پیوند با تاریخ

نوروز پاره‌ای از باورها، رسوم، هویت فرهنگی و تاریخی و تبلوری از مقدمات دینی و مذهبی است. نوروز یکی از آئین‌های معتبر جهانی است که در کمتر تمدنی می‌توان نظیر آن را یافت.
عید نوروز و جشن‌های سال نوی ما ایرانیان با برخورداری از یک فرهنگ و تاریخ اصیل و طولانی و همچنین مصادف بودن آن با حیات هستی و جان گرفتن مجدد زمین، از امتیاز خاصی برخوردار بوده و آن را از اعیاد سال نوی اقوام و ملل دیگر متمایز ساخته است و آئین باستانی آن فراتر از تجدید خاطره یک تمدن می‌باشد. بلکه حلقه پیوند گذشته و حال و آینده است. به این سبب است که پس از ظهور اسلام در این سرزمین فضیلت بیشتری می‌یابد و بر بزرگداشت آئین و مراسم آن تأکید می‌شود.
می‌گویند آفرینش و هبوط آدم به زمین و همچنین بعثت پیامبر اکرم (ص) و خلافت حضرت علی (ع) نیز در این روز آغاز شده است و ایرانیان باستان نیز عقیده داشتند که با حیات طبیعت روح رفتگانشان باز می‌گردد و چند روزی را در این سرای دنیوی با بستگانشان می‌گذرانند. مجموعه این عوامل باعث شد که علی‌رغم گذر سالیان بسیار و سیر پرفراز و نشیب تاریخ، نوروز همچنان پایدار و استوار بماند و نه تنها در ایران بلکه هر کجا که اثری از فرهنگ و تمدن کهن ایران وجود دارد، این روز را پاس داشته و این رسم دیرینه را شادمانه جشن گیرد و خداوند متعال را به خاطر نعماتش شکر گوید.
نوروز جشنی به درازای تاریخ تمدن بشری است. جشنی ۳ هزار ساله که در میان همه اقوام ایرانی در هر کجای این کره‌خاکی به‌عنوان بزرگترین عید سال جایگاه ویژه‌ای دارد. ایرانیان باستان برای زدودن غم و غصه از روح و جان جشن‌هائی برپا کرده‌اند و بدین‌وسیله افکار بد و زهرآگین را از روح و جسم خود پاک کرده و خود را برای کارهای سخت روزهای پس از عید و جشن آماده می‌کردند. نوروز تنها حاصله رنگارنگ پوشیدن، شربت و شیرینی و غذاهای متنوع خوردن، به سیاحت و تفرج پرداختن، سبزه روباندن و سفره هفت‌سین چیدن نیست. بلکه عید واقعی تطهیر نفس از ناپاکی‌ها، تمرین صبر و استقامت و شکستن غرور و خودخواهی است.
درباره پیوند نوروز با دین اسلام و مذهب تشیع نیز همین بس که پس از گذشت ۱۵ قرن از حضور سرافراز اسلام در ایران، این نماد ملی همچنان باقی است.
● نوروز و اسلام
نوروز با ظهور اسلام و ورود آن به ایران رنگ و بوی ایمانی و اعتقادی بیشتری یافت.
واژه عید در قرآن مجید تنها یک بار آمده است:
”اللهم ربنا انزل علینا مائده من‌السماء تکون لنا عیدا لاولنا و آخرنا آیه منک“ (سوره مائده، آیه ۱۱۴)
”خدایا نازل کن برای ما مائده‌ای از آسمان که برای اولین و آخرین از ما عید باشد و نشانه‌ای از تو“
در تفسیر این آیه آمده است: به روزهائی که مشکلات از قوم و جمعیتی برطرف می‌شود و به پیروزی‌ها و راحتی‌های نخستین بازمی‌گردند، عید گفته می‌شود و در اعیاد اسلامی به مناسبت اینکه پرتو اطاعت ماه مبارک رمضان و یا انجام فرضیه بزرگ حج، صفا و پاکی فطری نخستین به روح و جان بازمی‌گردد و آلودگی‌ها که برخلاف فطرت است از میان می‌رود، عید گفته شده است. بدین‌ترتیب روز نزول مانده، روز بازگشت به پیروزی و پاکی و ایمان به خدا است.
