تصویری کامل از تغذیه مناسب کودکان ۵ - ۱ سال

کودکان جهت رشد، سالم زیستن و دریافت انرژی لازم، نیاز به غذای مناسب دارند. همان‌طور که والدین در قبال آنچه کودکانشان می‌خورند مسئول هستند کودکان هم باید از مقدار و نوع غذای مناسب و کافی بهره‌مند باشند.
● مسئولیت والدین چیست؟
۱. نوع غذاهائی که به کودکان عرضه می‌کنند.
کودکان به تمام چهار گروه اصلی مواد غذائی نیاز دارند. بنابراین جیرهٔ غذائی روزانه باید شامل موارد زیر باشد:
- انواع حبوبات
- سبزی و میوه
- شیر یا سایر مواد لبنی
- گوشت یا جایگزین‌های آن
۲. انتخاب سایر غذاها
غذاها و نوشیدنی‌هائی که در چهار گروه اصلی فوق قرار ندارند نیز جزئی از مواد غذائی لازم در یک جیره غذائی مناسب می‌باشند و می‌توانند با خوشمزه کردن غذا سبب لذت بردن از غذا شوند. برای کودکان این نوع غذاها و نوشیدنی‌ها می‌توانند قسمتی از یک برنامه غذائی سالم باشند به شرطی که تنها مقادیر کمی از آن‌ها خورده شود و هرگز جایگزین چهار گروه اصلی نشوند.
۳. تنوع غذائی
حتی‌الامکان مزه‌ها و ترکیب‌های مختلف غذائی را بین یک تا دو سالگی باید به کودک عرضه نمود. در این زمان کودکان تمایل کمتری به خوردن غذاهای مختلف دارند و بیشتر ترجیح می‌دهند غذاهائی را بخورند که دوستان و یا سایر افراد خانواده از خوردن آن‌ها لذت می‌برند. هنگام ارائه هر نوع ماده غذائی جدید به کودک باید فقط مقدار کمی از آن را به وی عرضه کرد. ضمناً لازم است در غذا دادن به کودک صبر و حوصله بیشتری داشت چون ممکن است کودک اولین دفعه غذای جدید را نپذیرد در این صورت بهتر است بعد از چند روز آن را مجدداً عرضه کرد. این کار ممکن است به پذیرش غذاهای جدید در شکل‌های مختلف مانند خام، پخته، کوبیده، له شده، کباب و یا غذای خانواده کمک کند. باید به تمایلات و ذائقه شخصی کودک احترام گذاشت.
۴. ارائه غذا به شکلی که قابل استفاده برای کودک باشد.
غذا را بر اساس مراحل رشد و نمو و کودک خود تعدیل کنید. در دو سال اول زندگی، مهارت جویدن و بلعیدن هنوز در حال تکامل هستند. بیشتر کودکان دندان‌های کاملی تا پایان ۵/۲ سالگی ندارند و ترجیح می‌دهند غذاهائی بخورند که جویدن آن‌ها آسان باشد. برای جلوگیری از خفه شدن کودک، از ارائه مواد غذائی مانند آب‌نبات سفت، آدامس و ذرت بو داده به کودکان زیر چهار سال خودداری کنید. اگر گاه‌گاهی به کودکان بزرگتر می‌خواهید سوسیس بدهید آن را از درازا به دو نیم و به تکه‌های کوچک تقسیم کنید. سبزی‌های سفت را حتماً بپزید، میوه‌ها را بدون هسته به کودک عرضه کنید، مطمئن باشید که کرهٔ بادام زمینی را که روی نان می‌مالید خیلی ضخیم نباشد، استخوان ماهی را از آن جدا کنید و دانه‌ها و مغزها را به قطعات ریز تقسیم کنید. کودکان خود را تشویق کنید تا هر چه زودتر و به محض آنکه علاقه نشان دادند، به تنهائی غذا بخورند. کودکان کم سن از این که غذا را با انگشتان خود بردارند و به دهان بگذارند لذت می‌برند زیرا آنان به تدریج نحوهٔ استفاده از وسایل غذا خوردن را یاد می‌گیرند. بنابراین خودتان را برای کمی ریخت و پاش و شلوغی، آماده کنید.
۵. تنظیم زمان مصرف غذاهای اصلی و میان وعده‌ها
گرچه زمان‌بندی جهت ارائه غذاهای اصلی و میان وعده‌ها لازم است ولی باید در این مورد کاملاً انعطاف‌پذیر بود. مصرف غذاهای اصلی و میان وعده‌ها در زمان‌های مشخص نه تنها به بیشتر کردن اشتهای کودک کمک می‌کند بلکه باعث می‌شود تا شما از میزان کل مصرف غذای کودک اطلاعات کاملی به‌دست آورید. به کودکان اجازه دهید که هر وقت گرسنه هستند غذا بخورند و هنگام سیری دست از غذا خوردن بکشند. اندازهٔ معدهٔ کودکان تقریباً یک سوم معده افراد بزرگسال است بنابراین انتظار می‌رود به دفعات بیشتری احساس گرسنگی کنند و نیاز به غذا خوردن داشته باشند. زمان مصرف میان وعده‌ها نباید خیلی نزدیک به زمان مصرف غذای اصلی باشد زیرا در این صورت هنگام وعدهٔ غذای اصلی، کودک همچنان احساس سیری می‌کند و تمایلی به خوردن آن پیدا نخواهد کرد. وقتی کودک گرسنه نیست هرگز با زور و اجبار به وی غذا ندهید.
