قیام مسجد گوهرشاد

روز ۲۱ تیر ۱۳۱۴ قیام مردم مشهد در اعتراض به سیاست‌های ضداسلامی رضاخان در صحن مسجد گوهرشاد سركوب شد.این قیام زمانی شكل گرفت كه رضاخان دین‌ستیزی را به اوج خود رسانده و درصدد بود تا سنت‌های مذهبی وقوانین اسلامی رامحو و نابود كند و فرهنگ غربی رابه جای آن بنشاند.
رضاخان در پیگیری این سیاست دستور داده بود تا حجاب از سر زنان مسلمان برگیرند، مردان كلاه غربی به سر كنند، روحانیون لباس روحانیت را از تن بیرون كنند و...
در واكنش به این سیاست، روحانیون و مردم مسلمان در هر نقطه‌ای به مخالفت برخاستند ولی در این ماجرا مشهد پیشقدم‌ شد و قیام شكوهمندی در دل تاریخ به ثبت رسید.
علما و روحانیون مشهد طی جلساتی پنهانی تصمیم گرفتند بااین حركت رضاخان مقابله كنند و او را از این كار بازدارند. در یكی از این جلسات پیشنهاد شد آیت الله حاج آقا حسین قمی به تهران برود و در مرحله اول با رضاخان مذاكره نماید تا شاید بتواند او را از اجرای تصمیماتش باز دارد. وقتی آیت الله قمی به تهران آمد، بلافاصله از سوی حكومت دستگیر و ممنوع‌الملاقات شد. سایر روحانیون نیز در مساجد و مجالس‌، به آگاه كردن مردم پرداختند. مسجد گوهرشاد از جمله مكان‌های تجمع مردم بود. اجتماعات مردم در این مسجد هر روز بیشتر می‌شد وشهر حالت عادی خود را از دست می‌داد وسخنرانان نیز به ایراد بیانات آتشین می‌پرداختند.
همزمان با بازداشت حاج آقا حسین قمی‌، در مشهد نیز به دستور حكومت‌، روحانیونی همچون شیخ غلامرضا طبسی و شیخ نیشابوری دستگیر شدند. صبح روز جمعه ۲۰ تیر ۱۳۱۴ نظامیان مستقر در مشهد برای متفرق ساختن مردم وارد عمل شدند و به روی آنان آتش گشودند و تعداد زیادی را كشتند و زخمی كردند، ولی مردم مقاومت كرده و سربازان نیز بنا به دستوری كه به آنها رسیده‌، مراجعت كردند. به دنبال این حادثه مردم اطراف مشهد با بیل وداس و... به سوی مسجد حركت كردند.
فردای آن روز جمعیت زیادتری در مسجد گوهرشاد تجمع كردند وعلیه اقدامات دولت اعتراض نمودند. سران نظامی و انتظامی مشهد این بار بنا به دستور رضاخان باتجهیزات كامل و افراد فراوان در نقاط حساس مستقر شدند و تفنگها، سلاحهای خودكار و حتی توپهارا به منظور سركوب مردم به میدان آوردند. در حوالی ظهر مأمورین نظامی وانتظامی از هر سو به مردم هجوم آورده و در داخل مسجد به كشتار آنان پرداختند. در این واقعه تعداد بسیاری شهید، مجروح و بازداشت شدند.
كشتار مردم در این مسجد به اندازه‌ای بود كه به نقل از شاهدان عینی ۵۶كامیون جنازه از صحنه كشتار خارج كردند. یك روز پس از این فاجعه عملیات دستگیری علما و روحانیون آغاز شد و تعداد كثیری از آنان بازداشت و روانه زندان شدند.
قیام مسجد گوهرشاد برای همیشه در دفتر اقدامات سلسله پهلوی ثبت شد. گفتنی است این قیام یك سال پس از بازگشت رضاخان از سفر به تركیه و در پی مشاهده بی بند و باری وبی حجابی زنان تركیه توسط وی، به وقوع پیوست.

منبع : موسسه مطالعات وپژوهش های سیاسی