پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

نگاهی به انتخابات ریاست جمهوری در ایران


نگاهی به انتخابات ریاست جمهوری در ایران
طی سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا ۱۳۸۴، جمعاً ۲۵ بار به آراء مردم مراجعه شده است‌. از برگزاری اولین همه‌پرسی كه ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ برای برقراری نظام جمهوری اسلامی در كشور ترتیب یافت‌، تا نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری كه در سوم تیر ۱۳۸۴ برگزار شد، ۲۵ بار انتخابات برگزار شده است: رفراندوم جمهوری اسلامی‌، انتخابات مجلس خبرگان‌، انتخابات دو مرحله‌ای هر یك از دوره‌های مجلس شورای اسلامی‌، انتخابات میاندوره‌ای مجلس‌، انتخابات شوراهای شهری و انتخابات ریاست جمهوری و...
طی ۲۶ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌، به طور متوسط سالی یك بار به آراء مردم رجوع شده است‌. حتی شكل‌گیری و پیروزی انقلاب و سقوط رژیم ستمشاهی نیز به نوعی مراجعه به آراء مردم بود. از این منظر، مردم‌گرایی پدیده‌ای است كه عمری به درازای عمر انقلاب دارد.
از مجموع همه‌پرسی‌ها و انتخابات برگزار شده تا سال ۱۳۸۴، نه مورد آن مربوط به انتخابات ریاست جمهوری بود. مردم ایران، روز سوم تیر ۱۳۸۴ برای نهمین بار جهت گزینش فردی برای احراز مقام ریاست جمهوری به پای صندوقهای رای رفتند.
●اولین انتخابات ریاست جمهوری‌
اولین انتخابات ریاست جمهوری در ایران، روز ۵ بهمن ۱۳۵۸ به فاصله یك سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی برگزار شد. این انتخابات در شرایطی برگزار شد كه دولت موقت مهندس مهدی بازرگان استعفا داده و مدیریت نظام بر عهده شورای انقلاب محول شده بود. ابوالحسن بنی صدر، سید احمد مدنی‌، حسن حبیبی‌، داریوش فروهر، صادق طباطبائی‌، محمد مكری‌، كاظم سامی و صادق قطب‌زاده كاندیداهای شاخص اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری بودند. در این انتخابات از مجموع بیش از ۱۴ میلیون رای مأخوذه، بنی‌صدر با بیش از ۱۰ میلیون رأی به عنوان نخستین رئیس جمهوری انتخاب شد.
بنی‌صدر فارغ‌التحصیل رشته اقتصاد از دانشگاههای فرانسه بود. او كه ۲۰ سال از عمر خود را در فرانسه گذرانده بود، در بهمن ۱۳۵۷ با هیئت همراه امام خمینی(ره) به تهران آمد و با مصاحبه‌ها و مناظره‌های سیاسی‌اش چهره‌ای شاخص شد.
ریاست جمهوری بنی صدر رسماً از ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ كه وی در برابر امام خمینی(ره) سوگند یاد كرد، آغاز شد. در مراسم تنفیذ ریاست جمهوری‌، امام خمینی(ره) طی سخنانی فرمودند: «من از آقای بنی صدر می‌خواهم كه مابین قبل و بعد از ریاست جمهوری در احوال روحی ایشان تفاوتی ایجاد نشود.»
امام افزودند: «تنفیذ و نصب اینجانب و رأی ملت مسلمان ایران محدود است به عدم تخلف ایشان از احكام مقدسه اسلام و تبعیت از قانون اساسی‌.»
با این حال و علیرغم این هشدارها، ریاست جمهوری بنی‌صدر تنها ۱۷ ماه به طول انجامید. وی در طول این مدت از یكسو با میدان دادن به سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و دیگر گروههای ضد انقلاب سبب تقویت آنان گردید و از سوی دیگر در برابر اكثر مصوبات مجلس شورای اسلامی‌، قوه قضائیه‌، شورای نگهبان و برخی دیگر از نهادهای برخاسته از انقلاب ایستادگی كرد. با تكروی‌ها، انحصارطلبی‌ها و قانون شكنی‌هایی كه بنی‌صدر داشت ، ذهن نیروهای معتقد به انقلاب و امام نسبت به وی بدبین شد؛ همچنین كندی و كارشكنی‌هایی كه وی در جبهه‌های جنگ تحمیلی از خود نشان داد امام و مردم را نسبت به خود نا امید ساخت. این عملكرد باعث شد تا امام خمینی(ره) طی حكمی وی را از سمت فرماندهی كل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بركنار سازند.
