نقش عوامل تغذیه‌ای در بهبود رشد قدی

برخوردار بودن از شرایط فیزیکی مناسب همواره در جوامع مختلف به‌عنوان یک ارزش تلقی شده است. به‌طوری‌که یونانیان و رومیان باستان، برای ترسیم الهه‌هائی چون هرکول (Hercules)، آدونیس (Adonis) و هلن (Helen) که به‌نوعی مظاهر زیبائی به شمار می‌روند، افرادی را به تصویر می‌کشیدند که دارای اندامی متناسب و بلند بودند. امروزه نیز با توجه به نتایج حاصل از بررسی‌های مختلف، این‌گونه مشخص شده است که کارفرمایان در ۷۲ درصد موارد از بین افرادی‌که دارای پیش زمینه‌ٔ کاری و حرفه‌ای مناسبی هستند و افرادی‌که دارای قد بلندی هستند، گروه دوم را انتخاب می‌کنند که بلندقدتر هستند. علاوه بر این، مشخص شده است که افراد بلندقدتر دارای اعتمادبه‌نفس بالاتری بوده و به‌طور متوسط درآمد سالانهٔ آنها ۶۰۰ دلار بیشتر از دیگران است. علاوه بر این مشخص شده است که در سطوح بین‌المللی ۹۰ درصد مدیران عامل بلندقدتر از حد متوسط هستند. از سال ۱۹۸۰ توجه متخصصین علوم‌پزشکی بیش از پیش به نقش تغذیه در افزایش قد معطوف شد. در حقیقت پژوهشگران با در نظر گرفتن تفاوت‌های آنتروپومتریک موجود بین ژاپنی‌ها و چینی‌های ساکن جزایر مریلند و هاوائی در ایالت متحده با هم ملیت‌های‌شان که در موطن اصلی خود زندگی می‌کردند، دریافتند که تفاوت‌های قابل توجهی در اندازهٔ قد و هم‌چنین دیگر فاکتورهای آنتروپومتریک بین این دو گروه وجود دارد. بدین ترتیب که ژاپنی‌ها و چینی‌های مقیم ایالت متحده به مراتب جثهٔ بزرگ‌تری داشتند. بررسی عوامل محیطی، نشان داد که این عوامل نمی‌توانند تنها عامل مؤثر در افزایش قد باشند. آنچه در این میان کاملاً نمود داشت تفاوت‌های اکتسابی موجود در عادات غذائی این دو گروه بود. با گذشت زمان و رواج زندگی به سبک و سیاق غربی در این جوامع از یک‌سو، و از سوئی دیگر بهبود وضع معیشتی مردم که حاصل جهش رشد اقتصادی بود، میانگین قد و حتی دیگر فاکتورهای آنتروپومتریک چینی‌ها و ژاپنی‌ها رشد قابل ملاحظه‌ای یافت. به‌طوری‌که متوسط رشد قدی ژاپنی‌ها در مقایسه با ۲۰ سال گذشته، ۴ اینچ در مردان و سه‌چهارم اینچ در زنان افزایش داشت. لازم به ذکر است که در این مدت مردان ژاپنی ۶ و زنان ژاپنی ۴ پوند نیز چاق‌تر شده‌اند. این داده‌ها تا حدودی توانستند این باور قدیمی که عامل ژن تنها عامل تأثیرگذار در افزایش رشد قوی است را زیر سؤال برده و عامل تغذیهٔ مناسب را به‌عنوان یکی دیگر از عوامل بالقوه مؤثر در افزایش قد به جوامع علمی معرفی کنند. در واقع در این میان وجود مقادیر فراوان منابع پروتئینی با ارزش بیولوژیک بالا در رژیم غذائی غربی بود که چنین تأثیری را در پی داشت. همان‌طور که در زیر مشاهده می‌کنید، در کشورهای توسعه‌یافته میانگین قد در سطح بالائی قرار دارد که نشان‌دهنده وضعیت مناسب تغذیه‌ای در این کشورهاست. آنچه در این میان مسلم است این‌که چنین تأثیری نمی‌تواند حاصل از مصرف یک یا چند ماده‌ٔ مغذی باشد. بلکه فاکتورهای تغذیه‌ای بسیاری در این میان دخیل بوده‌اند. یا به‌عبارتی دیگر یک بهبود کلی در وضعیت تغذیه‌ای افراد این جوامع ایجاد شده است. این‌را نیز باید در نظر گرفت که با توجه به سن بسته شدن صفحات استخوانی رشد، تغذیهٔ مناسب در موقعیت زمانی خاصی می‌تواند برای افزایش قد مفید باشد.
