمر کوتاهی دارند. قارچ V. dahliae تولید میكرواسكلروت هم میكند ولی V. albo-atrum میسلیومی با دیواره ضخیم و سیاهرنگ، شبیه به میكرواسكلروت تولید میكند كه البته میكرواسكلروت نیست. مناسب ترین دما برای رشد گونه اول ۲۸- ۲۵ درجه و برای گونه دوم ۲۵- ۲۰ درجه است. قارچ V. dahliae در خاك به صورت میكرواسكلروت تا ۱۵ سال هم باقی میماند. هر دوی آنها می توانند به صورت میسلیوم در میزبان های پایا، اندام های تكثیری یا در بقایای گیاهان زمستان گذرانی كنند.
● علائم:
شروع ظهور علائم، در بهار، نزدیك زمان گلدهی است. برگهای تازه به سمت داخل پیچ میخورند و رنگ سبز تیره و جلوه براق خود را از دست می دهند. رنگ آنها خاكستری كدر و قهوه ای می شود. ریزش برگ و میوه های كه بعد از ین صورت می گیرد، بستگی به شدت آلودگی، شدت وزش باد و استرس گرمایی موجود دارد. دستجات گل روی شاخه های آلوده از بین می روند و چسبیده به درخت باقی می مانند. رنگ پوست ممكن است تقریبا آبی رنگ شود. شاخه های تكی و مجزا، بخشهای بزرگی از درخت یا كل تاج درخت ممكن است در طول یك فصل زراعی ازبین برود. با این حال مرگ كل درخت به ندرت دیده شده است.
سیستم آوندی گیاهانی كه آلوده به وریسیلیوم هستند، علامت مشخصی به صورت تغییر رنگ آوندها نشان می دهند. آوندهای آبكش در طول ساقه و ریشه به زنگ قهوه ای یا سبز در می آیند. ولی این علامت در درختان زیتون كمتر دیده شده است. برای مشاهده این علامت شاخه ای از درخت را ببرید و پوست آن را بكنید تا بتوانید تغییر رنگ آوندها را مشاهده كنید. ولی برای اینكه از وجود ورتیسیلیوم مطمئن شوید باید نمونه ها را در آزمایشگاه كشت دهید.
با سرد شدن دوباره هوا، قارچ بار دیگر فعال می شود و رشد وتكثیر را از سر می گیرد. شاخه ها هر سال، در طول دوره های سرد، بارها مورد حمله قرار می گیرند.
كنترل:
هیچ راه مبارزه ای برای درختان آلوده شده وجود ندارد. هرس سرشاخه های آلوده توصیه می شود ولی نمی توان با این روش باعث عقب نشینی قارچ از درون شاخه ها شد. محل اصلی قارچ درون ریشه ها است و از آنجا به سمت شاخه ها پیش روی می كند. استفاده از قارچكش ها هم موثر نیست. حتی تركیبات سیستمیك هم اثر كمی در توقف قارچ ورتیسیلیوم دارند.
پیشگیری بهترین روش مبارزه است ولی همیشه امكان پذیر نیست ببسیاری از گیاهانی كه به عنوان خوراك دام به کار می روند،سبزیجات و گیاهان زینتی به ورتیسیلیوم حساسند. خاكها به آسانی قبل از كشت به ورتیسیلیوم آلوده می شوند. عامل بیماری می تواند تا چندین سال درون خاك زنده بماند و به محض كشت گیاه حساس، در صورت مناسب بودن شرایط آن را آلوده كند. بنا براین بهتر است تا جایی كه ممكن است از كشت در زمین های آلوده، به ویژه زمین هایی كه سبزیجات به مدت طولانی در آنها كشت می شده اند خودداری كنیم.
ضدعفونی خاك با حرارت دادن خاكهای مرطوب به مدت نیم ساعت تا ۷۱ درجه سانتیگراد باعث حذف ورتیسیلیوم از خاك گلخانه ها شده است ولی این روش در باغها عملی نیست .
آفتاب دهی (Soil Solarization) روشی موثر برای كاهش شیوع پژمردگی ورتیسیلیومی در بسیاری از باغها و زیتون های كشت شده در فضای سبز می باشد. قبل از كشت در محلی كه به وجود بیماری در آن شك دارید، آن را آبیاری كنید و عمیقا شخم بزنید . بعد از آن خاك را با یك پلاستیك شفاف به قطر ۴ تا ۶ میلیمتر به مدت ۸- ۶ هفته و یا اگر امكان دارد، بیش از این مدت، بپوشانید. لبه های پلاستیك را با خاك محكم كنید و روی چند نقطه از پلاستیك خاك بریزید تا مانع از حركت پلاستیك موقع وزش باد شود. محلی كه برای آفتاب دهی انتخاب می كنید باید كاملا در معرض نور خورشید باشد تا اشعه های خورشید بتواند ۳۰ ساتنیمتر اول خاك را گرم و ضدعفونی كند.
آفتاب دهی با موفقیت نسبی در باغهای زیتون مورد استفاده قرار گرفته است. قبل از استقرار پلاستیك ها علفهای هرز پای درختان را ازبین ببرید، شاخه های آلوده را قطع كنید و خاك را آبیاری كنید. پلاستیك ها باید با فاصله چندین سانتیمتر از محدوده سایه انداز درخت روی خاك قرار داده شوند. اگرچه دمای خاك در طول دوره های آفتابی كنترل بسیار بالا می رود، ولی درختان هیچ علائمی مبنی بر ناسازگاری نشان ندادند. طی آزمایشات انجام شده مقدار ورتیسیلیوم خاك با این روش كاهش پیدا كرد و جمعیت میكروارگانیسم های مفید خاك به طور معنی داری افزایش یافت. درخت بعد از آن به خوبی رشد كرد و دوباره كمتر به ورتیسیلیوم آلوده شد. ولی متاسفانه آلودگی های قبلی درخت هنوز وجود داشتند.
تدخین خاك (Soil Fumigation) روش دیگری است كه می توان انجام داد و البته اگرچه می توان با روش های تدخینی زمین را قبل از كشت ضدعفونی كرد ولی بهتر است از كشت در زمین آلوده خودداری كنیم زیرا تدخین روشی پرهزینه است و به ندرت باعث كنترل ۱۰۰% می شود و مصرف برخی از مواد تدخینی موثر مثل متیل بروماید، به خاطر آسیب هایی كه محیط زیست می زنند به تدریج منسوخ شده. انتخاب دقیق زمین و استفاده از نهال های سالم می تواند جلوی بسیاری از روش های پر هزینه را بگیرد.