چند روز پس از بركناری بنی‌صدر، ساختمان مركزی حزب جمهوری اسلامی توسط عوامل سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در جریان یك بمب‌گذاری منفجر شد و آیت‌الله بهشتی همراه با ۷۲ نفر از مسئولان مملكتی به شهادت رسیدند. پس از این حادثه بنی‌صدر تا لحظه فرار از ایران‌، مخفی شد. امام خمینی ۱۰ روز پس از این حكم، با حكم دیگری بنی صدر را از مقام ریاست جمهوری نیز عزل كردند. این حكم در پاسخ به نامه آقای هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی صادر شد.
متن نامه آقای هاشمی رفسنجانی و پاسخ امام خمینی به شرح زیر است‌:
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم‌
محضر شریف حضرت آیت‌الله العظمی امام خمینی ادامه الله ظله‌
محترما به عرض می‌رساند مجلس شورای اسلامی در جلسه مورخ ۳۱/۳/۱۳۶۰ پس از بحث و بررسی با حضور ۱۹۰ نفر به شرح زیر:
آراء موافق ۱۷۷ نفر - رای مخالف ۱ نفر - آراء ممتنع ۱۲ نفر
در مورد آقای سید ابوالحسن بنی صدر بر این قرار گرفت كه آقای ابوالحسن بنی صدر برای ریاست جمهوری اسلامی ایران كفایت سیاسی ندارد. به موجب اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مراتب برای اتخاذ تصمیم به خدمت امام عظیم الشان گزارش می‌گردد.
رئیس مجلس شورای اسلامی‌
اكبر هاشمی رفسنجانی‌
بسم الله الرحمن الرحیم‌
پس از رای اكثریت قاطع نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی مبنی بر اینكه آقای ابوالحسن بنی صدر برای ریاست جمهوری اسلامی ایران كفایت سیاسی ندارد، ایشان را از ریاست جمهوری اسلامی ایران عزل نمودم‌.
اول تیر ۱۳۶۰
روح الله الموسوی الخمینی‌
بنی صدر یك ماه پس از عزل توسط امام خمینی(ره)‌، از كشور گریخت‌. وی هفتم مرداد ۱۳۶۰ همراه با مسعود رجوی رییس سازمان مجاهدین خلق (منافقین‌) تهران را به قصد پاریس ترك كرد. فرار بنی صدر یك ماه پس از خلع وی از ریاست جمهوری توسط امام و ۵ روز پس از انتخاب شهید محمد علی رجایی به ریاست جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت‌. بنی صدر ساعت ۲۲ چهارشنبه هفتم مرداد ۱۳۶۰ با یك فروند هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ به خلبانی سرهنگ معزی ـ خلبان ویژه شاه ـ از كشور گریخت‌. معزی در ماه دی ۱۳۵۷ پس از آن كه شاه را به مصر و سپس به مراكش برد، دربازگشت از مراكش با تظاهر به جانبداری از انقلاب اسلامی به ایران بازگشت. بنی صدر هنگام ورود به فرودگاه مهرآباد برای فرار از كشور، سوار بر اتومبیل وانت و ملبس به لباس زنانه بود.
بنی صدر، ۵ بهمن ۱۳۵۸ به ریاست جمهوری رسید،۲۰ خرداد ۱۳۶۰ با حكم امام از فرماندهی كل قوا بركنار شد، اول تیر ۱۳۶۰ به دنبال تصویب طرح عدم كفایت سیاسی در مجلس شورای اسلامی و به حكم امام خمینی(ره) از ریاست جمهوری عزل شد و هفتم مرداد ۱۳۶۰ از ایران گریخت‌.
