اساطیر روم و سلت

● اساطیر ، تخیل یا واقعیت
كتاب «اساطیر روم و سلت» در دو بخش، كه پاره نخست آن به اساطیر روم (كه شامل: پیشگفتار/ ایزدان ایتالیایی/ ایزدان ملت: ایزدان اصلی/ ایزدان كشاورزی/ ایزدان آب/ ایزدان جهان زیرین/ ایزدان شهر/ قهرمانان ایزدگونه و تمثیل ها/ خدایان خانواده/ سهم یونان در اساطیر روم/ سهم مشرق زمین در اساطیر روم/ تصاویر پاره نخست) و پاره دوم این كتاب به اساطیر سلت (كه شامل مباحثی چون: سنت سلتی/ ایزدان اسطوره های سلتی/ ایزد بانوان ایرلندی/ ایزدان بریتانیایی/ سیمای قهرمان سلتی/ جهان دیگر/ جشن های سالانه/ دین از دیدگاه یونانیان و رومیان/ مدارك باستان شناختی/ پایان سخن/ تصاویر پاره دوم) اختصاص دارد، توسط ف. ژیران و آ. و. پیر و ج. كوركوران گردآوری شده است.
نویسندگان در پیشفگتار بخش نخست بر این نكته تاكید دارند كه اساطیر روم و یا به عبارتی دیگر این نوع نظام دینی به طور مطلق برخاسته از خصوصیات فرهنگی و معنوی جامعه رومیان نیست. «چنان كه حتی می توان نقشی را كه اتروسك ها، آلبانیایی ها، سابین ها، یونانی ها، سوری ها، ایرانی ها و مصری ها در ملغمه هنر رومی ایفا كردند، باز شناخت.» (ص۱۷) آنها معتقدند كه اساطیر رومی نسبت به اساطیر شرقی دارای غنای معنوی، ملی و بومی كمتری هستند، زیرا رومیان ملتی واقع گرا بوده و اساطیر بیشتر نقش كاربردی در زندگی آنها ایفا می كرده است. آنها ایزدان ایتالیایی (رومی) را از نظر اهمیت به دو دسته تقسیم می كنند: الف- ایزدان حامی ملت، ب- ایزدان حامی خانواده. ایزدان ملت كه همان ایزدان اصلی رومی هستند عبارتند از: ژانوس، مارس، ژوپیتر، ژونون، وستا، وولكان، ساتورن، مینروا، مركوری.
در ادامه نویسندگان به ایزدان جهان زیرین در میان اساطیر رومی می پردازند و معتقدند رومیان، ایزدان جهان زیرین خود را از اتروریای كهن اقتباس كرده بودند كه تصویری وحشتناك از جهان پس از مرگ به نمایش می گذاشت، بدین معنی كه انسان پس از مرگ توسط دو گروه از ژنی ها ربوده می شد، گروه نخست بدخواهان و گروه دیگر نیك خواهان بودند، در حقیقت نمایشی از خیر و شر كه مبتنی بر اعمال فرد در دوران حیاتش بوده است. نویسندگان معتقدند كه رومیان خدایان برجسته ای برای جهان زیرین نداشتند ولی در هر حال آنها به معرفی خدایان جهان زیرین رومی كه اقتباسی از اساطیر سایر ملل بوده چون دیس پاتر، اوركوس، مبروئوس، لیبی تینا، مانیالارا، لمورها، لارواها و مان ها پرداختند كه در جای خود جالب و خواندنی است.