● متوسط قد زنان و مردان اروپا، آمریکا
جنسیت متوسط قد در آمریکا متوسط قد در آلمان متوسط قد در هلند
مردان ۱۷۵.۵ ۱۷۴.۵ ۱۸۲.۵ (cm)
زنان ۱۶۲.۵ ۱۶۳.۵ ۱۶۹.۵ (cm)

در راستای همین تحقیقات محققین دریافتند که رژیم غذائی مردم ساکن شرق دور که کوتاه‌قدتر بودند، غنی از منابع حاوی کربوهیدرات است که حتی این میزان به ۷۰ تا ۸۰ درصد کل انرژی دریافتی می‌رسد. این در حالی بود که ساکنان کشورهای اروپائی، به‌خصوص مردم ساکن کشورهای اسکاندیناوی و آمریکائی‌ها عمدتاً از منابع حاوی پروتئین بیشتر استفاده می‌کنند. از سوئی دیگر محققان دانشگاه بوستون طی تحقیقاتی دریافتند در اکثر موارد اختلالات موجود در غدهٔ هیپوفیز و ترشحات آن مسبب اصلی کوتاهی‌قد است. از این‌رو می‌توان به این نتیجه رسید که عوامل تغذیه‌ای خاصی می‌توانند با تحریک و افزایش کفایت عملکردی این غده بر بیان ژن‌های مؤثر در افزایش قد تأثیر گذاشته و بلندی‌قد را به همراه داشته باشند. هورمون رشد افزایش رسوب پروتئین‌ها را تقریباً در تمام بافت‌های بدن تحریک می‌کند. اما آشکارترین اثر آن افزایش رشد اسکلتی است. این تأثیر هورمون رشد از طریق افزایش رسوب پروتئین توسط سلول‌های کندروسیتی و استئوژنیک است که موجب رشد استخوان می‌شود. از طرفی دیگر این هورمون افزایش سرعت تکثیر سلولی این سلول‌ها و تبدیل کندروسیت‌ها به سلول‌های مولد استخوان شرایط لازم برای رسوب اختصاصی استخوان جدید را فراهم می‌آورد. این هورمون بیشتر از طرق غیرمستقیم تأثیرات خود را برجای می‌گذارد. به‌طور خلاصه، مشخص شده است که هورمون رشد باعث می‌شود کبد و تا حدود بسیار کمتری سایر بافت‌ها چندین پروتئین کوچک موسوم به سوماتو مدینها را سنتز کنند که این ترکیبات به‌نوبهٔ خود دارای اثر فوق‌العاده پر قدرت افزایش دادن تمام جنبه‌های رشد استخوان هستند. با توجه به این‌که بسیاری از اثرات سوماتومدینها بر رشد، نظیر اثرات انسولین بر رشد هستند، به آنها فاکتورهای رشد شبه‌انسولینی نیز گفته می‌شود. تاکنون در حدود چهار نوع سوماتومدین شناخته شده است که مهمترین آنها سوماتودین C است فاکتوری شبه انسولینی نیز نامیده می‌شود. غلظت ترکیب شبه انسولینی در پلاسما از غلظت هورمون رشد تبعیت می‌کند. با توجه به این که هورمون رشد از نیمه عمری کمتر از ۲۰ دقیقه برخوردار است، عملکرد سوماتومدین C که دارای نیمه‌عمری در حدود ۲۰ ساعت است، برای دستیابی به رشدی مناسب بسیار حیاتی است. این طول عمر بیشتر، از اتصال این ترکیب با پروتئین خاصی در پلاسما حاصل می‌آید که این پروتئین نیز به‌نوبه خود تحت‌تأثیر هورمون رشد سنتز می‌شود.
از دیگر عملکردهای هورمون رشد که در نهایت منجر به افزایش سطح متابولیسم و رشد بدن می‌شود، تحریک روند کپی‌برداری از DNA و تشدید ترجمهٔ RNA برای سنتز پروتئین به‌وسیله ریبوزوم‌ها است. مولکول RNA نیز در اثر این تغییرات افزایش می‌یابد که این امر به‌نوبهٔ خود موجب پیش‌برد سنتز بیشتر پروتئین‌ها شده و در صورتی‌که انرژی، اسیدهای آمینه، ویتامین‌ها و موادمعدنی به‌مقدار کافی موجود باشند، رشد نیز افزایش می‌یابد.