●دومین انتخابات ریاست جمهوری‌
دوم مرداد۱۳۶۰، محمد علی رجایی در جریان دومین انتخابات ریاست جمهوری‌، با به دست آوردن بیش از ۱۳ میلیون رأی مردم، دومین رییس جمهوری ایران شد. این دور از انتخابات در شرایطی برگزار شد كه یك سال از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران می‌گذشت و بخشهایی از غرب و جنوب تحت اشغال متجاوزین عراقی بود. از یكسو حذف بنی صدر، به جبهه‌های راكد شده جنگ تحرك تازه‌ای بخشیده بود و روحیه و قدرت مقاومتی نیروهای ایران در برابر دشمن افزایش یافته بود، و از سوی دیگر نیروهای معتقد به خط امام در عرصه داخلی جان دوباره یافته بودند. در چنین شرایطی محمد علی رجایی توانست با فاصله زیادی سه رقیب دیگر خودـ عباس شیبانی‌، حبیب الله عسگراولادی و علی اكبر پرورش ـ را با به دست آوردن بیش از ۱۳ میلیون از مجموع ۷/۱۴ میلیون آراء اخذ شده، پشت سرگذارد. محمد علی رجایی كه چهره فرهنگی و از معلمان باسابقه آموزش و پرورش تهران بود، ابتدا وزارت آموزش و پرورش را عهده‌دار شد و سپس در ۱۳۵۹ ش. به نمایندگی مردم تهران وارد مجلس شورای اسلامی شد. او در ۱۸ شهریور ۱۳۵۹ به نخست وزیری و پس از عزل بنی صدر به ریاست جمهوری رسید. اما این مسئولیت تنها یك ماه دوام آورد و در هشتم شهریور ۱۳۶۰ محمد علی رجایی همراه با محمد جواد باهنر ـ نخست وزیرـ بر اثر انفجار بمبی كه در ساختمان نخست وزیری كارگذارده شده بود، به شهادت رسیدند. این حادثه از جمله حوادث تروریستی سال ۱۳۶۰ بود كه سازمان مجاهدین خلق (منافقین) مرتكب می‌شدند. حادثه هشتم شهریور، دو ماه پس از حادثه هفتم تیر به وقوع پیوست‌. رجایی و باهنر، هر دو هنگام شهادت ۴۸ سال داشتند. باهنر نیز طی ۵/۲ سالی كه از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذشت، مسئولیتهایی از جمله عضویت در شورای انقلاب‌، نمایندگی مردم كرمان در مجلس خبرگان‌، نمایندگی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی‌، وزارت آموزش و پرورش و دبیر كلی حزب جمهوری اسلامی را برعهده داشت. او پس از انتخاب محمد علی رجایی به ریاست جمهوری، به نخست وزیری جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد.●سومین انتخابات ریاست جمهوری‌
سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری نیز در شرایطی برگزار شد كه كشور در اوج بحران سیاسی قرار داشت‌. تداوم جنگ تحمیلی و نیاز نیروهای جبهه به حمایتهای لجستیكی، انسانی و همچنین تشدید ترورهای كور منافقین علیه مردم عادی كوچه و بازار دو بحران عمده كشور بود. نامزدهای این دوره از انتخابات عبارت بودند از: ‌آیت‌الله سید علی خامنه‌ای‌، سید علی اكبر پرورش‌، حسن غفوری فرد و سید رضا زواره‌ای. آیت‌الله خامنه‌ای در این انتخابات كه دهم مهر ۱۳۶۰ برگزار شد، در شرایطی به پیروزی رسید كه ۳ ماه پیش از آن خود در مسجد ابوذر تهران مورد سوء قصد عوامل سازمان مجاهدین خلق قرار گرفته و از ناحیه دست و سینه به شدت مجروح شده بود. وی در این انتخابات توانست از مجموع ۸/۱۶ میلیون رأی ماخوذه، بیش از ۱۶ میلیون رای را از آن خود سازد و بالاترین درصد آرأ مردم را در جریان نه مرحله انتخابات ریاست جمهوری به خود اختصاص دهد. آیت الله خامنه‌ای كه در سالهای پس از پیروزی انقلاب مسؤولیتهایی چون عضویت در شورای انقلاب‌، نمایندگی امام در شورایعالی دفاع‌، امامت جمعه تهران و نمایندگی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی را بر عهده داشت‌، دو دوره چهار ساله در سمت ریاست جمهوری خدمت كرد.
طچهارمین انتخابات ریاست جمهوری‌
چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، ۲۵ مرداد ۱۳۶۴ برگزار شد. آیت الله خامنه‌ای‌، حبیب الله عسگر اولادی و سید محمود كاشانی‌، نامزدهای این دور از انتخابات بودند. در این دور از انتخابات نیز آیت‌الله خامنه‌ای با كسب بیش از ۱۲ میلیون از مجموع ۲/۱۴ میلیون رای ماخوذه به ریاست جمهوری انتخاب شدند.
ایشان در این ۸ سال سفرهای متعددی به كشورهای خارجی داشت‌. نطق سال ۱۳۶۶ ایشان در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل‌، بویژه در نشان دادن مظلومیت جمهوری اسلامی و توطئه‌های استكبار علیه انقلاب اسلامی سهم بسزایی داشت‌.
از مهمترین رویدادهای دوره دوم ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای، می‌توان به پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل كه ۲۶ تیر ۱۳۶۷ به وقوع پیوست و رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ اشاره كرد. در پی این رویداد آیت‌الله خامنه‌ای توسط مجلس خبرگان رهبری‌، جانشین حضرت امام(ره) شد. این واقعه كمتر از ۲ ماه پیش از برگزاری پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری رخ داد.