مخلوط كلروپیكرین/ متیل بروماید و سم متام سدیم بیشترین سموم استفاده شده علیه ورتیسیلیوم برای تدخین خاك هستند.
نحوه استفاده از متیل بروماید در بخش كنترل قارچ Armillaria آمده است.
راه دیگر مبارزه استفاده از ارقام مقاوم است. واریته Ascalano اگرچه یك واریته مقاوم نیست ولی متحمل محسوب می شود.
بسیاری از گیاهان زراعی نظیر پنبه ( كه یك میزبان مطلوب است و اینوكولوم قارچ در مزارع پنبه به سرعت افزایش می یابد ) ، خانواده كدوئیان، فلفل، پسته، هسته داران، گوجه فرنگی و گیاهان زینتی مثل پیچ امین الدوله، یاس بنفش، ماگنولیا، درخت پر، درخت لاله و درختانی مثل افرا، نارون، اقاقیا، زبان گنجشك، درخت عرعر، سنجد و انجیر به ورتیسیلیوم حساسند.
از گیاهان مقاوم می توان بسیاری از بازدانگان مثل سرو، ژنكیو، نراد، سروكوهی، نوئل، سرخدار، تمام تك لپه ای ها مثل خرما، برخی از دولپه ای ها ( سیب، گلابی، به، زالزالك، شاه بلوط، بلوط، مركبات، توت، گردو، چنار، تبریزی، نمدار، بید ) را نام برد.
اقدامات زراعی مثل استفاده از كودها، مدیریت صحیح آبیاری و كنترل علفهای هرزكم و بیش در کنترل پژمردگی ورتیسیلیومی موفق بوده اند. هدف اكثر آنها افزایش قدرت گیاه برای جلوگیری از بروز علائم بیماری است. البته هیچكدام از آنها باعث معالجه بیماری و حذف آن از درخت نمی شوند.
۲) پوسیدگی آرمیلاریایی ریشه زیتون : Armillaria Root Rot
عامل بیماری : Armillaria mellea
رده بندی عامل بیماری: Basidiomycota , Basidiomycets , Agaricales , Tricholomataceae
علائم :
این قارچ که به قارچ عسلی (Honey fungus) هم معروف است به ریشه ها حمله می كند. ریشه هایی كه توسط آرمیلاریا آلوده شده اند، دارای صفحات بادبزنی شكل به رنگ سفید مایل به زرد بین پوست و چوب خود هستند. گاهی اوقات ریزومرف هایی به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه در سطح ریشه ها قابل مشاهده اند.( ریزومرف ها شامل مجموعه ای از ریسه ها هستند. یک تا سه میلیمتر قطر دارند و به عنوان عامل بقای قارچ ازفصلی به فصل دیگر و در شرایط نامناسب مثل خشکی و آتش عمل می کنند. در ضمن می توانند در ریشه های گیاهان میزبان نفوذ کرده و آنها را آلوده کنند. ) قارچ آرمیلاریا گاهی به زیتون حمله می كند و در برخی اوقات باعث مرگ درخت می شود.
علائم هوایی مشابه علائم ایجاد شده در اثر سایر بیماری های ریشه است مثل کاهش رشد، کوچکی و زرد شدن برگها، خشکیدگی شاخه ها و ضعف عمومی درخت.
در بعضی از گیاهان، كلاهك های قارچ در پایه درختان آلوده به آرمیلاریا، در طول پاییزهایی كه هوا سرد و بارانی است، دیده می شوند. ولی چنین موردی به ندرت در درختان زیتون مشاهده شده است.● شرح بیماری :
قارچ به صورت میسلیوم یا ریزومرف در درختان آلوده یا در ریشه های در حال فساد زندگی می کند. روش اصلی انتقال آن از درختی به درخت دیگر به وسیله ریزومرف ها یا تماس مستقیم ریشه ها است. اسپورهایی که از کلاهک های قارچ بوجود می آیند، عمدتا ابتدا بر کنده های مرده یا مواد چوبی رشد می کنند و سپس با تولید ریزومرف به ریشه های زنده ( به طور مستقیم یا از راه زخم ) حمله می کنند.
مبارزه:
- جمع آوری کنده ها و ریشه های درختان قطع شده تا قارچ آنها را آلوده نکند و اینوکولوم افزایش نیابد.
- عدم کشت در زمین های آلوده
- گاهی اوقات خندقی دور تا دور درختان آلوده حفر می کنند تا مانع از رشد ریزومرف ها به طرف درختان سالم شود.
ـ تدخین خاک با استفاده از مواد شیمیایی:
برای تدخین از متیل بروماید استفاده می کنیم. خاک باید رطوبت کمی داشته باشد و درجه حرارت متوسط آن بیش از ۱۰ درجه باشد. میزان مصرف متیل بروماید بستگی به نوع خاک دارد و بین ۴۰۰ـ۲۰۰ کیلو در هکتار متغیر است. در خاکهای رسی بیشتر و در خاکهای شنی کمتر مصرف میشود. اگر بخواهیم فقط محل درخت آلوده را ضدعفونی کنیم، ۲۵۰ گرم سم برای هر محل درخت به قطر سه متر، کافی خواهد بود.
قبل از مبارزه شیمیایی، تمام درختان و كنده های آلوده و در صورت امكان تمام ریشه هایی كه بیش از ۲.۵ سانتیمتر قطر دارند را خارج كنید. درختان به ظاهر سالمی كه در نزدیكی درختان آلوده قرار دارند نیزاغلب بیمارند. این درختان را نیز از بین ببرید و محدوده آلوده را با استفاده از سموم تدخینی ضدعفونی كنید. درختان، كنده ها و ریشه های خارج شده را باید سوزاند و یا در جایی نگه داشت كه آبهای جاری شده از بارندگی، از آنجا به زمین های زراعی جاری نمی شوند.