این عامل در طولانی‌مدت شاید مهمترین عملکرد هورمون رشد باشد. در این میان باید توجه داشت که هورمون انسولین نیز به‌واسطهٔ نقشی که در سنتز پروتئین‌ها دارد، به همان اندازهٔ هورمون رشد ضروری است. در حقیقت نه هورمون رشد به تنهائی قادر است تأثیرات خود را بر رشد بر جای گذارد و نه هورمون انسولین. به‌طوری‌که تعامل این دو هورمون و حضور آنها در کنار یکدیگر چنین تأثیراتی را به همراه خواهد داشت. به‌نظر می‌رسد که این امر ناشی از عملکرد موازی این دو هورمون در انتقال اسیدهای آمینه به‌داخل سلول باشد و با توجه به این‌که الزاماً اسیدهای آمینه‌ای که توسط هورمون رشد و انسولین به‌داخل سلول انتقال می‌یابند با یکدیگر یکسان نیستند، لزوم فراهمی این دو هورمون در کنار هم برای ورود طیف‌های مختلف اسیدآمینه به‌داخل سلول ضروری است. از این‌رو به‌نظر می‌رسد استفاده از منابع کربوهیدراتی پیچیده و منابع پروتئینی که باعث می‌شوند سطح هورمون انسولین در خون نوسان چندانی نداشته باشد و در سطح نسبتاً ثابتی بقای بماند، بتواند به همراه عوامل تحریک‌کننده ترشح هورمون رشد، محرک رشد قدی باشد.
نتایج تحقیقات حاکی از اثر تحریکی اسید آمینهٔ آرژنین در ترشح هورمون رشد است. براساس آنچه که مورد تأیید FDA نیز قرار گرفته است، این اسیدآمینه به‌عنوان یکی از پیش‌سازهای سنتز هورمون رشد در غدهٔ هیپوفیز به شمار می‌رود و علاوه بر این، این اسیدآمینه در غده پانکراس نیز آزادشدن هورمون انسولین را به‌دنبال دارد. این اسیدآمینه در شرایط عادی جزء اسیدهای آمینه ضروری به شمار نمی‌رود، و با توجه به تأثیرات متابولیکی که دارد، در شرایط خاصی که رشد سریع‌تر می‌شود، منابع آندروژن قادر نخواهند بود تکافوی افزایش نیاز بدن را داشته باشند. از این‌رو این اسیدآمینه در کنار اسیدآمینه هیستیدین جزء اسیدآمینه‌های نیمه‌ضروری به شمار می‌رود که در شرایط افزایش رشد، نیاز به آن افزایش می‌یابد. مکانیسم عمل به این گونه است که اسید آمینهٔ آرژنین در موقعیت ۳۸۰ موجود در محل FGFR-۳ فراغشائی با جایگزین شدن توسط اسیدآمینه گلایسین، به شدت باعث فعال شدن گیرنده‌ها می‌شود. نتیجهٔ این عمل فعال شدن کندروسیت‌ها در صفحات رشد استخوانی است که رشد قدی را در پی خواهد داشت. لازم به ذکر است که نقص ژنتیکی در ژن FGFR-۳ کاهش رشد طولی ستون‌فقرات و استخوان‌های بلند را در پی دارد. علاوه بر این، عدم کفایت منابع آندروژن آرژنین نیز چنین تأثیری را به همراه دارد. آرژنین با تبدیل شدن به اورنیتین، سنتز پلی آمین‌ها را افزایش می‌دهد که این مواد نقش کلیدی در تکثیر سلولی دارند. از این‌رو آرژنین در ترکیب با اسیدآمینه اورنیتین تأثیری سیترژیستیک خواهد داشت که نتایج آن در سطوحی چون افزایش پاسخ‌های ایمنی، بهبود جراحات و افزایش رشد دیده می‌شود. از این‌رو، با توجه به این تأثیرات سیستمیک آرژنین، چندان دور از ذهن به‌نظر نمی‌آید که کمبود این ماده می‌تواند زمینه را برای بروز حداقل ۵۰ بیماری، از هیپوتیروئیدیسم گرفته تا ریزش مو و انواع آلرژی‌ها، فراهم آورد. از دیگر تأثیرات این ماده می‌توان به افزایش سطح انرژی، بهبود عملکرد نوتروفیل‌ها، سم‌زدائی، پیشگیری از بروز بیماری‌هائی چون سرطان، دیابت، پوکی استخوان، آلزایمر و بیماری‌های قلبی اشاره کرد. از این گذشته، این اسید آمینه با ایجاد فضائی قلیائی در بدن (PH=۷/۵) شرایط را برای رشد بیشتر فراهم می‌آورد. این اسیدآمینه همچنین یکی از پیش‌سازهای اکسید نیتریک است که از این طریق موجب تنظیم قطر عروق و گشاد شدن آنها شده و کاهش سطح فشار خون را در پی دارد. البته