امنیت برای خانواده

● درباره زیردرخت هلو فیلم تازه ایرج طهماسب
كمدی های سینمای ایران دو دسته اند. از همان فیلم هایی حرف می زنم كه در چندسال اخیر بازار اصلی سینما را كاملاً به تسخیر خود درآورده اند و تبی را سبب شده اند كه كارگردانان ژانرهای دیگر هم سعی می كنند ذوق خود را در آن بیازمایند. دسته اول فیلم هایی هستند كه به همین شكل ساخته می شوند. یك تك اثر از مثلاً یك اكشن ساز یا ملودرام ساز كه سعی می كند در شرایط جدید از فرمول های فروش سردرآورد و چه فیلمش بفروشد و چه نفروشد، همین یك بار را در سینمای كمدی تجربه كسب می كند. گروه دوم اما فیلم هایی هستند كه به طور مستمر و طی یك جریان در این حوزه سینمایی شكل می گیرند. فیلم هایی كه در برنامه یك كارگردان یا یك دفتر تولید به شكل مدونی طرح ریزی و ساخته می شود. نمونه مورد اول فیلم های ابراهیم وحیدزاده و نمونه مورد دوم محصولاتی است كه در صحرافیلم ساخته می شود؛ همان دفتری كه تازه ترین محصولش زیر درخت هلو از اواسط اسفندماه به عنوان برنامه نوروزی سینماهای تهران به نمایش درآمده است.
زیر درخت هلو ادامه جریانی است كه در سال های اخیر دفتر صحرافیلم آن را پی گرفته است. جریانی كه بر ایده ها و تفكرات سینمایی ایرج طهماسب و حمید جبلی استوار شده است. این دو در این سال ها عمده فعالیتشان را در این دفتر متمركز كرده اند و تقریباً روی همه تولیدات آن برنامه ریزی می كنند. تا این حد كه قسمت دوم فیلم كلاه قرمزی را كه اصلاً تهیه كننده دیگری در بخش اول داشت در همین دفتر ساختند و بعد از آن كارهایی را تولید كردند كه عمدتاً پرفروش ترین آثار این مدت بوده اند. در مورد نمونه ای مثل خواب سفید هم كه حمید جبلی آن را ساخت و تولیدی به مراتب نزدیك تر به سینمای جریان متفاوت بود، بلافاصله با یكی دو فیلم بعدی ضررها جبران شد. كمدی سبك همه فیلم های این مدت صحرافیلم نبوده اما وجه غالب را در فیلم ها داشته است. در واقع تنها خوابگاه دختران خارج از این سبك در ژانر وحشت ساخته شد كه آن هم حاصل حسابگری های طهماسب و جبلی روی ذائقه مخاطب بود و فیلمنامه را هم خود طهماسب نوشته بود. در میان این تولیدات كه عمدتاً یا به كارگردانی طهماسب و یا به كارگردانی محمدحسین لطیفی با مشاوره طهماسب جلوی دوربین رفته اند، فیلم هایی وجود دارد كه به صورت سلسله وار ساخته شده است. این زنجیره از كلاه قرمزی آغاز می شود، با عینك دودی و دختر شیرینی فروش ادامه پیدا می كند و به زیر درخت هلو می رسد. فیلم هایی كه جز در یكی _ یعنی عینك دودی كه كارگردانش لطیفی بود و جبلی هم غایب- كارگردانی را ایرج طهماسب با مشاوره جبلی انجام می دهد و یك مثلث بازیگری شامل طهماسب، جبلی و فاطمه معتمدآریا فیلم را اداره می كنند؛ كمدی های پرفروشی كه تا حالا راه را به خطا نرفته اند و همگی جزء سه فیلم پرفروش سال نمایش خود بوده اند.
در آنونس های فیلم زیر درخت هلو یك جمله كلیدی وجود دارد. «دوستداران سینما سالی یك بار با این سه نفر قرار ملاقات دارند» و این سه نفر هم كه خب به طور مشخص همان سه بازیگری هستند كه از آنها نام برده شد. با علم به چنین مسئله ای است كه نمی توان صف های طولانی مقابل سینماهای نمایش دهنده را به كیفیت خود فیلم ربط داد. تجربه ثابت كرده كه كودكانه كلاه قرمزی، كمدی زن و شوهری عینك دودی، بزن بكوب دختر شیرینی فروش یا كمدی معناگرای زیر درخت هلو هیچكدام برای بیننده این فیلم ها فرقی ندارد. آنها میزانی خنده و بازیگوشی را از این مثلث طلب می كنند كه همه فیلم های نام برده شده به نحوی آن را دارا هستند و همین میزان اطمینان برای مخاطب كافی است تا به دیدن زیر درخت هلو برود. كمدی هایی كه برای خانواده _ همه اعضای خانواده- ساخته می شود و بی شك دانستن همین مسئله است كه مثلاً در مواجهه با هوو، زیر درخت هلو را فیلم امن تری برای یك خانواده سنتی ایرانی می كند.