در کتاب بحارالانوار مرحوم مجلسی (ره) پیرامون عید نوروز روایات متعددی نقل شده است به‌طوری که در جلد ۵۹ بیش از ۴۵ صفحه به این موضوع اختصاص یافته است. در دیوان حافظ نیز حدود ۷۰ غزل با سختی از نوروز و بهار آغاز می‌شود. در دیوان شعرای ایرانی، شاعری را نمی‌توان یافت که به نوروز اشاره نکرده باشد.
●نوروز در سرزمین‌های دیگر
نوروز علاوه بر کشورمان ایران رد بسیاری از کشورهای آسیای‌مرکزی از جمله تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، افغانستان و بخشی از چین، پاکستان، ترکیه، سوریه، لبنان، عراق و ... برگزار می‌شود.
▪ در اینجا به برگزاری مراسم عید نوروز در برخی از کشورها به‌طور خلاصه اشاره می‌شود:
ـ جمهوری آذربایجان
عید نوروز سال‌ها است در جمهوری آذربایجان برگزار شده است و مردم برخی از احساسات بشردوستانه و جهان‌بینی خود را با این جشنواره مربوط می‌دانند.
مردم جمهوری آذربایجان به واسطه اعتقادات شدید به آئین و مراسم نوروز، برای باشکوه‌تر شدن جشن نوروز تدارک ویژه‌ای می‌بینند. از قبیل سرودن ترانه‌های مخصوص این ایام، تدارک شادی ایام نوروز، تهیه لوازم و وسایل مورد نیاز سفره نوروز، ستایش و نفرین‌های نوروزی، پند و امثال نوروزی، اعتقادات نوروزی و آئین و مراسم نوروزی.
در میان عادات نوروزی مراسم خاطره‌انگیزی همچون ارسال خوان سمنو، انداختن کلاه پوستین به درها، آویزان کردن کیسه و توبره از سوراخ در شب عید و درخواست تحفه عید در این سرزمین مرسوم است.
ـ قزاقستان
مردم قزاقستان نوروز را اعتدال بهاری می‌دانند و بر این باور هستند که در این روز ستاره‌های آسمانی به نقطه ابتدائی می‌رسند و همه جا تازه می‌شوند و روی زمین شادمانی برقرار می‌شود. همچنین قزاق‌ها معتقد هستند که نوروز آغاز سال است و در میان آنان عبارات زیبائی درباره نوروز وجود دارد. نوروز روزی است که یک سال منتظرش بوده‌اند، نوروز روزی است که خیر بر زمین فرود آمده و بالاخره نوروز روزی است که سنگ‌نیلگون سمرقند آب می‌شود.
مردم قزاق معتقدند که تمیزی و نظافت خانه در آغاز سال نو باعث می‌شود که افراد آن خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند، آنان بر این مسئله ایمان دارند و آن را هر ساله رعایت می‌کنند.
نوروز برای قزاق‌ها بسیار مقدس است و اگر در این روز باران یا برف ببارد آن را به فال نیک گرفته و معتقد هستند سال خوبی پیش‌رو خواهند داشت. در عید نوروز مردم لباس نو و به رنگ سفید به تن می‌کنند که نشانه شادمانی است. دید و بازدید اقوام با زدن شانه‌ها به یکدیگر از آئین و رسوم مردم قزاق در ایام نوروز می‌باشد. همچنین پختن غذائی به ‌نام نوروز گوژه (کوژه = آش که تهیه آن به معنی خداحافظی با زمستان و غذاهای زمستانی است و از هفت نوع ماده غذائی تهیه می‌شود، جزء آئین و رسوم این سرزمین می‌باشد.