۶. به کودکان کمک کنید تا در تهیه غذای خانواده سهیم باشند.
حتی کودکان دو ساله نیز می‌توانند تا حدی به آماده سازی غذاهای اصلی یا میان وعده‌ها، کمک کنند. شرکت در تهیه غذا، مهارت‌های زندگی را به آنان می‌آموزد، اعتماد به نفس را در وجودشان بنا می‌نهد و پذیرش انواع غذاها را افزایش می‌دهد. وظایفی که کودکان می‌توانند در تهیه غذا به‌عهده گیرند بسیار ساده بوده و می‌تواند به صورت کمک کردن در له کردن یک گوجه‌فرنگی یا خورد کردن کاهو جهت تهیه سالاد باشد.
۷. زمان غذا خوردن محیط خانواده را مطبوع و دلپذیر کنید.
سعی کنید غذا خودرن در محیطی آرام و توأم با آرامش انجام شود. مدّت کوتاهی سکوت، قبل از غذا به ایجاد چنین محیطی کمک می‌کند. به تمایل و عدم تمایل کودک نسبت به خوردن یا نخوردن غذاها احترام بگذارید همان‌طور که در مورد بزرگسالان احترام می‌گذارید. اگر کودکتان تمایلی به خوردن نوع خاصی از غذا را ندارد از او بخواهید که فقط یک بار مقدار کمی از آن را امتحان کند ولی هرگز به زور متوسل نشوید زیرا این کار ممکن است منجر به تنفر بیشتر کودک از آن غذا شده یا تبدیل به راهی برای جلب توجه شما شود.
۸. رفتار اصولی و متداول خود را حین غذا خوردن ادامه دهید.
بی‌خطرترین حالت غذا خوردن کودک زمانی است که او کاملاً آرام و در حالت نشسته باشد. تصمیم با شماست که کودکتان سرسفره یا دورمیز و همراه با خانواده غذا بخورد و یا اینکه جای دیگری به او غذا بدهید نکتهٔ مهم آنکه تمامی کودکان باید حین غذا خوردن سرحال و خوشحال بوده و از غذا خوردن لذّت ببرند. از کودکتان بخواهید حتی اگر گرسنه نیست مدّت کوتاهی کنار سفره همراه با سایر افراد خانواده بنشیند. احترام به سفره غذا از ارزش اجتماعی بسیار بالائی برخوردار است، سعی کنید آن را به کودکتان بیاموزید.
● مسئولیت کودکان چیست؟
آنچه بر عهده کودکان است و صرفاً بستگی به آنان دارد، مقدار غذا و دفعات غذا خوردن است. از آنجا که اشتها و تمایلات غذایی کودکان در سال‌های اول زندگی به‌طور مکرر تغییر می‌کند خودشان بهتر از دیگران می‌توانند درمورد مقدار غذا و دفعات غذا خوردن خود قضاوت کنند.
● الگوی تغذیهٔ صحیح کودکان ۵ - ۱ سال
نیاز کودکان پیش دبستانی به غذا متفاوت است و بستگی به سن، جثه، میزان فعالیت، سرعت رشد و اشتهای آنان دارد.
● ارائه غذا بر اساس جثهّ کودک یعنی چه؟
مقدار غذای همهٔ کودکان پیش دبستانی یکسان نیست و وعده‌های غذا برای کودکان بر اساس جثهٔ آنان متفاوت است. به‌عنوان مثال در الگوی تغذیه صحیح کودکان ۱ تا ۵ سال کشور کانادا برای کودکی با جثهٔ بزرگ، یک سهم کامل از گروه‌های اصلی غذا توصیه می‌شود ولی برای کودک دیگری با جثهٔ کوچک‌تر، نصف میزان فوق کافی خواهد بود. از طرف دیگر مقدار غذای مصرفی با افزایش سن نیز افزایش می‌یابد. مثلاً یک کودک دو ساله فقط می‌تواند نیمی از برش یک نان را بخورد ولی یک کودک چهار ساله قادر به خوردن یک برش کامل نان می‌باشد در حالی‌که به‌نظر می‌رسد هر دوی آنان یک سهم از گروه غلات را بر اساس جثهٔ خود مصرف کرده‌اند.