برای خشك نگه داشتن خاك در طول تابستان از گیاهان پوششی مثل سودان گراس یا آفتابگردان استفاده كنید.هرچه خاك خشك تر باشد، سم ( متیل بروماید ) بیشتر درون آن نفوذ خواهد كرد. بعد از خشك شدن زمین آن را شخم عمیق بزنید. اگر خاك خیلی نرم و پودری است، بعد از اولین بارندگی شخم زدن و تدخین را انجام دهید. شخم زمین های رسی باعث بوجود آمدن كلوخ هایی در سطح آن می شود. افزایش دوز سم باعث افزایش نفوذ آن در خاك می شود ولی این مساله در خاكهای مرطوب چندان صحیح نیست، به ویژه در خاكهایی كه رس زیادی دارند. متیل بروماید را تا عمق ۷۵ـ ۴۵ سانتیمتری به وسیله چیزل در خاک تزریق کنید و خاک را با پوشش ضدگاز بپوشانید. پوشش روی زمین را حداقل تا دو هفته برندارید و خاک را تا یك ماه قبل از كشت هوا دهید. زمان تدخین خاك می تواند از اواخر تابستان تا اویل پاییز باشد.
●● نكته :
به ندرت می توان قارچ را ریشه كن كرد، مگر در نواحی محدود. اگر خاك خیس است و تا اعماقی كه ریشه ها رشد می كنند، دارای لایه های رسی است، تدخین كردن زیاد موفق نیست. بهترین ریشه كنی در خاكهایی كم عمق با عمق كمتر از ۱.۵ متر صورت می گیرد.
۳ ) پوسیدگی های فیتوفترایی ریشه و طوقه زیتون : Phytophthora Root And Crown Rot
● عامل بیماری :
گونه های مختلفی از فیتوفترا به زیتون حمله می كنند كه از نقاط مختلف گزارش شده اند. در استرالیا Ph . cinnamomi در كالیفرنیا Ph . citricola و Ph .dreschleri به عنوان عوامل اصلی پوسیدگی ریشه و طوقه زیتون شناخته شده اند. در ایتالیا هم گونه Ph .palmivora به عنوان عامل مرگ درختان جوان شناسایی شده است.
● رده بندی عامل بیماری :
Stramenopila , Oomycota , Oomycetes , Peronosporales , Pythiaceae
● شرح بیماری :در بیشتر نقاط این بیماری، بیماری خیلی مهمی محسوب نمی شود و همانند سایر بیماری های ناشی از فیتوفترا تحت شرایط خنك و خیسی خاك و بالا بودن رطوبت نسبی بوجود می آید. بنابراین در بخش های پست باغ و كلا در مناطقی كه زهكشی خوبی ندارند، رخ میدهد. در بیشتر موارد فیتوفترا اول در سطح خاك یا نزدیك به آن به گیاه حمله می كند و باعث آبسوختگی پوست می شود كه بعدا به صورت نواحی سیاه در می آید. اگر این ناحیه دور تا دور تنه درخت را بگیرد باعث مرگ درخت می گردد. در مراحل اول بیماری پوست ساقه محكم و دست نخورده است در حالی كه بعدا پوست لعابی شده و ممكن است دارای تراوشات صمغی و آبكی باشد.
فیتوفترا به ریشه ها هم حمله می كند و باعث پوسیدگی و قهوه ای رنگ شدن ریشه های اصلی یا فرعی می شود.
علائم هوایی به صورت كاهش شدید برگها، كم پشت شدن شاخ و برگ، خشكیدگی سرشاخه ها و عدم رشد انتهایی و بالاخره مرگ اندام های هوایی بالای ناحیه آلوده می باشد. درختان آلوده ممكن است به تدریج ضعیف شوند و طی چندین سال ازبین بروند و یا در همان فصل زراعی كه علائم هوایی ظاهر می شوند، بمیرند.
فیتوفترا در بافتهای آلوده به صورت میسلیوم، اووسپور یا كلامیدوسپور زمستان گذرانی میكند. گونه های فیتوفترا می توانند تا چند سال در خاك زنده بمانند و بیماری های ناشی از آنها در شرایط مرطوب تشدید می شود.
● كنترل:
ـ رعایت بهداشت زراعی : ضدعفونی وسایل مورد استفاده ( عامل بیماری حتی به وسیله كفش ها هم می تواند در باغ پخش شود )
ـ آگاهی از سابقه كشت زمین و بیماری های آن چون فیتوفترا داری دامنه میزبانی وسیعی است و عدم كشت در زمین های آلوده.
ـ اصلی ترین راه كنترل فیتوفترا مدیریت صحیح آبیاری باغ است. باید از كشت در خاكهایی كه در معرض غرقاب شدن هستند خودداری كرد و نازل های سیستم آبیاری را دور از تنه درختان نگه داشت. بهبود وضع زهكشی زمین اثرات مطلوبی خواهد داشت. ( كشت در خاكهای سبك با زهكشی سریع )
ـ هیچ نوع كنترل شیمیایی برای فیتوفترا در زیتون انجام نمی شود ( البته در برخی موارد در نهالستان ها از متالاكسیل استفاده می كنند ولی در باغهای زیتون خیر ).
۴) لكه طاووسی زیتون (Olive Peacock Spot) :
عامل بیماری : Spilocaea oleagina
رده بندی عامل بیماری : Deuteromycota , Deuteromycetes , Hyphales , Dematiaceae
علائم و خسارت :
این بیماری به نام لكه چشم پرنده ای (Bird&#۰۳۹;s Eye Spot) زیتون هم خوانده می شود. علائم به صورت لكه هایی است كه روی برگها، میوه ها و دم میوه ها بوجود می آیند ولی اكثر آنها روی برگها دیده می شوند. روی برگ، این لكه ها گرد یا حلقوی و ابتدا دودی رنگند ولی بعدا به رنگ قهوه ای در می آیند كه هاله ای زرد رنگ اطراف آنها را گرفته است. این لكه ها در ظاهر شبیه به لكه های چشم مانند روی پرهای دم طاووس است و به همین دلیل به این بیماری لكه طاووسی می گویند. اگر تعداد لكه های ایجاد شده روی دمگل ها (Pedicel) زیاد باشد، باعث ریزش شدید میوه می شود. برگهای آلوده كلروزه شده، در نهایت می ریزند. سرشاخه ها نیز ممكن است در اثر ریزش برگها از بین بروند. ریزش شدید برگها باعث ضعیف شدن درخت یا مرگ درختان كوچك می شود و مقدار محصول كاهش می یابد. البته چند سال طول می كشد تا بیماری روی درخت به صورت حاد درآید.
بیولوژی :
قارچ درون لكه های موجود در برگهایی كه روی درخت باقی مانده اند، زمستان گذرانی می كند.كنیدی هایی كه در برگهای ریخته شده تشكیل می شوند، نقش بسیار كمی در گسترش بیماری دارند. ایجاد آلودگی رابطه نزدیكی با بارندگی دارد و بیشتر آلودگی ها در طول زمستان ایجاد می شوند. دماهای بالا جوانه زدن و رشد اسپورها را محدود می كند. به همین دلیل بیماری در طول تابستان های گرم و خشك غیرفعال است. در مناطقی كه تابستان خشك و زمستان های ملایم دارند، دوره مناسب بیماری پاییز و زمستان ، و درنواحی كه زمستان سردتر است، بهار و اوایل تابستان می باشد.