ـ تاجیکستان
عید نوروز برای مردم تاجیکستان عید ملی اجداد است. از آن به‌عنوان رمز دوستی و زنده شدن کل موجودات یاد می‌کنند و به اسم ”خیدیر ایام“ یعنی عید بزرگ معروف است.
قبل از شروع عید نوروز وقتی خورشید به اندازه یک سرنیزه بالا آمد، دو جاروی سرخ‌رنگ را که در فصل پائیز از کوه جمع‌آوری کرده‌اند به شکل ایستاده در جلوی در خانه می‌گذارند، زیرا رنگ سرخ برای این مردم رمز نیکی و پیروزی و برکت است. پس از طلوع کامل خورشید هر خانواده‌ای سعی دارد. هر چه زودتر وسایل خانه را بیرون آورده و یک پارچه قرمز را بالای سردر ورودی خانه بیاویزد که این معنی همان رمز نیکی و خوشی ایام سال را دارد. آنها وسایل داخل خانه را به‌طور مرتب چیده و با باز کردن در و پنجره به نوعی هوای نوروزی و بهاری را که معتقد هستند حاصل برکت و شادی است وارد خانه می‌کنند.
ـ ترکمنستان
در کشور ترکمنستان طبق رسم قدیم و جدید دو بار در سال جشن نو گرفته می‌شود. یکی از این جشن‌ها با استناد به تقویم میلادی که به تأیید سازمان ملل رسیده به‌عنوان جشن بین‌المللی (سال نو) شناخته می‌شود. جشن دیگر (برگزاری عید نوروز) نشانه احیاء دوباره آداب و رسوم دیرینه مردم ترکمنستان است. در این ایام مسابقه‌های مختلفی در ترکمنستان چون اسب‌دوانی، کشتی، پرش برای گرفتن دستمالی باشد، شطرنج، تاب‌بازی و ... برگزار می‌شود.
ـ قرقیزستان
عید نوروز در قرقیزستان تنها یک روز آن هم در روز اول یا دوم فروردین ماه است که به ۲۹ روز با ۳۰ روز بودن اسفند بستگی دارد. پیش از فروپاشی شوروی سابق این مراسم به‌دست فراموشی سپرده شده بود ولی بعد از آن دوباره حیات یافت و هر ساله باشکوه‌تر از قبل برگزار می‌شود.
ـ نوروز در پاکستان
در پاکستان نوروز را عالم افروز یعنی روز تازه رسیده که با ورود خود جهان را روشن و درخشان می‌کند می‌نامند.
در ایام نوروز مردم پاکستان از گفتار نامناسب پرهیز نمده و یکدیگر را با احترام و اخلاص نام می‌برند. پاکستانی‌ها بر این باورند که مقصد نوروز، امیدواری و در امن و صلح و آشتی نگه داشتن جهان اسلام و عالم انسانیت است. تا آنجا که آزادی و آزادگی، خوشبختی و کامیابی، محبت و دوستی و برادری و برابری همچون بوی خوش گل‌های بهاری در دل و جان مردمان جایگزین می‌گردد.
ـ افغانستان
عید نوروز در افغانستان با آداب دینی مردم پیوند خورده است. باشکوه‌ترین بخش جشن نوروزی در این کشور همه‌ساله در شمال آن و در شهر مزار شریف رخ می‌دهد. به باور مردم افغان، مدفن مولا علی در این شهر است و هر ساله مراسمی در نخستین روز سال نو، به‌عنوان ”میله گل سرخ“ در مزار شریف و در حرم حضرت علی (ع) در این شهر برگزار می‌شود.
در بخش‌های کردنشین کشورهای عراق و ترکیه در روز اول فروردین (۲۱ مارس) نوروز برگزار می‌شود.
برگزاری جشن نوروزی همچنین در زنگبار واقع در آفریقای‌شرقی که در قدیم سکونتگاه ایرانیان مهاجر بوده رواج دارد.

نرگس احساندار
منبع: اینترنت