کمبود اسید فولیک در حاملگی

نقص لولهٔ عصبی (NTD) یکی از شایع‌ترین نقائص زمان تولد محسوب می‌شود. علت آن بازماندن سیستم نخاعی مغزی است که در ابتدای نمو جنین رخ می‌دهد (طناب نخاعی ابتدا به‌شکل یک صفحهٔ پهن است که با لوله شدن به شکل لوله عصبی در می‌آید.) به نظر می‌رسد که NTD یک اختلال پیچیده و الگوی وراثتی آن چند علتی می‌باشد و عوامل متعدد محیطی و ژنتیکی در بروز آن نقش دارند. از جمله فاکتورهای محیطی شناخته شده، کمبود اسید فولیک مادر، دیابت وابسته به انسولین مادر را می‌توان نام برد. برخی محققین براین عقیده‌اند که نقص ژنتیکی در جذب و متابولیسم اسیدفولیک در برخی زنان می‌تواند زمینهٔ بروز NTD را فراهم سازد. از طرفی در بررسی‌های متعدد که در دهه‌های گذشته صورت گرفته رابطهٔ شیوع این ناهنجاری با کمبود اسیدفولیک به اثبات رسیده است و مصرف اسیدفولیک به‌عنوان مکمل، کاهش واضح آمار نوزادان مبتلا به NTD را سبب شده است.
در شیلی با افزودن اسیدفولیک به آردگندم مصرفی از ژانویه ۲۰۰۰ به‌وضوح آمار اسپینا بیفیدا و آنانسفالی کاهش یافت. برای اثبات این ادعا در این مطالعه تعداد نوزادان مبتلا در سالهای قبل از مکمل‌سازی با اسیدفولیک در دو مقطع زمانی سالهای ۱۹۸۹ - ۱۹۸۲و ۲۰۰۰ - ۱۹۹۹۰جمع‌آوری شد و از سال ۲۰۰۲ - ۲۰۰۱ یعنی پس از مکمل‌سازی با اسیدفولیک نیز آمار مبتلایان ثبت گردید. آمار بیماری در دو بخش سالهای گذشته تغییر واضحی نداشت ولی آمار ابتلا به اسپینا بیفیدا تا ۵۱% و انانسفالی تا ۴۶% کاهش را در سالهای ۲۰۰۲ - ۲۰۰۱ نشان داد. در بررسی‌های به عمل آمده مشخص گردید در کانادا مصرف اسیدفولیک در زنان حامله تا ۵۰% و در امریکا تا ۲۰% منجر به کاهش آمار NTD شده است. بر اساس این بررسی‌ها سوء مصرف اسیدفولیک به خطر پوشیده ماندن کمبود ویتامین B۱۲ محدود می‌شود زیرا مصرف مقادیر بالای اسیدفولیک می‌تواند کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامینB۱۲ را تصیح کند ولی نروپاتی و علائم عصبی ناشی از کمبود آن را از بین نخواهد برد.
لذا بایستی دقت کافی به علائم عصبی داشت تا کمبود ویتامین B۱۲ احتمالی را بتوان به‌موقع تشخیص داد. به‌نظر می‌رسد مقادیر معمول ۴۰۰ میکروگرم روزانه اسیدفولیک این مشکل را در پی نخواهد داشت. مسئله دیگر نگرانی در مورد تداخل احتمالی مصرف دوزهای بالای اسیدفولیک و برخی مواد مغذی مثل “روی” است و بالاخره احتمال اثرات منفی دوزهای بالای فولات را بر جنین نباید نادیده گرفت. به‌طور کلی مطالعات نشان می‌دهد که مصرف اسیدفولیک به میزان ۴۰۰ میکروگرم یا ۴/۰ میلی‌گرم در روز، از یک ماه قبل از لقاح تا ۳ ماهه اول حاملگی بین ۷۰% - ۳۰% قادر به پیشگیری از NTD می‌باشد. خوشبختانه این مقدار اسیدفولیک در اکثر مولتی ویتامین‌ها موجود می‌باشد. گرچه غذاهائی مثل جگر، سبزی‌های دارای برگ‌سبز، نان گندم، مرکبات، زرده تخم‌مرغ، جوانهٔ گندم و حبوبات حاوی اسیدفولیک هستند ولی متأسفانه اسیدفولیک در اثر حرارت مداوم، تهیه نامناسب و نگهداری نامناسب مواد غذائی به آسانی تخریب می‌شود حتی در محصولات خام نیز مقادیر اسیدفولیک متغیر می‌باشد.بنابراین بر اساس اثبات رابطه شیوع NTD با کمبود اسیدفولیک و براساس توصیه CDC و سایر مراکز علمی، مصرف روزانه اسیدفولیک در حد ۴۰۰ میکروگرم برای زنان در سن باروری خصوصاً در محدود سنی ۳۵ - ۱۸ سال از طریق غذا یا مکمل‌های داروئی الزامی است.
- بهتر است همه زنان مصرف روزانه اسیدفولیک را حتی قبل از برنامه‌ریزی برای حاملگی در جیره غذائی خود داشته باشند چون درصد بسیاری از زنان بدون برنامه‌ریزی حامله می‌شوند. بنابراین تمامی زنان متأهل در سنین باروری بهتر است از این برنامه‌ها تبعیت کنند و این اطلاع رسانی باید از طریق رادیو و تلویزیون، پوسترها و... انجام گیرد.
- مصرف فولات کمتر از (۱ میلی‌گرم) در روز خطری به‌دنبال ندارد.
- اسیدفولیک مصرفی از تمامی منابع، حداکثر، تا ۱۰۰۰ میکروگرم (۱ میلی گرم) در روز در نظر گرفته می‌شود.

دکتر نرگس اصفهانی - متخصص اطفال

منبع : فصلنامه شیر مادر