این نکته را نیز باید متذکر شد که شواهد موجود حاکی از تأثیر این ماده در تکثیر ویروس‌های گونه هرپس هستند. نکتهٔ مورد توجه این است که مصرف بیش از حد منابع حاوی اسیدآمینه لیزین، با تأثیرگذاری بر متابولیسم پروتئین‌هائی که از طریق منابع غذائی وارد بدن می‌شوند، از انتقال آرژنین جلوگیری به‌عمل می‌آورد. ولی با این وجود تعادل این دو اسیدآمینه در رژیم غذائی برای تحریک ترشح هورمون رشد ضروری است. شکلات تلخ یکی از منابع خوب آرژنین است و میزان اسیدآمینهٔ لیزین در آن پائین است. از این‌رو از این مادهٔ غذائی می‌توان در حد تعادل برای افزایش سطح آرژنین دریافتی بهره گرفت. علاوه بر این، با توجه به این‌که جوی دوسر یکی از منابع غنی آرژنین به شمار می‌رود و در عوض شیر یکی از منابع خوب لیزین است، ترکیب این دو مادهٔ غذائی می‌تواند زمینه‌ساز مناسبی برای افزایش ترشح هورمون رشد باشد. مغزهای خوراکی یکی دیگر از منابع غذائی آرژنین محسوب می‌شوند. از میان مغزهای خوراکی بادام یکی از منابع غنی اسیدآمینه آرژنین است. علاوه بر این با توجه به این مطلب که بادام از الگوی اسیدآمینه‌ای بسیار مناسبی برخوردار است و درصدبالائی از پروتئین را داراست، این ماده در زمرهٔ یکی از مغذی‌ترین موادغذائی قرار گرفته است. پروتئین موجود در این ماده از درصد جذب بسیار بالائی برخوردار است که حتی تا ۸۵ درصد قابل جذب است. ترکیب این ماده با حبوبات مختلف، علاوه بر جبران اسیدآمینه‌های محدودکننده آن، می‌تواند تا حدود زیادی تأمین کننده مواد پروتئینی، ویتامین E، روی، پتاسیم، فسفر، مس، آهن، منگنز، منیزیم و کلسیم باشد. یک اونس بادام قادر است تأمین کننده ۴/۷ میلی‌گرم آلفا توکوفرول که معادل ۵۰ درصد RDA است باشد و همچنین ۶ گرم پروتئین را به بدن برساند.
علاوه بر این بادام با داشتن فیبر بالا به همراه مقادیر فراوان فیبرغذائی قادر است با ایجاد احساس سیری در کنترل کالری دریافتی مؤثر باشد. درصد موادمعدنی موجود در این ماده به‌ اندازه‌ای است که می‌توان ارزش غذائی آن‌را با شیر کم‌چرب و پنیر چدار مقایسه کرد. از دیگر منابع مناسب آرژنین می‌توان به گوشت بوقلمون نیز اشاره کرد.
عنصر بور نیز به همراه نتایج ویتامین D قادر است باعث تحریک رشد قدی شود. این دو ماده تجمع موادمعدنی در صفحات رشد استخوانی را در پی دارند که این امر می‌تواند روند رشد را تسریع بخشد. بور یک مادهٔ معدنی فوق کمیاب است که تأثیر آن در پیشگیری از پوکی استخوان و مقاوم‌سازی بافت استخوان کاملاً به اثبات رسیده است. درصد جذب این ماده در بدن بسیار بالا است (تا حدود ۷۹ درصد). میوه‌ها غیر از مرکبات، سبزی‌ها، حبوبات، سبزی‌های غلاف‌دار مثل باقلا و لوبیا، ماءالشعیر، انگور قرمز و مغزهای خوراکی از مهمترین منابع این ماده معدنی به شمار می‌روند. ویتامین K نیز یکی از موادمعدنی لازم برای سلامت استخوان است که مصرف آن به هنگام رشد می‌تواند تا حدودی تحریک‌کننده رشد استخوان باشد. موادی چون کلم بروکلی، کاهو، چای سبز و اسفناج حاوی مقادیر قابل توجهی از این ویتامین هستند. به‌طور کلی می‌توان گفت که موادمعدنی چون کلسیم، آهن، فسفر، منیزیم، منگنز، روی و ید هر یک به‌نحوی در پروسهٔ رشد قد مؤثر هستند.
علاوه بر مطالب گفته شده؛ مسئله‌ای که در این میان شاید به اندازه یک رژیم غذائی از درجه اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد، لزوم انجام فعالیت‌های بدنی است. از جمله ورزش‌هائی که می‌توانند روند رشد قدی را بهبود بخشند، ورزش‌های کششی هستند که با کم کردن بار موجود بر ستون‌&

منبع : مجله بهکام