پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


در برزخ


در برزخ
در هیاهوی حضور همه فیلمسازان مهم اروپایی، كن امسال را رمز داوینچی یكی از امیدهای امسال هالیوود در گیشه افتتاح می كند.
سؤال كلیدی كن در همه این سالها این بوده است؛ جذابیت مهم تر است یا پرستیژ؟ جشنواره كن باید پرستیژ روشنفكرانه را در اولویت قرار دهد یا جذابیت های گاهاً عامه پسند را. مدیران كن در این سالها كوشیده اند تا به تركیبی از این دو دست یابند. نكته ای كه چه در میهمانان حاضر، چه در فیلم ها و چه در تركیب هیأت داوران می توان مشاهده كرد. اگر در بخش مسابقه بیشتر فیلم هایی كه ظرافت های هنرمندانه دارند به بخش مسابقه راه می یابند، فیلم افتتاحیه معمولاً اثری پر سر و صدا و جذاب است. در تركیب هیأت داوران همه با تركیبی از هنرمند-ستاره شكل می گیرد. رئیس هیأت داوران امسال وونگ كار وای فیلمساز برجسته چینی است كه پوستر در حال و هوای عشق اش پوستر كن امسال هم شده است. لوكر سیا مارتل (فیلمساز آرژانتینی)، پاتریس لوكونت (فیلمساز فرانسوی) و الیا سلیمان(فیلمساز فلسطینی) دیگر اعضای هیأت داوران امسال هستند. فیلمسازانی كه جبهه روشنفكرانه داوران كن را تشكیل می دهند. در كنار آنها ستارگان سرشناس هالیوودی نیز حضور دارند. هلنا بونهم كارتر، سموئل ال جكسن، مونیكا بلوچی و تیم راث ویترین داوران امسال را جذاب می كنند.
از دیگر داوران سرشناس بخش های دیگر كن می توان به آندری كنچالفسكی فیلمساز مطرح روس به عنوان رئیس هیأت داوران بخش سینه فونداسیون و برادران داردن در بخش دوربین طلایی اشاره كرد.
●سال بزرگان یا پدیده های تازه؟
كن همواره با بزرگانش معنا و مفهوم یافته است. هرچند كه امسال گویا قرار است نام های جدید همه را شگفت زده كند. نكته ای كه تیه ری فرمو هم به آن اشاره كرده است: اگر سال ۲۰۰۵ سال حضور و بازگشت مولفان و استادان بزرگ سینما به كن بود، در عوض امسال را باید سال نام و فیلم های جدیدی دانست كه می توانند همه را شگفت زده كنند...
از نام های آشنای امسال می توان به پدرو آلمو دوار، سوفیا كاپولا، كن لوچ و نانی مورتی اشاره كرد. هرچند اگر قرار باشد حرف تیه ری فرمو را جدی بگیریم، باید منتظر درخشش چهره های تازه باشیم.
با این همه نمی توان انكار كرد بخش اعظم هیجان كن برای دیدن فیلم هایی چون سوسمار (نانی مورتی)، بادی كه بارلی را تكان داد (كن لوچ)، ماری آنتوانت (سوفیا كاپولا) و نوری در تاریكی (آكی كورسیماكی) است. هرچند ممكن است در نهایت فیلم رشید بوشارب الجزایری یا لویه چینی ستاره كن پنجاه و نهم لقب بگیرند یا فیلم های جاده سرخ ، همیشه حق با ضعیف ترین است و جوانی در وقت بدرخشند كه اولین ساخته های سازندگانشان هستند.
●سینمای ایران، غایب بزرگ كن پنجاه و نهم
تیه ری فرمو، مدیر هنری جشنواره كن در كنفرانس خبری اعلام اسامی فیلم های بخش مسابقه كن، جمله ای گفت كه نشان می داد كن، حاشیه و نكات فرامتنی را بر سینما و هنر ترجیح می دهد یا دست كم این دو را هم عرض و هم قواره با یكدیگر می بیند: سینما همواره با سیاست همراه است .
