جوز بویا

درایران با نامهای «جوز بویا»،«جوزا» و دركتب طب سنتی با نام «جوز بوا»،«جوزالطیب» نام برده می شود. به فرانسوی Muscade , noix de muscade به انگلیسیMace , nutmeg می نامند ،میوه درختی است از خانواده Myristicaceaeكه درخت ان را فرانسوی muscadier و به انگلیسیnutmeg tree گویند. نام علمی آن myristica fragrans Houtt. و مترادفهای آن m.moschata T hunb. , M. officinalis L.از طرف گیاه شناسان مختلف نامگذاری شده است.
● مشخصات
میوه درخت جوز بویا به طور كلی از دو نوع ثمر كه از نظر طبی و خواص دارویی مورد توجه می باشند تشكیل شده است ،یكی مغز هسته كه به فرانسوی موسكاد و به انگلیسی نات مگ گفته می شود و دیگری جدار نازك خشبی توری خارجی هسته كه در اصطلاح طب سنتی «بسباسه» و به فرانسوی ماسی و به انگلیسی میس نامیده می شود.
درخت جز بویا درختی است دو پایه به لندی ۲۰-۱۰ متر،زیبا،همیشه سبز ،با شاخه های پراكنده .پوست تنه آن خاكستری تیره ،گلهای آن زنگولهای شكل كوچك زرد است .برگهای آن بیضی،نوك تیز،موجدار،چرمی سبزبراق شبیه برگهای نارنج یا برگهای غار گیلاسی یا برگهایRhododendron،نظیر برگهای گل صد تومانی(R.ferruginosum) ،طول برگها در حدود ۱۰ ساتنی متر ،رنگ سطح فوقانی آن سبز تیره و رنگ سطح تحتانی آن سبز كمرنگ است.میوه آن كه معمولا در حدود شش ماه پس از ظهور گلها می رسد ،شبیه زرد آلو به رنگ زرد لیمویی تا قهوه ای روشن ووقتی كه كاملا رسید معمولا از وسط ترك می خورد.و از شكاف ترك آن جدار خشبی شفاف و درخشان و مخملی توری شكل ناصاف هسته كه همان بسباسه یامیس است دیده می شود.این جدار ،یك عدد هسته قهوهای رنگ روغنی را كه هامن جوز بویا می باشد دربر گرفته است .هسته تخم مرغی شكل و معطر گیاه یا نات مگ در حدود ۴ سانتی متر طول و ۱-۵/۱ سانتی متر عرض دارد و قشر خارجی بسیار معطر وشكننده آن یعنی بسباسه یا میس در حدود ۲-۱ میلی متر ضخامت دارد و وقتی خشك شد به رنگ زرد قهوه ای در می آید.
معمولا پس از برداشت میوه ها كه از سالهای هفتم به بعد آغاز می شود.ابتدا قسمت پوشش خارجی یا جدار خارجی هسته كه همان بسباسه است با چاقو و با دست برداشته وآن را درمدت۱۵-۱۰ روز در جریان هوا در آفتاب قرار می دهند كه خشك شود.پس از خشك شدن رنگ آن از زرد به قهوه ای تبدیل می شود.پس از كندن این جدار خارجی ،هسته آن جداگانه به مدت ۸-۴ هفته در جریان آفتاب قرار می دهندكه بتدریج حشك شود.ضمن این ۴ هفته در اثر خشك شدن مغز هسته ،پوست سخت آن جدا می شود و در اثر ضرباتی كه به هسته وارد می كنند ،پوست سخت آن را شكسته و مغز آن كه همان نات مگ است خارج می شود و آن را نگهداری می نمایند.معمولا برای اینكه بسباسه یا میس در اثر ماندن طولانی در انبار حتی الامكان فاسد نشده و مورد حمله حشرات و آفات قرار نگیرد ،قبل از انبار كردن آنها را با میتل بروماید یا كربن بی سولفید ضد عفونی می نمایند.پس به عبارت ساده تر میوه جوز بویا دارای سه قشر اول قشر خارجی گوشتی كه پس از رسیدن میوه شكاف می خورد.قشر دوم كه ترك ترك است ،تازه آن قرمز وچون خشك شود زرد می شود، این قشر را بسباسه می گویند و سرانجام قشر نازك و قهوه ای رنگ كه مغز هسته را فراگرفته و مغز كه همان نات مگ است در داخل آن قرار دارد.