زیر درخت هلو به نسبت فیلم آخر این گروه یعنی دختر شیرینی فروش فیلم بهتری است. اگر در آن فیلم شوخی ها دیگر به مرزهای سینمای عامه پسند مبتذل نزدیك می شد، در اینجا همه چیز كنترل شده است و حتی كلی ادای دین به فیلم های مختلف تاریخ سینما _ چه ایران و چه جهان- وجود دارد. فیلم حتی تا حدی به فضای مذهبی هم گرایش دارد. تمی كه سازندگانش به همین دلیل آن را دوست تر می دارند و معتقدند فیلم این مقطع زمانی شان به اعتقاداتی كه خود دارند نزدیك تر است. از سوی دیگر طهماسب به صراحت در چند جای مختلف گفته كه دوست ندارد تماشاگری كه برای دیدن فیلمش پول بلیت داده آزار ببیند و از سینما با چهره ای درهم و افكاری مغشوش بیرون بیاید. این تماشاگر می خواهد سرگرم شود و طهماسب هم ابزار این سرگرمی را برای او در فیلمش فراهم كرده است. روایت زیر درخت هلو روایت ساده ای است هرچند در شروع فلسفه ای كه فیلم برای خودش می چیند بیش از حد پیچیده می زند اما به هرشكل وقتی قصه راه می افتد، همه چیز شكل همیشه می شود. نكته مهم در اینجا در حاشیه بودن طهماسب و معتمدآریا است و اینكه فیلم را حمید جبلی در كنار شهره لرستانی پیش می برد كه پس از مدت ها دوباره به سینما بازگشته است. داستان دو خدمتكار كه در یك لجبازی قدیمی نمی خواهند اعتراف كنند هم را دوست دارند اما در شرایطی كه رخ می دهد، می فهمند كه نباید در برابر تقدیر مقاومت كنند. همه چیز همین قدر ساده و همین قدر راحت است. مثل شوخی های فیلم و فضایی كه فیلم برای ارتباط راحت با مخاطبش پی آن می گردد و به راحتی هم به دستش می آورد.
زیر درخت هلو فیلم خوش ساختی است. قصه اش سكته ندارد و سعی زیادی هم نمی كند كه ضعف هایش را پنهان كند. از هر شوخی مناسبی برای خنداندن مخاطب در جایی كه باید استفاده می كند و تنها سعی فیلم بر این است كه این شوخی ها از مرزی كه در فیلم قبلی گذشته بود نگذرد. برای همین در جاهایی فیلم زیادی افت و خیز دارد. گاه به یكباره از حجم شوخی ها كاسته می شود چرا كه در آن مورد به خصوص اصرار بر شوخی به ابتذال می رسد و طهماسب این را نمی خواهد و در برخی جاها كه امكان شوخی های اساسی تر و طولانی تر وجود دارد كاملاً آگاهانه فضای فیلم به سمت كمدی های ایتالیایی بزن بكوب نزدیك می شود. اتفاقی كه در یك سوم میانی فیلم به خوبی رخ می دهد و در بخش اول و سوم تابع همان مسئله ای است كه در موردش سخن گفته شد. با این همه نكته اساسی در مورد فیلم همان چیزی است كه در ابتدا گفته شد. زیر درخت هلو برای خانواده سنتی ایرانی كه یك امنیت برای حضور در سالن سینما می خواهد به واسطه گروه سازنده اش این امنیت را برقرار می كند تا كمدی محبوب بهاری سینماهای تهران باشد. در سینمای كنونی ایران دقیقاً فاكتورهایی از این دست است كه اهمیت دارد و نمی توان چنین فضایی را كتمان كرد. در این سینما دقیقاً كسانی كه به چنین دركی از مخاطب می رسند می توانند موفق باشند.

علی حسینی

منبع : روزنامه شرق