زرد چوبه

دركتب طب سنتی با نامهای «عروق الصفر»،«حشیشهٔالصفرا»،«عروق الزعفران» و«عروق الصباغین» نام برده شده ،به عربی «بقلهٔالخاطیف»گویند.
خطاف پرستو است واین پرنده بسیار تیز بین است وسبب آن را این میدانند كه از گیاه زرد چوبه میخورد ،زیرا زردچوبه برای افزایش دید چشم موثر است . به همین دلیل یكی از نامهای زرد چوبه را «بقلهالخطا طیف»گذارده اند . در برخی كتب طب سنتی از جمله در تحفه ،مامیران را نوع صغیر گیاه زرد چوبه می دانند وبنا به دلیل فوق چون گیاه مارمیران نیز برای چشم مفید است نام آن را حشیشه الخطاف گذارده اند . زرد چوبه ساقه ی زیر زمینی یا بیخ گیاهی است كه به فرانسویCucuma وبه انگلیسیTurmeric نیز و گفته می شود . گیاهی است از خانواده ی زنجبیلZingiberaceae از جنسCurcuma ونام علمی آنcurcuma domestica val. و مترادف آن Curcuma longa auct.می باشد. ودر پاره ای اسناد C.tinctoriaرا نیز مترادف برای زرد چوبه آورده اند .
توضیح:معمولا گیاه شناسان مدرنC.domestica val. وعده ای نیزCurcuma longa L. را نام اصلی زرد چوبه ذكر می كند .
● مشخصات
زرد چوبه گیاهی است پایا ،بومی نواحی شرقی شبه قاره ی هند ومناطق حاره ی جنوبی آسیا . ارتفاع گیاه تا ۵/۱ متر میرسد . دارای ساقه ی زیر زمینی (ریزوم ) متورم است كه از آن چندین ساقه ی هوایی بیرون می آید .برگ های آن سبز و روشن شبیه برگ موز به درازای ۱-۵/۰ متر كه در قسمت پایین ساقه بدون دمبرگ و در قسمت بالای برگ ها كامل دیده میشود وساقه ی گلدار آن از بین برگ خارج میشود . گلهای آن مجتمع و سنبله به رنگ زرد وتخم آن خیلی ریز و سیاه سیاه رنگ است وانواع تخم ها بدون نطفه وعقیم هستند . تكثیرآن از طریق كاشت قطعاتی از ساقه ی زیرزمینی سال رویش قبل یا ساقهی هوایی ریشه دار آن می باشد . منظور از ساقه ی هوایی ریشه دار این است كه معمولا از كناره برگهای قاعده ی ساقه مرتبا شاخه های كوچك ضخیمی خارج می شود كه به طور مایل به زمین فرور فته و ایجاد ریشه مینماید واین خود منشا پایه ی گیاه جدیدی می شود . آب وهوای گرم ومرطوب وخاكهای زهكشدار برای رویش آن مناسب است . قطعات ریزوم را معمولا درعمق ۸-۷ سانتی متر و با فاصله ی ۳۰سانتی متر از یكدیگر می كارند . قسمت مورد استفاده ی گیاه به عنوان ادویه واز نظر خواص دارویی ریزوم یا ساقه ی زیر زمینی آن است كه معمولا ۱۲-۱۰ ماه پس از كاشت موقع برداشت آن فرامی رسد . از مزرعه ی زرد چوبه به طور متوسط در هر هكتار ۱۲-۱۰ تن ریزوم تازه خام برداشت میشود . معمولا ریزوم را پس از خارج ساختن از زمین تمیز كرده ریشه های آن را جدا نموده و خوب با آب می شویند ،پس از آن در آب جوش قرارداده كمی می جوشانند وسپس آن را خارج كرده و پهن می كند تا در مدت چند روز خشك شود .درجریان تمیز كردن وپاك كردن وخشك كردن معمولا تا حدود سه چهارم وزن ریزوم خام از دست میرود . سطح خارجی ریزوم خشك شده و آماده شده به رنگ خاكستری مایل به زرد یا قهوه ای مایل به زرد است . بوی آن معطر وتند وطعم آن تلخ است . اگردر دهان گذارده شود آب دهان زرد می شود . آن را پس از قطعه قطعه كردن به دو صورت در بازار عرضه می نمایند ، یكی شكل درا كه به شكل استوانه به طول ۸- ۴ سانتی متر وبه قطر ۲- ۱ سانتی متر است ودیگری نوع گرد است كه از ریزوم اولیهی گیاه به دست می آید . نوع دوم معمولا مرغوبتر است . از نظر مصرف وكاربرد زرد چوبه در روز گاران كهن در خاور دور به سبب رنگ زرد درخشان وزیبایی كه تولید میكند در رنگ رزی پارچه های ابریشمی وپنبه ای وهمچنین در خوراك ها مورد توجه بوده است ،این رنگ زرد درخشان به سبب وجود مادهی كوركومین در سا قه ی زیر زمینی زرد چوبه است ، در حال حاضر به عنوان ادویه معطر وهمچنین رنگ آن در طبخ غذاها بسیار مورد توجه است وجزءاصلی ومهم پودر معروف كاری كه در غذاهای تند به كار می رود میباشد.