درخت جوز بویا در مناطق حاره پرباران هر دو نیمكره دنیا می روید و بومی جزایر هند شرقی و ملوكی می باشد.و درسایر مناطق گرمسیر و مرطوب مانند هندوستان و اندونزی و جزایر آنتیل ونواحی آن قسمت از دنیا كشت می شود.
● تركیبات شیمیایی
از نظر تركیبات شیمیایی جوز بویا دارای ساپونین و اسانس روغنی فرار است كه برحسب شرایط محل رویش درخت مقدار آن در نمونه های مختلف متفاوت است.اسانس روغنی در بسباسه خشك و میس از ۱۴-۷ درصدتغییر می كند و مقدار اسانس روغنی مغز خشك جوز بویا از ۱۵-۵ درصدتغییر می نماید.
دراسانس روغنی جوز بوای و بسباسه در حدود ۴ درصد ماده خیلی سمی به نام میریستی سین وجود دارد و مغز خشك جوز بویا در حدود ۳۵-۲۵ درصد روغن چرب ثابت كه كره جوز بویا نامیده می شود ،وجود دارد.از نظر طعم جوط بویا كمی شیرین و گرم است و به صورت گرد یا ناكوفته آن در بازار بین المللی عرضه می شود.معمولا مغز جوز بویا كمی شیرین تر و از نظر عطر ظریفتر از بسباسه یا میس است زیرا اسانس روغنی آنها حتی در یك میوه باهم فرق دارند.در برگهای خشك گیاه در حدود ۵/۱ درصد اسانس یافت می شود كه شامل ۸۰ درصد آلفاپینن و ۱۰ دردص میریستی سین است.‌[G.I.M.P]
آزمایش دیگری نشنا می دهد كه در اسانس روغنی جوز بویا مواد میریستی سین كه یك ماده عامل مخدر است و پی نن ،كامفن،دی پنتن،سافرول،چند الكل ،مقدار كمی اوژنول و ایزواونول موجود است و در روغن ثابت آن نیز وجود ماده تری میرسیتین تایید شده است.
از نظر شناخت آنچه كه از مدارك و اسناد تاریخ طب سنتی بر می آید،جوز بویا از روزگاران كهن مورد شناخت و توجه بوده است.ظاهرا اولین دانشمند و یا از اولین دانشمندان كه در عالم گیاه برخورد كرده اند ،ممكن است آقای پلی نی باشد كه در قرن اول پس از میلاد مسیح یعنی حدود دو هزار سال قبل شرحی درباره درختی به نام comacumكه دو نوع ثمر معطر داشته نوشته است.بعدها در قرن ششم میلادی این جوز معطر یا گردوی معطر یا جوز بویا را بازگانان عرب از جزایر هند شرقی به كنستانتی نوپل واردكردند ،پس از آن بتدریج انتشار یافته به طوری كه در قرن دوازدهم در ایتالیا و دانمارك كاملا شناخته بوده است.در تاریخ آمده است كه در سال ۱۱۹۱ میلادی در جریان مراسم تاجگذاری امپراتور هانری ششم برای معطر كردن فضای كوچه ها و معابر ،به سوزانیدن جوز بویا مبادرت می كرده اند و در قرن چهردهم میلادی بسباسه یا میس در انگلستان خیلی مورد توجه بوده و قیمت هر یك كیلوگرم از ان معادل قیمت ۶ گوسفند بوده است .در حال حاضر بزرگترین تولید كننده جوز بویا در دنیا اندونزی است و از سایر مانطق دنیا مانند سیلان و هند غربی و بعضی مناطق دیگر نیز به اروپا و آمریكا و سایر نقاط دنیا مانند صادر می شود.فعلا هر یك كیلوگرم جوز بویا كمتر از ۱۰ دلار در بازار دنیا معماله می شود.