آلودگی هایی كه در فصل اخیر ایجاد شده اند، می توانند در فصل بعدی آشكار شوند چون قارچ می تواند در شرایط نامناسب به صورت نهان (Latent) باقی بماند. در شرایط مناسب، دوره نهفته بیماری (Incubation Period) حدود دو هفته است.
اپیدمیولوژی :
شرایط مناسب برای توسعه بیماری عبارتند از : یك تا دو روز رطوبت نسبی بالا ( نزدیك به اشباع )، دامنه دمایی گسترده ولی اپتیمم بین ۲۱- ۱۸ درجه . تابستان های گرم و خشكیهای طولانی مدت از عوامل محدود كننده بیماری اند.
مبارزه :
رطوبت و سایه اندازی كنوپی را كاهش دهید. با هرس عبور هوا را در شاخ و برگ افزایش دهید این كار در باغهای متركم و نهالستان ها اهمیت دارد.
همانطور كه در بخش مبارزه با گره زیتون گفته شد، علیه این بیماری از سموم مسی استفاده می شود كه معمولا یكبار سمپاشی در سال، در اواخر پاییز، قبل از شروع بارندگی های زمستانه كافی خواهد بود
۵) سرکوسپوریوز زیتون: Cercosporiose Of Olive
عامل بیماری : Mycocentrospora cladosporioides
رده بندی عامل : Deuteromycota , Deuteromycetes , Hyphales
● علائم و شرح بیماری:
قارچ دارای اسكلروت هایی به رنگ قهوه ای مایل به سبز، دایره ای یا تا حدودی سیلندری شكل است. كنیدی ها سبز زیتونی و كمی خمیده هستند و ۶-۲ عدد دیواره عرضی دارند. این قارچ باعث بوجود آمدن لكه برگی های خفیفی در زیتون می شود. علائم به شكل لكه های خاكستری تا سربی رنگی است كه در سطح زیرین برگ وجود دارند و بعدا كاملا سیاه رنگ می شوند. سطح بالایی برگها كلروزه یا زرد شده، برگهای مسن تر شاخه های خارجی تاج درخت، به ویژه در طول بهار و تابستان، می ریزند.
بیولوژی:
اسكلروت ها عمل بقای قارچ هستند و میسلیوم های جدید از آنها بوجود آمده، در سطح زیرین برگ رشد می كنند. البته گاهی قارچ روی میوه ها تولید كنیدی و كنیدیو فر می كند.
اپیدمیولوژی :
اطلاعات كمی درباره نحوه پخش این بیماری در دسترس است. باران نقش مهمی در انتقال كنیدی ها از برگهای آلوده به برگهای سالم دارد. در ضمن باد هم می تواند كنیدی ها را از برگهای افتاده در كف باغ به سایر برگها منتقل كند. آلودگی های اولیه در پاییز، بعد از اولین بارندگی، از اسكلروت ها بوجود می آیند.
۶)آنتراکنوز زیتون : Olive Anthracnose
عامل بیماری : Glomerella cingulata که آنامورف آن قارچ Colletotrichum gloeosporioides می باشد.اخیرآ قارچ دیگری به نام C.acutatum در میوه های پوسیده پیدا شده است.
رده بندی عامل بیماری :
قارچ Glomerella در ویرایش چهارم کتاب قارچ شناسی الکسوپولوس همراه با جنس های Polystigma و Phyllachora در راسته Phyllachorales از آسکومیست ها قرار می گیرد و خانواده ای برای آن تعیین نشده است ولی در سایر رده بندی ها این قارچ در خانواده Phyllachoraceae از راسته Polystigmatales از آسکومیست ها قرار داده شده است.
● شرح بیماری :
این بیماری برای اولین بار از پرتغال گزارش شد.در سطح میوه میتوان با چشم غیر مسلح جوش هایی را دید كه توده های اسپور روی آنها درون آسروول قرار گرفته است.
فرورفتگی های كوچكی در سطح میوه ها بوجود می آید كه با آسروول ها پوشیده می شوند. این فرو رفتگی ها ابتدا به رنگ آجری مایل به كرم هستند كه در نهایت به رنگ قهوه ای در می آیند. اندازه این فرورفتگی ها به تدریج در میوه افزایش پیدا می كند و سرانجام تقریبا تمام سطح میوه را می گیرد و باعث چروكیدگی و پژمردگی آن می شود.در شرایط مرطوب توده های مخاطی نارنجی رنگی از اسپورها در سطح میوه بوجود می آید. برگهای نزدیك میوه ازبین می روند ولی برگهای انتهای شاخه به صورت دسته ای در می آیند ( یعنی برگها از یك نقطه یا از نقاط نزدیك به هم روییده اند ) . روی این برگها نقاط قهوه ای رنگی ( كه در ابتدا زرد رنگند ) دیده می شود كه با یك هاله تیره احاطه شده است. این برگها در طول پیچ می خورند و به شكل ناودان ( جوی ) درمی آیند.
● بیولوژی :
آلودگی های اولیه در اثر اسپورهای تولید شده در آسروول های روی میوه ، برگها و یا شاخه های جوان بوجود می آید. علائم پوسیدگی هایی که در مراحل اولیه تشکیل میوه بوجود می آیند، ممکن است در زمان رسیدگی میوه ها ظاهر شود. این قارچ می تواند میوه را در تمام مراحل رشد آلوده کند. آسیب های ایجاد شده در اثر ضربه، برداشت نامناسب، استرس های مختلف، سوختگی های ناشی از آفتاب و سمپاشی، رسیدگی بیش از حد یا انبار شدن طولانی مدت، آلودگی را راحت تر می سازند. دوره بحرانی حمله بیماری زمانی است كه رنگ میوه ها در حال تغییر است و شرایط محیطی مناسب وجود دارد . شیوع بیماری ممكن است با افزایش حمله مگس زیتون Dacus oleae با نام انگلیسی Olive Fly تشدید شود.