این جمله را می توان كنار راه نیافتن هیچ كدام از نمایندگان سینمای ایران گذاشت و نتیجه گرفت كه وقتی پس از ۱۶سال حضور پیاپی، هیچ فیلمی از سینمای ایران شایسته حضور در كن شناخته نمی شود، دلایلی فرامتنی دارد. در حالی كه چند ماه قبل، سینمای ایران پررنگ ترین حضور سالهای اخیرش را در جشنواره برلین تجربه و جایزه خرس نقره ای را هم به دست آورد؛ كن پنجاه و نهم در حالی برگزار می شود كه فیلمی از ایران در آن حضور ندارد. با جمله صریح تیه ری فرمو، می توان این نكته را بازتاب نگاه تازه غرب به ایران دانست. مسئله هسته ای و فشارهای گسترده بین المللی و فضایی كه علیه ایران ترسیم شده حالا روی دیگر سكه اش را نشان می دهد.
این البته فقط بخشی از ماجراست و می توان از منظری دیگر هم به تفسیر این داستان نشست. اینكه سینمای ایران با آن حضور پررنگ در برلین، این جشنواره را به عنوان محل اصلی حضور بین المللی هدف قرار داده است. فراموش نكنیم كه در جشنواره برلین رویكرد به سیاست همواره با دیدگاهی انتقادی همراه است و فیلم های ضد سیستم در این جشنواره مجال بیشتری برای درخشش می یابند. در واقع سینمای سیاسی- اجتماعی بیشتر مطلوب گردانندگان جشنواره برلین است در حالی كه كن همیشه شعار اصالت هنر را مطرح كرده است؛ هرچند نمی توان ردپای سیاست را در این فستیوال نادیده گرفت. به خصوص وقتی یك مقام مسئول در كنفرانس خبری جشنواره، چنین با صراحت از همراهی سینما و سیاست سخن می گوید.
درباره سینمای ایران و كن، البته نكته های دیگری هم وجود دارد. اینكه این سینما در سال های اخیر سیری نزولی را در كن دنبال كرده و شاید اتفاق امسال حاصل همان دیدگاهی باشد كه سینمای جشنواره ای ایران را دیگر نه پویا و پر از طراوت كه تكراری و ملال آور می خواند.
سینمایی كه امسال با فرستادن ۴۷ فیلم، بیش از هر زمان دیگر به حضور در كن علاقه و توجه نشان داد ولی در نهایت هیچ فیلمی از ایران نتوانست به فهرست فیلم های حاضر در كن راه یابد. نكته بامزه اینكه امسال برخلاف سال های اخیر در بخش مسابقه به جای ۲۰فیلم، ۱۹فیلم راه یافته اند؛ یك فیلم كمتر از هر سال كه نشان می دهد، سختگیری ها برای انتخاب فیلم های مسابقه چنان بوده كه حتی اصراری برای رسیدن به تعداد معمول فیلم های مسابقه، وجود نداشته است.
مشكل از كجاست؟ مدیران كن سختگیرتر از گذشته شده اند؟ فیلم های ایرانی كیفیت مطلوب نداشته اند؟ یا نه، همه اینها را بازی سیاست رقم زده است. پاسخ، هر كدام از گزینه های فوق باشد در اصل مسئله تغییری حاصل نمی شود. اینكه ما پس از ۱۶سال حضور پیاپی، هیچ سهمی در كن امسال نداریم.
●ضعیف ترین حضور آسیا
از ۱۹فیلم راه یافته به بخش مسابقه، تنها یك فیلم آسیایی حضور دارد. سینمای آسیا كه كشف بزرگ فرانسوی ها در دهه ۹۰ بود و در همه این سال ها حضوری پررنگ در این جشنواره داشت؛ امسال فقط یك نماینده دارد. مدیران كن امسال فقط به ایران كم توجهی نكرده اند، بلكه كل سینمای آسیا را نادیده گرفته اند.