● خواص و كاربرد
جوز بویا از نظر طبیعت طبق نظر حكمای طب سنتی گرم و خشك است و نیروی قابضه دارد و در عین حال دارای رطوبت نیز می باشد و به همین جهت در طول نگهداری در انبار باید مراقبت شود ،زیرا زود كرم میزند.از نظر خواص و كاربرد آن در كشورهای خاور دور در چین :از گرد مغز جوز بویا به عنوان گرم كننده است و قابض استفاده می شود .ترشحات زیاد را در بدن بند می آورد و بخصوص در مورد كودكان و پیران بسیار موثر است [استوارت]برای معالجه قولنج شكم در اثر سرما نافع است [لیو]در هندوچین معتقدند كه گرد مغز جوز بویا اگر با برنج جوشانیده وپخته و خورده شود برای رفع اسهال خونی تسكین دردهای شكم و بی اشتهایی بسیار نافع است[چوین].ضمنا برای كم اشتهایی و سوهاضمه ناشی اطز ضعف و رفع ضعفهای بعد از مالاریا بسیار مفید می دانند به شرطی كه به مقدار مجاز و محدود خورده شود ،زیرا اسراف در خوردن آن تحریك كنندهاست و اختلالات و مسمومیت ایجاد می كند [پتلو].اگر از اسانس جوز بویا و بسباسه به شقیقه مالیده شود برای رفع سر درد خیلی مفید است و اگر قطره ای از آن در چای ریخته و خورده شود برای رفع سو هاضمه و بند آوردن قی نافع است [كروست و پتلو].در شبه جزیره مالایا ،جوز بویا مخلوط با تونیكها برای معالجه بیماری های معده و تحریك اشتها آمده و ضمنا در استعمال خارجش برای معالجه جنون و تسكین دردهای مختلف به كار میبرند [گیملتو بركیل].روغن ثابت آن محرك ملایم است ،یكی از حكمای آن سرزمین معتقد است كه اگر یك جوز بویای كامل خورده شود ،مسمومیت و عوارضی از جمله سردرد ،سرگیجه ،خنده های احمقانه ،تجسم مناظر تخیلی ،تحریكات عصبی و به دنبال آن ضعف و بی حالی و ایجاد حالتی در انسان كه میل می كند گاز بگیرد و سرانجام چرت زدن و كاهش دید چشم و فلج و در نهایت سقوط كامل و مرگ بروز می كند.[رهو]
در كتب طب سنتی ایرانی جوز بویا را از نظر طبیعت گرم و خشك می دانند و از نظر خواص معتقدند كه فرح آور و سكر آور است ،بریا هضم غذا كمك می كنند،مقوی معده و دهانه معده و مری و كبد و باه در مورد سرد مزاجان است.برای یرقان و خوشبویی دهان و عرق ،ادرار،تحلیل گاز،نفخ ،رفع قی،آشفتگی حال ،رطوبت معده،رفع اسهال سرد و مرطوب و همچنین برای استسقا عمومی بدن و سخت ادرار كردن مفید است اگر جوز بریان كرده ان خورده شود اسهال بند می آید .ضماد آن برای سردرد سرد و فلج ولقوه و سستی اعضا وورمهای سرد كبد نافع است.اگر ضماد آن با افسنطین و عسل تهیه شود برای رفع خونمردگی و كوفتگی اعضا مفید است و مصرف قطره آن با روغنهای مناسب برای تسكین دردهای گوش و رفع كری نافع است و مالیدن ان به چشم برای تقویت دید چشم و رفع جرب پلك نافع است.برای گرم مزاجان مضر است و سردرد می آورد در این مورد باید با گشنیز خورده شودو مضر كبد و ریه است ،آن را باید با بنفشه و عسل خورد.
مقدار خوراك آن از ۴-۰/۵ گرم است و در موارد خاص تا ۱۰ گرم نیز تجویز می كنند، ولی اسراف در مصرف آن ایجاد عوارض ،ناراحتی ،مسمومیت ،تشنج ،بد اخلاقی و كارهای احمقانه می نماید و در تمام موارد فوق مصرف اسانس آن قوی تر است.

منبع : موسسه اطلاع‌رسانی طعام اسرار