● اپیدمیولوژی :
بهترین شرایط برای توسعه قارچ دمای ۲۵ درجه سانتیگراد و حداقل رطوبت نسبی مورد نیاز آن ۹۲ درصد است. جوش هایی كه در سطح نواحی آلوده بوجود می آیند، از كنیدی هایی تشكیل شده اند كه در یك ماده ژله مانند گرانوله ( دانه دانه ) قرار دارد. این جوش ها در آب باران حل می شوند و در طول درخت پخش می گردند و یا باد و باران ، هر دو ، كنیدی ها را از درختی به درخت دیگر انتقال می دهند.● مبارزه :
مبارزه بیشتر به روش شیمیایی صورت می گیرد ، با استفاده از سموم مسی یا قارچكش های آلی . سمپاشی را باید قبل از آغاز بارندگی های پاییزه انجام داد.
آنتراکنوز زیتون و لکه طاووسی را می توان با سموم زیر کنترل کرد:
ـ هیدروکسید مس ( مثل Kocide ۵۰۰ WP که خاصیت قارچکشی دارد ) و اکسی کلرید مس ( مانند Cuprox ۵۰۰ WP که خاصیت قارچکشی و باکتری کشی دارد ) .
در ضمن باید از كلتیوارهایی استفاده كرد كه حساسیت كمتری دارند و میوه هاشان دیرتر می رسد. هرس مناسب سالیانه باعث كاهش اینوكولوم و بهبود گردش هوا در درخت می گردد.
۷) سایر بیماری های قارچی :
ـ شانکر Diplodia : در برخی مناطق گزارش شده است که البته خسارت آن کم است و باعث آسیب مستقیم به درخت نمی شود ولی میتواند باعث تشدید خسارت های ناشی از غدد باکتریایی شود. در حال حاضر مبارزه ای علیه آن صورت نمی گیرد.
ـ پوسیدگی ریشه :علاوه بر قارچ هایی که قبلا به عنوان عامل پوسیدگی ریشه ذکر کردیم، قارچ های دیگری مثل Rhizoctonia ، Pythium و Rosellinia necatrix هم می توانند به ریشه زیتون حمله کنند.
ـ زوال شاخه ها ( Shoot Dieback ) :
Tip Dieback و مرگ شاخه ها به طورغیر مستقیم، می تواند ناشی از پوسیدگی ریشه باشد . با این وجود، این علائم در درختانی که هیچ مشکل واضحی در سیستم ریشه ای ندارند هم دیده شده است. در شاخه های جوان، قارچ Botrytis به عنوان عامل مرگ نوک شاخه ها شناخته شده است ولی در درختان مسن هیچ ارگانیزمی در این رابطه کشف نشده است.
ـ قارچ های عامل پوسیدگی میوه :
Alternaria , Cladosporium و Ulocladium نیز به عنوان عوامل پوسیدگی میوه از بسیاری از کلتیوارها گزارش شده اند. این قارچ ها می توانند هم به عنوان عوامل اولیه و هم به عنوان عوامل ثانویه پوسیدگی به میوه ها حمله کنند. برخی از پوسیدگی های ایجاد شده مثل پوسیدگی نوک میوه که در کلتیوار Sevillano دیده می شود، می تواند در اثر استرس های رطوبتی، مصرف زیاده از حد کودهای ازته و یا متعادل نبودن میزان بر و کلسیم خاک باشد.
در اسپانیا هم عارضه ای که " خشکیدگی نوک میوه Apical Fruit Desiccation" یا " پوسیدگی راسی Apical Rot " نامیده می شود، در اثر تغییرات ناگهانی در دما و رطوبت که باعث دی هیدراتاسیون موضعی در میوه زیتون، به ویژه در نوک آن، می شود، بوجود می آید.
قارچ های دیگری نیز مثل Capnodium ( عامل ایجاد فوماژین در میوه ها ) ، Phoma و Macrophoma از درختان زیتون گزارش شده اند.
۸) بیماری هایی با عوامل ناشناخته :
ـ لکه های سفید روی برگها : White Spots On Leaves
در بسیاری از واریته ها دیده می شود ( Hardy Mammoth , Manzanillo , Jumbo , Paragon ) .
لایه اپیدرمی از بقیه سلول ها فاصله می گیرد و این امر باعث سفید شدن رنگ سطح برگ می شود. این عارضه فقط در درختان جوان دیده شده است.
ـ لکه دار شدن و رگه رگه شدن: Spotting And Flecking
لکه هایی که ناشی از مرگ و فرو رفتن بافتها هستند در دو طرف برگ دیده می شوند. این عارضه بیشتر در گیاهان جوان واریته Barnea ، به ویژه در برگهای مسن، دیده شده است. این عارضه احتمالآ در اثر استرس بوجود می آید.
ـ پیچ خوردگی برگ : Leaf Distortion
برگها زبر شده و تقریبآ به شکل داس در می آیند. این برگها معمولآروی شاخه های جوان دیده می شوند و در کل برگهای شاخه این عارضه دیده می شود. اگر این شاخه ها را قطع کنیم، بخشهای پائینی رشد طبیعی خود را از سر می گیرند. این عارضه اولین بار در واریته های Frantoio , Picual و Barnea که یک تا دو ساله بودند دیده شد. تصور می شد که این عارضه در اثر کنه جوانه زیتون ( Olive Bud Mite ) بوجود می آید ولی هیچ کنه ای در گیاهان آلوده دیده نشد. سپس احتمال ویروسی بودن این بیماری مطرح شد ولی تا کنون ویروسی روی درخت کشف نشده است. به غیر از استرالیا، عوارض مشابهی هم از کالیفرنیا، ایتالیا، پرتغال و شیلی گزارش شده است که عارضه داسی شدن برگ ( Sickle Leaf Disorder ) نامیده می شود. این عارضه توسط ارگانیزمی که از طریق پیوند قابل انتقال است، بوجود می آید و احتمالآ یک ارگانیزم ویروس مانند می باشد که میوه ها را آلوده نمی کند. در ضمن برخی این عارضه را ناشی از کمبود بر و تغذیه حشرات می دانند.
