نان و ایمان

● نگاهی به فیلم یك تكه نان اثر كمال تبریزی
در «یك تكه نان» گویی مخاطب به درون داستان پرتاب می شود و در دل روایتی حقیقی از زیست سنتی در جهان عامیانه وارد شده و در برابر دنیایی قرار می گیرد كه سوژه و ابژه در آن با طبیعت گره خورده است. امتزاجی كه به ویژه در كاراكتر قیس تبلوری كامل می یابد و اساساً روح داستان با هستی و هویت او می آمیزد تا در نهایت به اثبات حقیقت درونش منتهی شود، ضرباهنگ فیلم نیز با شخصیت قیس كوك شده و مظهر آرامش و سكوتی است كه در صورت وی نمایان است.
شاید بتوان، یك تكه نان را در ذیل مستندی اجتماعی جای داد كه به اصطلاح ریشه در سینمای معناگرا دارد. معناگرایی كه در تعامل فرم و محتوا شكل می گیرد و البته سعی می كند مضمون را چندان به پای فرم قربانی نكند و همچون شعری سپید، ساختار فرم را بشكند تا مفهوم را به چنگ آورد. از سوی دیگر كمال تبریزی در یك تكه نان به نوعی جامعه شناسی دینی می پردازد كه از زبان تصویر و سینما بیان می شود یعنی بررسی شاخص های اجتماعی كه در یك جغرافیا و تاریخ خاص به زایش و بروز و پرورش یك باور و عقیده می انجامد و بر سرنوشت فردی و اجتماعی گروهی از آدمیان موثر می افتد. تاثیر یك اندیشه و باور و حتی یك اتفاق در ایجاد و شكل گیری نظام ارزشی و عقاید و نهادهای اجتماعی برآمده از آن تصویری است كه در خلال روایت داستان به ذهن مخاطب نفوذ می كند و از ضمیر ناخودآگاه فیلم به نهاد خودآگاه مخاطبان پرتاب می شود.
در همین معنا «یك تكه نان» به «قدمگاه» عسگرپور نزدیك می شود و گویی روایتی دیگر از همان مفهوم را به تصویر می كشد و البته در فرم هم خیلی به آن شبیه می شود. «یك تكه نان» همچنین بررسی نوعی آسیب شناسی باورهای دینی نیز هست، آنجا كه زن بی سواد به حفظ ناگهانی قرآن مشهور می شود، می گوید: «من تنها یك سوره از قرآن را حفظ شدم شایعه نكنید كه كل قرآن را فراگرفته ام!»
در واقع تبریزی در اینجا به نگاه كلان و ماورایی و اسطوره ای مردم به مظاهر دینی پرداخته و نشان می دهد كه چگونه كنش دینی در بستر روایتی اسطوره ای و فراعقلانی به معجزه ای تبدیل می شود كه همه برای درمان دردهایشان چشم امید به آن می بندند و دشواری راه را به جان خریده و برای حل مسائل خود تنها براساس شنیده ای ناتمام به نزد آن زن آمده اند بی آنكه به حقیقتی ناب همچون قیس عنایتی كنند، حتی كربلایی با آن وضعیت ایمانی نیز از او به سادگی می گذرد. نكته ظریف فیلم در همین كاراكتر قیس نهفته است اینكه رسیدن به جایگاه معنوی و تقرب به گفتمان الهی وابسته به فرهیختگی و سواد و تحصیلات فرد ندارد بلكه به سطوحی از پاكی و خلوص و سادگی محتاج است تا یگانگی با كائنات حاصل شود. اما در واقع یك تكه نان، به نقد كشیدن ایمانی است كه صرفاً بر ستون معیشت استوار است و از دریای معرفت و عشق چندان جرعه ای نگرفته است اما قیس كه چندان پای در عالم زمینی ندارد مستحق نانی می شود كه از بركت ایمان، روزی او شده است. حضور رضا كیانیان در سه اپیزود شخصیتی گرچه با حرفه ای بودن وی صحنه های دلنشین و گیرایی به فیلم می دهد اما تناسب معنایی آن با داستان كمی مبهم به نظر می رسد. به هر حال یك تكه نان، اثری متفاوت و قابل تأمل از كمال تبریزی است.

سیدرضا صائمی

منبع : روزنامه شرق