● گروه‌های غذائی و مثال‌هائی از مقدار هر سهم
۱۲ - ۵ سهم مصرف روزانه از گروه غلات:
- یک‌ دوم تا یک کف دست نان سنگک یا تافتون
- ۱۵ تا ۳۰ گرم غلات آماده شده
- یک چهارم تا یک دوم نان شیرینی یا کلوچه
- یک دوم تا یک قطعه نان کره‌ای یا شیرینی کره‌ای
- یک چهارم تا یک دوم فنجان ماکارونی یا برنج
۱۰ - ۵ سهم مصرف روزانه سبزی و میوه:
- یک دوم تا یک میوه کامل یا سبزی با اندازه متوسط (سیب، پرتقال یا گلابی)
- یک چهارم تا یک دوم فنجان میوه و سبزی تازه خرد شده
- یک دوم تا یک فنجان سالاد
- یک چهارم تا یک دوم فنجان آب میوه تازه گرفته شده (نوع صنعتی مطلوب نیست)
۳ - ۲ سهم مصرف روزانه از فرآورده‌های لبنی:
- ۲۵۰ میلی‌لیتر (یک لیوان) شیر
- ۲۵ تا ۵۰ گرم پنیر (به اندازه یک قوطی کبریت)
- ۷۵ تا ۱۷۵ گرم (یک سوم تا سه چهارم فنجان) ماست
کودکان پیش دبستانی می‌توانند تا ۵۰۰ میلی‌لیتر معادل دو لیوان شیر یا ماست در روز مصرف کنند.
۳ - ۲ سهم مصرف روزانه گوشت و جانشین‌های آن:
- ۲۵ تا ۵۰ گرم گوشت قرمز، ماهی یا مرغ
- یک عدد تخم‌مرغ
- یک چهارم تا یک دوم فنجان حبوبات
- ۱۵ تا ۳۰ میلی‌لیتر کره بادام زمینی (خمیر بادام زمینی)
● رفتارهای مورد انتظار از کودکان در سنین مختلف
کودک یک ساله:
- طیف وسیعی از غذاهای مقوی را بخورد.
- توانائی نوشیدن از فنجان را داشته باشد.
- کم‌کم استقلال خود را در انتخاب نوع غذا نشان دهد.
- با دستان و انگشتان خود با غذا بازی کند و آن را به دهان بگذارد.
- بی‌علاقه بودن به بعضی غذاها را نشان دهد.
- مقدار غذای مصرفی روزانه‌اش متفاوت باشد.
کودک دو ساله:
- علاقه کمتری به بعضی غذاها را نشان دهد.
- قاشق را بالا برده و غذا را به سمت دهان هدایت و از آن بنوشد.
- علاقمندی‌های متفاوت به غذاهای مختلف نشان دهد.
- ترجیح دهد ۲ تا ۳ وعده غذائی اصلی و دو تا سه میان وعده در روز مصرف کند تا اینکه سه وعده غذا با حجم زیاد بخورد.
- در طول غذا خوردن وقت گذرانی کند.
- مقدار غذائی که هر روز می‌خورد متفاوت باشد گاهی اوقات به خوردن غذاهای مورد علاقه‌اش تمایل نشان ندهد.
- حق انتخاب داشته باشد مثلاً دوست دارد از او سؤال شود: هلو می‌خوری یا موز؟
- وقتی یک نوع غذا را با نوع دیگر مخلوط می‌کنند، اعتراض کند.
کودک سه ساله:
- برای مدّت کوتاهی فقط یک نوع غذا را بخورد.
- غذاهائی را که می‌تواند با انگشت بردارد و به دهان بگذارد ترجیح دهد.
- مصرف سبزی‌های خام یا نیم‌پز را به نوع کاملاً پخته آن ترجیح دهد.
- به‌ خوبی بتواند از قاشق و چنگال استفاده کند.
- بدون کمک غذا بخورد.
- با غذا بازی کند.
- تمایل به خوردن طعم‌ها و ترکیبات جدید غذائی نشان دهد.
- در هر وعده غذا، مقدار کمی غذا بخورد.
- گوشت‌های نرم مثل کباب و گوشت مرغ را ترجیح دهد.
- بعضی غذاها را به دلایل غیر منطقی نخورد. (مثل نخوردن یک شیرینی و یا کلوچه خرد شده).
- در انتهای روز خسته و بهانه‌گیر شود.
کودک چهار ساله:
- طیف محدودی از غذاها را انتخاب کند.
- غذاهای رنگی و جذاب را ترجیح دهد.
- برای انتخاب غذا تصمیم‌گیری کند.
- غذاهای شیرین را ترجیح دهد.
- یک الگوی معین برای غذا خوردن داشته باشد.
کودک پنج ساله:
- همزمان از کارد و چنگال استفاده کند.
- به‌‌راحتی بدون استفاده از دست‌ها و انگشتان غذا بخورد.
- طیف وسیعی از هر چهار گروه اصلی غذا را انتخاب کند.
- افزایش اشتها نشان دهد.
توجه: کودکان در مسیر رشد خود کاملاً منحصر به فرد هستند و مطالب فوق تنها به‌عنوان یک راهنما است.

ترجمه: دکتر لاله اشرفیان
پزشک عمومی کارشناس ارشد انجمن ترویج تغذیه با شیرمادر

منبع : فصلنامه شیر مادر