ـ مرگ ساقه ها : Stem Death
در بسیاری از واریته ها دیده می شود . معمولآ در نهالهای زیر دو سال، چندین سانتیمتر از بافتهای ساقه اصلی، تقریبآ به فاصله ۱۲-۸ سانت از سطح زمین، از بین می روند.بدین ترتیب بافتهای بالای منطقه آلوده می میرند ولی بخشهای زیرین به رشد خود ادامه می دهند. اگر ساقه اصلی را درست از زیر منطقه مرده قطع کنیم، گیاه از پایه تولید ساقه های دیگری خواهد کرد و به رشد خود ادامه خواهد داد. Botryosphaeria تنها قارچی است که تا به حال از منطقه مرده گزارش شده است ولی این قارچ به احتمال زیاد یک عامل پوسیدگی ثانویه است.در ضمن باکتری های مختلفی از این ناحیه جدا شده اند ولی هیچ کدام عامل بیماری نبودند و به عنوان عواملی که بعدآ بافتهای مرده را آلوده کرده اند، شناخته شدند. قارچ های رایزوکتونیا، فیتوفترا و پیتیوم نیز از ریشه یرخی از درختان آلوده جدا سازی شدند ولی غیرمتحمل است که پاتوژن های ریشه بتوانند، در فاصله ای بالاتر از سطح خاک، به ساقه آسیب برسانند. سرمازدگی هم به عنوان یک عامل در نظر گرفته شده است ولی برخی از نمونه ها در منطقه ای نبودند که در معرض سرمازدگی قرار گرفته باشند.
ـ عفونت های پیوندی : Graft Infection
چندین قارچ و باکتری از پیوندهای آلوده جداسازی شده اند که باعث ازبین رفتن پیوندک و مرگ بافتهای بالایی محل پیوند شده اند. ولی هیچ کدام به عنوان عامل اصلی بیماری شناخته نشده اند. اکثر آنها به آسانی قادر به نفوذ در زخمهای ایجاد شده از پیوند زدن هستند. با رطوبتی که در اثر پیچیدن محل پیوند بوجود می آید، آلودگی در شرایط ایده آلی پیشرفت می کند. بنابراین در هنگام پیوند و تکثیر باید بهداشت را کاملآ رعایت کرد تامانع از آلودگی پیوند به این ارگانیزم های فرصت طلب شویم.
● نماتدهای زیتون : Olive Nematodes
نماتدهای مختلفی به ریشه زیتون حمله می کنند، مانند نماتد مولد غده ( Root Not Nematod ) شامل گونه های مختلفی از جنس Meloidogyne ، نماتد مرکبات ( Tylenchulus semipenetrans )، نماتدهای مولد زخم ( Root Lesion Nematodes ) شامل گونه های مختلفی از جنس Pratylenchus و همینطور دو نماتد دیگر که اهمیت کمتری دارند، شامل نماتد غلاف ( Sheat Nematode ) به نام Hemicycliophora arenaria و نماتد سوزنی ( needle Nematode ) با نام Paralongidorus eucalipti .
● نماتد مولد غده : Root Not Nematode
این نماتد به بسیاری از گیاهان باغی و زراعی، شامل بسیاری از سبزیجات، درختان میوه، انگور، شبدر و یونجه حمله می کند. این نماتد باعث بوجود آمدن گال یا گره روی ریشه ها و کاهش قدرت گیاه، با اختلال در عملکرد ریشه ها می گردد. خسارت در خاکهای سبک و شنی بالاتر است و اگر درختان زیتون در خاکهایی که دارای جمعیت بالایی از این نماتد است کشت شوند، رشد ضعیفی خواهند داشت. این نماتد باعث چروکیدگی و دیر باز شدن شکوفه ها می شود. گزارش شده است که کلتیوارهای Meashon و Tofany به گونه M. incognita مقاومند. کلتیوارهای Krygula و Picual به پوسیدگی ریشه و نماتد M. incognita مقاوم هستند. کلتیوار Allegra که توسط دانشگاه کالیفرنیا ارائه شده است به گونه های مختلف نماتد مولد غده مقاوم است.
نماتد مرکبات : Citrus Nematode
این نماتد مخصوصآ در زمین هایی که قبلآ در آنها مرکبات و انگور کشت می شده است، وجود دارد و در ضمن به خاکهای شنی هم محدود نمی شود. بیش از ۵ هزار نماتد ماده در هر ده گرم خاک بالاتر از آستانه خسارت محسوب می شود و چنین زمینی باید با نماتدکشها سمپاشی شود. این نماتد در مرکبات باعث زوال تدریجی درخت می شود و به آن ظاهری ترکه ای ( twiggy )می دهد. تا به حال رقم مقاومی نسبت به این نماتد گزارش نشده است و بهتراست از کشت در خاکهای حاوی این نماتد اجتناب کرد.
نماتد های مولد زخم : Root Lesion Nematodes
گونه های مختلفی از جنس Pratylenchus به زیتون حمله می کنند مانند P.valnus و P. penetrans .این نماتد علاوه بر زیتون از گیاهان دیگری مانند انگور، سبزیجات، درختان میوه، گیاهان زینتی و شبدر گزارش شده است.این نماتد باعث کوتولگی و مرگ شاخه ها در درختان جوان می شود. بافتهای ریشه های فرعی و بخشهایی از ریشه های قطورتر، در اثر تغذیه نماتد از بین می روند و پوسیده شده، تیره رنگ می گردند. خسارت ناشی از پوسیدگی ریشه و پژمردگی های قارچی درگیاهانی که در معرض حمله این نماتدها قرار گرفته اند، شدیدتر است.
برخی معتقدند که P. neglectus از ریشه درختان زیتون تغذیه نمی کند.
سایر نماتدها :
نماتدهای دیگری مثل گونه های مختلفی از جنسهای Helicotylenchus , Xiphinema
Rotylenchulus , Hoplolaimus و Criconemella از باغهای زیتون سایر کشورها گزارش شده اند. ولی میزان خسارت آنها هنوز برآورد نشده است.● کنترل نماتدها :
۱- در صورت امکان از کشت در زمین های آلوده خودداری کنید.
۲- برای تعیین نوع و میزان جمعیت نماتدها، قبل از کشت در زمین، از آن نمونه برداری کنید.
۳- از نهالهای سالم که در مراکز معتبر تهیه شده اند استفاده کنید.
۴- اگر جمعیت نماتدها در خاک زیاد بود، قبل از کشت خاک را با سموم تدخینی ضدعفونی کنید ( با استفاده از متیل بروماید، متام سدیم یا Basamid granular ® ) یا زمین را آیش بگذارید و یا از گیاهان پوششی مقاوم به نماتدها استفاده کنید تا زمانی که جمعیت آنها در خاک کاهش یابد. می توانید برای کم شدن هزینه ها از تدخین نواری استفاده کنید ( Strip Fumigation ) ولی آلودگی مجددآ می تواند از مناطق آلوده به نواحی سالم منتقل شود.