برای اطلاع خوانندگان عزیز اضافه می شود كه پودر كاری كه به عنوان ادویه تند هندی در بازار عرضه می شود ،یك پودر ساده نیست بلكه مخلوطی از است از پودر یا گرد چندین گیاه كه جز اصلی آن زرد چوبه است.این مخلوط از ۳ نوع گیاه تا ۳۰ نوع گیاه در تهیه آن مصرف شده باشد.در پودر كاری علاوه بر زرد چوبه از زیره سبز ،تخم گشنیز ،فلفل فرنگی قرمز تند ،فلفل سیاه ،هل هٔدارچین،میخك ،زنجبیل،تخم رازیانه،تخم كرفس،تخم شنبلیله ،جوز بویا یا نات مگ ،برگهای خشك شده نعنا،تخم خردل ،تخم خشخاش ،تخم كنجد ،زعفران و سرانجام برگهای درختچه كاری استفاده می شود.
درختچه كاری به نام علمیMurraya koenigii است و دارای چوب بسیار سخت و برگهای معطر است،بومی مناطق حاره شبه قاره هندوستان در دامنه جبال هیمالیامی باشد.جالب توجه این است كه به رغم نام این ادویه كه به گرد كاری معروف است ،گرد برگهای خشك شده كاری كمترین جز مخلوط را تشكیل می دهد.البته گرد كاری با ۳-۲ جز نیز با قیمت ارزانتر در بازار عرضه می شود.
● تركیبات شیمیایی
از نظر تركیبات شیمیایی در گزارش یكی از بررسی های شیمیایی این گیاه چنین آمده است كه در زرد چوبه گونه C.longeوجود كوركومین،تورمرون،زینجی برون،و اسانس روغنی فرار و تورمرول،فلاندرن،كارون،كامفور،كوكومون،چربی نشاسته،زرین ماده رنگی كوركومین در ساقه زیر زمین آن تاییدشده است.
در گزارش دیگری آمده است كه در زرد چوبه به طور كلی ماده رنگی كوركومین،آلكالوئید و اسانس یافت می شود.در بیخ خشك آن در حدود ۸/۵ درصد اسانس است كه شامل یك كتون و یك الكل می باشد و در بیخ تازه زرد چوبه در حدود ۲۴/۰درصد اسانس است كه در آن ماده زینجی برین نیز وجود دارد.
اسانس بیخ زرد چوبه دارای اثر كولرتیك می باشد یعنی ترشح صفرا را از طریق كبد افزایش می دهند و این اثر مدیون وجود پی –تولیل متیل كاربینول است.ماده رنگی زرد چوبه مانند یك صفرابر اثر میكند و موجب انقباض كیسه صفرا می شود.
گرد زرد چوبه دارای خاصیت آنتی اكسیدان است و این اثر مدیون اثر فنلی ماده كوركوكین می باشد.[G.I.M.P]
در گزارش دیگری آمده است كه اسانس زرد چوبه شامل والریانیك اسید ،كاپروئیك اسید،سابی نن،برونئول (از الكلها می باشد و به نام كافور یورنئو معروف است.)تورمرول ،یك ستون به نام كوركومون و در آخر یك ماده زرد قابل تبلور و محلول در چربی ها به نام كوكومین می باشد.