قصر تابستانی ساخته لویه از چین تنها نماینده سینمای آسیا در بخش مسابقه بین المللی است. در بخش های دیگر هم فیلم های آسیایی حضور پررنگی ندارند. جالب اینكه ضعیف ترین حضور سینمای آسیا در كن، در سالی اتفاق می افتد كه سه آسیایی در تركیب هیأت داوران وجود دارند و رئیس هیأت داوران هم یك چینی است. گویا مدیران كن كوشیده اند عوض كنار زدن فیلم های آسیایی را با انتخاب داورانی از این قاره كهن در آورند. آفریقایی ها هم تنها یك نماینده دارند؛ بومیان ساخته رشید بوشارب از الجزایر.
●سینمای اروپا با ۱۲فیلم
از۱۹ فیلم راه یافته به بخش مسابقه، ۱۲فیلم اروپایی اند. سینمای اروپا همیشه سهم پررنگی در جشنواره كن داشته ولی كمتر به یاد می آوریم این تعداد فیلم اروپایی به مسابقه بروند. سه فیلم از سینمای فرانسه، دو فیلم از انگلستان، دو فیلم از ایتالیا و كشورهای فنلاند، بلژیك، تركیه، پرتغال و فنلاند هركدام یك فیلم در بخش مسابقه دارند.
كن به عنوان جشنواره ای اروپایی همیشه توجه ویژه ای به سینمای اروپا نشان داده است؛ در دو دهه اخیر سینمای آسیا برای پاسخگویی به دغدغه های روشنفكرانه و سینمای آمریكا برای جذابیت بخشیدن به كن، حضورشان پررنگ شده ولی همیشه این سینمای اروپا بوده كه بیشترین حضور را در این فستیوال تجربه كرده است.
نكته جالب توجه راهیابی دو فیلم از مكزیك به بخش مسابقه است. هزار توی پن ساخته گیلرمو دل تورو و بابل به كارگردانی الخاندرو گونزالس دو نماینده سینمای مكزیك در بخش مسابقه كن پنجاه و نهم هستند.
می ماند سینمای آمریكا كه سه فیلم در بخش مسابقه دارد؛ فیلم هایی كه شانس زیادی هم برای موفقیت دارند. به خصوص اینكه ستاره های سرشناس سینمای آمریكا در هیأت داوران امسال حضور پررنگی دارند.
درحالی كه مدیران كن همچنان به كشف و شهودشان ادامه می دهند، (امسال برای اولین بار در تاریخ كن فیلمی از سینمای ناشناخته پاراگوئه در بخش دوربین طلایی پذیرفته شده) و همچنان می كوشند تا اهمیت و تشخص روشنفكرانه كن را حفظ كنند. خبرگزاری ها گزارش می دهند كه نمایش فیلم افتتاحیه امسال ممكن است تا روز آخر همه چیز را تحت الشعاع قرار دهد. در افتتاحیه امسال كن رمز داوینچی به نمایش درخواهد آمد. اگر در بخش مسابقه نخبه گرایی در بالاترین سطحش مشاهده می شود، در عوض در بخش خارج از مسابقه می شود قسمت سوم مردان ایكس را دید و شاهد هنرنمایی زین الدین زیدان بر پرده سینما بود. زیدان: پرتره قرن بیستم در سال جام جهانی، نشان می دهد كه كن در كنار ستاره های سینما، می كوشد تا از ستاره های توپ گرد هم بهره بگیرد.
در مهم ترین جشنواره سینمایی راهA دنیا، چشم ها بیشتر خیره تام هنكس، هال بری، پنه لوپه كروز، بروس ویلیس، كیت بلنچت و مونیكا بلوچی خواهد شد تا فلان فیلمساز گمنام چینی كه شاید روز آخر پدیده كن هم لقب بگیرد.اینها همه ویژگی های فستیوال كن هستند. كن باید در برزخ هنر و تجارت هم خاستگاه سینمای روشنفكرانه و متفاوت باشد و هم اینكه توانایی جذب مخاطب را داشته باشد؛ نمایش روشنفكرانه ترین فیلم ها در كنار حضور پر سر و صدای ستارگان محبوب هالیوود.
سعید مروتی
منبع : روزنامه همشهری


همچنین مشاهده کنید