۵- مواد آلی اصلاح کننده خاک در برخی از گیاهان زراعی می توانند تحمل گیاه را نسبت به نماتدها افزایش دهند ولی هنگامی که جمعیت نماتدها بالا است، استفاده از آنها به تنهایی کافی نیست.
۶- نماتدکش هایی که بعد از کشت استفاده می شوند مثل Nemacure برای درختان زیتون توصیه نشده اند.
۷- درختان آلوده و ضعیف شده را بیشتر آبیاری کنید تا به درخت استرس وارد نشود. در ضمن توجه داشته باشید که اکثر گیاهانی که به عنوان گیاهان پوششی ( Cover Crops ) به کار می روند، میزبان نماتدهای مولد غده و مولد زخم هستند.
نحوه تدخین خاک :
نحوه استفاده از متیل بروماید در بخش مبارزه با قارچ آرمیلاریا شرح داده شد. در این بخش نحوه تدخین با متام سدیم را شرح می دهیم:
برای استفاده از متام سدیم خاک باید مرطوب باشد ( برعکس متیل بروماید ) به همین دلیل، برای بدست آوردن نتیجه مناسب، خاک را از آب اشباع کنید ( نه غرقاب ) . در ضمن به آبی که در طول مبارزه به زمین می دهید حتمآ مقداری متام سدیم اضافه کنید، طوری که غلظت سم در تمام لوله های آبیاری یکنواخت باشد.
بعد از کاربرد سم در خاکهایی که بافت سبک دارند، به آسانی زهکشی می شوند و گرم هستند، به مدت ۲۱ - ۱۴ روز از کشت خودداری کنید. وقتی خاک سرد است و بافت ریزی دارد یا مقدار آلودگی در آن بالا است، ۶۰ - ۳۰ روز از کشت کردن خودداری کنید.این روش ( استفاده از متام سدیم در آب آبیاری ) به ندرت اعماق بیش از یک متر را ضدعفونی می کند. این ماده کمتر از متیل بروماید که تحت شرایط خشک به کار می رود موثر است اما در نقاطی که خاک بیش از اندازه برای استفاده از متیل بروماید مرطوب است ،می توان از متام سدیم استفاده کرد.
برای ضد عفونی خاک باید زمین را به عمق ۲۰ - ۱۵ سانتیمتر شخم زد و تسطیح نمود و سپس سم را به نسبت ۶ - ۵ درصد با آب مخلوط کرد . ۱۵۰ لیتر از این محلول برای سمپاشی ۱۰۰ متر مربع کافی است. بعد از آن زمین را باید آبیاری کرد تا رطوبت به عمق ۱۵ سانتیمتری برسد.
از متام سدیم ( واپام ) همیشه قبل از کشت استفاده می کنیم و این سم در زمانی که گیاه در مزرعه وجود دارد یا در زمین های مجاور قطعات کشت شده یا باغها قابل استفاده نیست.در ضمن متام سدیم در خاکهایی که حرارتی کمتر از ۱۵ درجه دارند، تبخیر نمی شود و ضدعفونی بی فایده خواهد بود.
اگر بخواهیم محل درخت آلوده را ضدعفونی کنیم، درخت آلوده و تمام بقایای آن را خارج می کنیم . حفره ای به قطر ۳ متر در محل حفر کرده و با ۵/۰ لیتر متام سدیم ( که دارای ۳۱ درصد سم خالص است ) حفره را ضدعفونی کرده محل را آبیاری می نماییم.
● بیماری های ویروسی زیتون:
ـ ویروس لکه حلقوی پنهان زیتون : (Olive Latent Ringspot Virus ( OLRSV
این ویروس از ویروس های آلوده کننده گیاهان است و اولین بار از Lazio در ایتالیا گزارش شد. این ویروس متعلق به جنس Nepovirus از خانواده Comoviridea است.دارای نوکلئوکپسید ایزومتریک با قطر ۲۸ نانومتر که زاویه دار به نظر می رسد. ماده ژنتیکی به شکل ss_RNA است.
میزبان طبیعی این ویروس درخت زیتون ( کلآ Olea spp ) است که هیچ علائم ظاهری در درخت دیده نمی شود.
این ویروس را می توان در مزوفیل و اپیدرم برگها و سیتوپلاسم و واکوئول سلول ها پیدا کرد.سلول های آلوده دارای Inclusion هستند که در واقع کریستالهای داخل سلولی و اجسام غشاء دار سلولند که ویریون ها را در بر می گیرند.سایر تغییرات سیتوپلاسمی شامل دسته دسته شدن کلروپلاست ها و رشد انگشتی شکل سلول به طرف خارج می باشد.
این ویروس از طریق روشهای مکانیکی و پیوند انتقال می یابد. پراکندگی آن در کشور ایتالیا است.
ـ ( OLive latent Virus ۱ : ( OLV_۱
از ویروس های آلوده کننده گیاهان است و به جنس Necrovirus از خانواده Tombusviridea تعلق دارد. اولین با از O. europaea از Apulina در ایتالیا گزارش شد.
این ویروس دارای نوکلئوکپسیدهای ایزومتریک به قطر ۳۰ نانومتر و زاویه دار است. دارای ss_RNA مثبت است. ویریون ها دارای ۸۳ درصد پروتئین و فاقد لیپید هستند.
میزبان طبیعی آن زیتون است که هیچ علائمی روری آن دیده نمی شود. انتقال از طریق تلقیح مکانیکی است.
شیره گیاهی دارای تعداد زیادی ویریون است. ویریون ها در برگ ( در سیتوپلاسم مزوفیل ) دیده می شوند. Inclusion ها در سیتوپلاسم وجود دارند. اندامک های وزیکولی و لوله ای سلول دارای ویریون هستند.
ـ ( Olive Latent Virus ۲ : ( OLV_۲
متعلق به جنس Oleavirus از خانواده Bromoviridea است. اولین بار از جنوب ایتالیا از Apulina از درختان زیتون گزارش شد.
دارای ss_ RNA است و ویریون ها را می توان در سیتوپلاسم سلولهای مزوفیل برگ پیدا کرد . سلولهای آلوده فاقد Inclusion هستند. ارگانلهای بزرگ سلولی به غیر از هسته تحت تاثیر ویروس قرار می گیرند.میزبان طبیعی آن زیتون است، بدون علامت. انتقال از طریق مکانیکی.
به نظر می رسد که این ویروس یک نوع Ilarvirus باشد یا نسبتی با ویروس موزائیک یونجه داشته باشد. بیشتر خصوصیات آن شبیه ویروس zonate spot شمعدانی عطری ( Pelargonium ) است.