●پنجمین انتخابات ریاست جمهوری
آقای هاشمی رفسنجانی چهارمین رئیس جمهور ایران بود كه در جریان برگزاری پنجمین انتخابات ریاست جمهوری به این سمت انتخاب شد. در این انتخابات كه ششم مرداد ۱۳۶۸ برگزار شد، وی از مجموع ۴/۱۶ میلیون رای ماخوذه ۵/۱۵ میلیون رای مردم را به خود اختصاص داد. تنها رقیب هاشمی رفسنجانی در این دور از انتخابات‌، عباس شیبانی بود. آقای هاشمی رفسنجانی پس از پیروزی انقلاب از سوی حضرت امام(ره) به عضویت شورای انقلاب درآمد و از همان بدو امر جزو شورای موسسین حزب جمهوری اسلامی شد. او در چهارم خرداد ۱۳۵۸ از یك سوء قصد توسط گروهك فرقان جان سالم به در برد. وی پیش از احراز مقام ریاست جمهوری، سه دوره رییس مجلس شورای اسلامی بود.
●ششمین انتخابات ریاست جمهوری
ششمین انتخابات ریاست جمهوری، ۲۱ خرداد ۱۳۷۲ برگزار شد و طی آن آقای هاشمی رفسنجانی از ۷/۱۶ میلیون رای ماخوذه، ۵/۱۰ میلیون آن را به خود اختصاص داد. احمد توكلی‌، عبدالله جاسبی و احمد طاهری‌، نامزدهای مطرح این دور از انتخابات ریاست جمهوری بودند. آقای هاشمی رفسنجانی تا زمان برگزاری هفتمین انتخابات ریاست جمهوری‌، در این سمت باقی ماند و سپس در پایان دو دوره ریاست جمهوری‌، از سوی رهبر انقلاب به ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزیده شد.
●هفتمین انتخابات ریاست جمهوری
هفتمین انتخابات ریاست جمهوری، دوم خرداد ۱۳۷۶ برگزار شد. آقایان سیدمحمدخاتمی‌، علی‌اكبر ناطق نوری‌، سید رضا زواره‌ای و محمد محمدی ری شهری نامزدهای این دوره از انتخابات بودند. در این انتخابات آقای سید محمد خاتمی از مجموع ۲۹ میلیون و ۷۶ هزار و ۷۰ رای ماخوذه، ۲۰ میلیون و ۷۸ هزار و ۱۷۸ رای مردم را به دست آورد.
برگزاری اجلاس سران كشورهای اسلامی در تهران در آذر ۱۳۷۶، برگزاری انتخابات سراسری سومین مجلس خبرگان در اول آبان ۱۳۷۷، انتخابات شوراهای شهری در هفتم اسفند ۱۳۷۷، انتخابات بیستمین دوره مجلس شورای اسلامی در ۲۹ بهمن ۱۳۷۸، و حادثه «۱۱ سپتامبر امریكا» از رویدادهای عمده دور اول ریاست جمهوری آقای خاتمی بود.
●هشتمین انتخابات ریاست جمهوری
هشتمین انتخابات ریاست جمهوری، روز ۱۸ خرداد ۱۳۸۰ برگزار شد. در این دور آقایان سیدمحمدخاتمی‌، احمد توكلی‌، علی شمخانی‌، عبدالله جاسبی‌، حسن غفوری فرد، منصور رضوی‌، شهاب الدین صدر، علی فلاحیان و مصطفی هاشمی طبا نامزدهای مطرح بودند. در این دور از انتخابات نیز آقای خاتمی توانست از مجموع ۲۸ میلیون و ۸۶ هزار و ۵۰۷ رای ماخوذه در داخل كشور و ۷۳ هزار و ۸۸۹ رای ماخوذه در شعبه‌های خارج از كشور، با ۲۱ میلیون و ۶۵۹ هزار و ۵۳ رای به عنوان هشتمین رئیس جمهور ایران برگزیده شود. حمله امریكا به عراق و افغانستان و ساقط شدن صدام و طالبان دراین دو كشور، برگزاری هفتمین دوره انتخابات مجلس ـ اسفند ۱۳۸۲ـ و خودكفایی گندم در سال ۱۳۸۳ ش. از مهمترین رویدادهای دوره دوم ریاست جمهوری آقای خاتمی بود.
●نهمین انتخابات ریاست جمهوری
نهمین انتخابات ریاست جمهوری، در دو مرحله و در روزهای ۲۷ خرداد و ۳ تیر ۱۳۸۴ صورت گرفت‌. آقایان محمود احمدی نژاد، علی‌اكبر هاشمی رفسنجانی‌، مهدی كروبی‌، محمدباقر قالیباف‌، مصطفی معین و علی لاریجانی نامزدهای این دوره بودند. محمود احمدی‌نژاد و علی‌اكبر هاشمی رفسنجانی به دور دوم انتخابات راه یافتند. در دور دوم آقای محمود احمدی‌نژاد از مجموع ۲۷ میلیون و ۹۵۹ هزار و ۲۵۳ رای، ۷۸۲/۲۴۸/۱۷ رای را از آن خود ساخت و به عنوان نهمین رئیس جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد.
منبع : موسسه مطالعات وپژوهش های سیاسی


همچنین مشاهده کنید