● خواص و كاربرد
زرد چوبه طبق نظر حكمای طب سنتی گرم و خشك است و از نظر خواص معتقدند كه گرفتگی ها و انسداد كبد را باز می كند و اگر ۴ گرم آن با ۴ گرم انیسون و سركه رقیق مخلوط و بیاشامند برای استسقا و یرقان نافع است.جویدن آن در دهان برای تسكین درد دندان مفید است ،بویژه اگر كمی تفت داده شود و گرم خاییده شود.ذرات گرد آن برای خشك كردن زخمها و رفع درد ورم انها مفید است .زرد چوبه مضر قلب است و برای رفع عوارض ان باید از آب لیمو ترش و اترج استفاده نمود.مقدار خوراك آن تا ۷ گرم است.
در هندوستان از بیخ زرد چوبه به عنوان ادویه معطر ،محرك،تونیك،بادشكن،تصفیه كننده خون و تب بر و دراستعمال خارجی برای التیام زخم و در موارد در رفتگی اعضا مصرفمی وشد.
در چین و ژاپن:معمولا ساقه زیر زمینی اصلی و متورم ان كه بیشتر از یك ساتل كهنه باشد به عنوان دارو مصرف می شودو انشعابات جانبی ساقه زیر زمینی اصلی به عنوان ادویه در طبخ غذا مصرف می گردد ساقه زیر زمینی زرد چوبه از نظر دارویی برای تقویت معده و به عنوان محرك و بادشكن و برای بند آوردن خونریزی از هر نوع مصرف می شود و داروی موثری برای انواعی از یرقان و اختلالات كمبدی می باشد.
در استعمال خارجی برای التیام زخمهای جزئی وانواعی از ناراحتی ها و التهابهای پوست به كار می رود.پمنا برای رسانیدن دمل نیز مفید است.جوشانده آن برای رفع سوزش چشم و در برخی بیمارهای چشم نافع است .برای رفع بی نظمی در قاعدگی بسیار موثر است .جریان گردش خون را افزایش می دهد و در حل كردن لخته خون یا بلادكلوتس اثر بارزی دارد.معمولا برای رفع درد های پست ،سینه، و كمر تجویز می شود.در هند و چین به علت خاصیت ضد انعقاد خون در زرد چوبه ان را در مواقع وضع حمل توصیه می نمایند.
در چین برای اسهال مصرف می شود.در شبه جزیره مالایا برای رفع اسهال خونی كاربرد دارد و به علاوه برای تسكین درد روماتیسم و سرفه و سل مفید است.
در اندونزی علاوه بر موارد فوق برای تسكین درد روماتیسم و سرفه و سل مفید است.
در اندونزی علاوه بر موارد فوق برای معالجه سنگ در بدن و پاك كردن رحم در دوران وضع حمل نیز به كار می رود و شمنا به صورت غرغره برای شست و شوی دهان در موارد التهاب لثه مصرف دارد.
زرد چوبه در مقابل روشنایی خیلی حساس است و رنگ خود را از دست می دهد بنابراین باید در محل سربسته و بی نور نگهداری شود.
گونه های مختلفه دیگری از زرد چوبه نیز در طب سنتی به عنوان دارو مستعمل است مانند زدوار كه در فصل جداگانه ای ذكر شده و گونه دیگری نیز كه بیشتر در اندونزی كاشته می شود و به وطر وحشی نیز وجود دارد و طب سنتی مستعمل است گونه ای است كه نام علمی آنCurcuma heyneana val. می باشد.
ساقه زیر زمینی این گیاه به رنگ لیمویی مخلوط با برگهای آن برای معالجه اضافه وزن و چربی زاید زری پوست بدن خورده می شود ،در حقیقت برای رفع اضافه وزن و چاقی نافع است .شیره رقیق گیاه به عنوان كرم كش و ضد انگل مصرف می شود.خنك كننده و تمیز كننده است و برای معالجه بیماری های پوست مفید است‌وان استی نیس-كروزمان،كلوپن-ورستیغ و هین].

منبع : موسسه اطلاع‌رسانی طعام اسرار