● بیماری های ناشی از عوامل غیر زنده : بیماری های فیزیولوژیك
ـ سرمای بی موقع و یخبندان:
سرمای بی موقع د ر ابتدای پاییز می تواند به میوه های برداشت نشده که که برای کنسرو کردن در نظر گرفته شده اند آسیب برساند. چنین سرماهایی معمولآ باعث آسیب رسیدن به بخشی از محصول می شود . چون زیتون در طول یک مدت طولانی برداشت می شود و قسمت اعظم محصول معمولآ قبل از بروز سرما برداشت شده است. چند روز پس از سرما زدگی ، تاول هایی در میوه بوجود می آید . تاولها نشان دهنده آسیب رسیدن به بافتهای داخلی میوه هستند و این زیتون ها دیگر برای تولید کنسرو مناسب نیستند و از آنها در تهیه روغن استفاده می شود.
سرماهای سخت اکثرآ بعد از برداشت زیتون به وقوع می پیوندند، بنابراین بیشترین خسارت را به محصول سال بعد وارد می کنند. دماهای زیر ۵.۵ - درجه باعث آسیب دیدن یا از بین رفتن درختان کوچک و شاخه های گل دهنده می شوند و محصول سال بعد را کاهش می دهند. دماهای زیر ۹.۵ - درجه می توانند باعث مرگ شاخه های اصلی یا کل درخت شوند.
در ضمن سرماهای سخت باعث تشدید خسارت بیماری گره زیتون می شوند و ترکهایی را در درخت ایجاد می کنند که برای ورود باکتری بسیار مناسب است و درنهایت ممکن است درخت در اثر آسیب ناشی از گره زیتون از بین برود.
برای حل این مشکل باید از ارقام مقاوم به سرما استفاده کرد. درختان Manzanillo بسیار حساستر از ارقام Mission , Sevillano و Ascolando هستند.
ـ سرماهای طولانی مدت :
بروز هوای سرد و مرطوب در بهار خطری طبیعی است که مکررآ در زراعت زیتون اتفاق می افتد. سرماهای طولانی و غیر طبیعی در طول فروردین و اردیبهشت نمو جوانه ها را به تاخیر می اندازد و باردهی را کاهش می دهد. گلهای ماده آسیب می بینند و این امر باعث کاهش تولید محصول می شود.
ـ تگرگ :
بارش تگرگ باعث ایجاد فرورفتگی ها یا زخمهایی قهوه ای رنگ در سطح میوه می شود و زیتون های آسیب دیده برای پرورده کردن مناسب نیستند و به قیمتهای پایینی به فروش می رسند. در برخی موارد بارش تگرگ می تواند به ۶۰ درصد از محصول خسارت وارد کند.
ـ خشکسالی :
اگرچه درختان زیتون تا حدودی به خشکی مقاومند ولی کمبود رطوبت در طول دوره تکمیل جوانه های گل، باعث کاهش محصول می شود. استرس ناشی از فقدان آب و مواد غذایی منجر به ریزش گلهای ماده و قسمت عمده ای از گلهای نر می شود.
البته در کشتهای آبی این مشکل وجود ندارد ولی باید دقت کرد که در هر دور آبیاری، آب کافی در اختیار گیاه قرار گیرد.
ـ بارندگی های شدید و سیل :
خاکهایی که زهکش مناسب ندارند و یا دارای یک لایه نفوذ ناپذیر هستند، در طول بارندگی های طولانی مدت و شدید، آب را در خود نگه می دارند و این امر موجب تهویه نامطلوب و از بین رفتن ریشه ها می شود.اشباع ماندن خاک به مدت زیاد باعث خشک شدن پاجوش ها و در برخی موارد کل درخت می شود. به علاوه، خاکهای اشباع باعث توسعه عوامل بیماری زای خاکزاد مانند فیتوفترا و ورتیسیلیوم می شوند. بارندگی های شدید بیشتر در زمستان و بهار اتفاق می افتند. سیلاب های بهاری هم ممکن است به درختان آسیب وارد کنند و باعث کاهش گلدهی و باردهی درخت شوند.
ـ باد و گرمای شدید :
درختان زیتون به طور طبیعی در مناطق گرم و خشک به خوبی زندگی می کنند ولی گرمای شدید در دوره گلدهی باعث افزایش ریزش گلها و کاهش محصول میشود.
ـ آتش :
آتش می تواند کل بخش هوایی درخت را از بین ببرد. آتش سوزی به ندرت در باغهای زیتون اتفاق می افتد ولی دیده شده است که برخی از باغداران در بین ردیفهای درختان جو می کارند و جوهای خشک شده احتمال آتش سوزی را بالا می برند. کوتاهی در کنترل علفهای هرز هم می تواند باعث آتش سوزی شود چون علفهای هرز پس از اسقرار و رشد در باغ، خشک می شوند و ممکن است باعث بروز آتش سوزی و خسارت شوند.

منابع :
Olive Notes : University of California Cooprative Extension Tulare County , December ۲۰۰۰
www. inra.fr/Intrnet/Produits/HYP۳/pathogene/۶pssysa.htm
www.hort.purdue.edu/newcrop/proceedings۱۹۹۶/V۳-۴۱۶.html
www.hamshahri.org.hamnews/۱۳۸۱/۸۱۰۴۰۶/abksh.htm
www.refahweekly.com/cities/rxojzn۴r.htm
اصول قارچ شناسی ، الكسوپولوس، كنستانتین جان ، ترجمه حسین صارمی، ابراهیم پیغامی، مقصود پژوهنده، ویرایش چهارم
آسیب شناسی گیاهی، اگریوس، جرج ، ترجمه حمید مهرآوران
www.ipm.ucdavis.edu/PMG/r۵۸۳۱۰۰۱۱۱.htm
UC pest management guidelines , UNIVERSITY OF CALIFORNIA , Statewide Integrated Pest Management Program
www.ipm.ucdavis.edu/PMG/r۵۸۳۱۰۰۲۱۱.htm
UC pest management guidelines , UNIVERSITY OF CALIFORNIA , Statewide Integrated Pest Management Program
www.ag.unr.edu/wsj/Factsheets/۹۶-۳۰VWilt.pdf
University Of Nevada , Reno , cooperative Extension
www.sordi.sa.gov.au/pages/horticulture/pathology/hort_pn_oliveborne.htm
By G.E.WALKER , Sardi Plant Research Centre

منبع : پرشین بلاگ