در ادامه نویسندگان كتاب به معرفی ایزدان شهر می پردازند كه عبارت بودند از فورتونا، ژینوس، لارها و پنات ها، تیبرینوس، انگرونا، ترمینوس، فیدس، دئوس فیدیوس و سموسانكوس، بوئوس اونتوس و ویكتوریا، كه هر كدام ویژگی خاص خودشان را داشتند اما در میان ایزدان شهر می توان وجوه مشتركی را نیز شناسایی كرد، اكثر آنها نقش حامیان شهر و مردم و پادشاهان را بر عهده داشتند، به عنوان مثال بوئوس اونتوس عامل موفقیت در امور مهم قلمداد می شد و یا ویكتوریا، مسئولیت پیروزی ارتش روم را در جنگ ها بر عهده داشته است. نویسندگان در ادامه به معرفی قهرمانان ایزدگونه چون هركول، رمولوس، ورموس، كاستو و پولوكوس، انه و امپراتوران می پردازند. اما نكته قابل توجه این بخش مربوط به امپراتوران است «ایزد انگاری شهریاران، نوآوری رومیان نبود. در كشورهای شرقی پادشاهان از سده های دور پرستش می شدند. اما در روم این مجلس سنا بود كه به شهریاران افتخار خداشدگی اعطا می كرد.» (ص۷۹) آگوستوس اولین پادشاه رومی بود كه به این مقام دست یافت، پس از او كلودیوس و دیگر امپراتوران نیز توانستند بدین مهم دست یابند.
«ژینوس، پنات ها و لارها خدایان و ایزدان حافظ خانواده در نزد رومیان قلمداد می شدند. ژینوس موجب آفرینش فرد بود و موجب رشد عقلی و معنوی در انسان می شد و تا دم مرگ انسان را همراهی می كرده، پنات ها كه در واقع، حیات خانواده رابطه تامی به وجود آنها داشت و آنها بودند كه خوشی ها و غم های خانواده را تقسیم می كردند» (ص۸۲) از دیگر ایزدان رومی بودند كه نقش مهمی در حیات خانواده داشتند.
لارها را می توان از قدیمی ترین اسطوره های رومی قلمداد كرد كه رومیان از آنها در تمامی مسائل خانواده، از قبیل ازدواج، مهاجرت و حتی در مراسم تدفین بهره می گرفتند. در پایان پاره نخست نویسندگان به طور مختصر به سهم یونانیان و شرقیان در اساطیر روم می پردازند. بخش دوم با بررسی سنت سلتی آغاز می شود «پژوهشگران امروزی اكثر اسطوره های سلتی را به چند چرخه (دور) طبقه بندی می كنند.» (ص۱۱۶) این سبك از بررسی دوره از اسطوره های سلتی را می توان، تصویری گویا از تاریخ اولیه ایرلند دانست. اینكه چه اقوامی در ایرلند اقامت گزیده اند، چه دستاوردها و تمدنی را خلق كرده بودند و با كدام یك از اقوام در جنگ بوده و چه فراز و فرودی از نظر سیاسی و اجتماعی طی كرده اند را می توان از موضوعات مهم پژوهشی دانست كه در شناسایی تاریخ اولیه سرزمین ایرلند مطرح است.
از مهم ترین ایزدان و اسطوره های سلتی می توان به داگدا، ایزد مرگ و زندگی كه در تمامی امور صاحب قدرت و نظر بوده و به لوگ كه «در خویشكاری به داگدا شبیه بوده» (ص ۲۶) اشاره كرد. دانو و ماخا ایزدان بانوان ایرلندی هستند و نكته قابل ذكر اینكه، اسطوره ها و ایزدان سلتی در حاصلخیزی و بارور كردن زمین نقش اساسی ایفا می كردند، كه نشان دهنده شیوه و ساختار زندگی این اقوام است. نویسندگان در ادامه به بررسی قهرمانانی می پردازند كه در نزد سلت ها ایزد نبوده اما از نیروهای ابرانسانی برخوردار بوده اند و در نهایت درباره اهمیت اسطوره های سلتی می نویسند: «ارزش اساطیر سلت، كه پس از ادبیات یونانی و لاتینی قدیمی ترین ادبیات اروپایی به شمار می رود، ورای ارزش منبعی در زمینه عقاید باستانی است. این اساطیر سرشار از شواهد فوق العاده ارزشمندی هستند كه طرز زندگی مهمان سالاران سلتی را با همه امیدها و ترس های شان به تصویر می كشند.» (ص ۱۸۱)

محمد نجاری
ف. ژیران،آ. و. پیر، ج. كوركوران
ترجمه محمد شكری فومشی
انتشارات كاروان
چاپ اول ۱۳۸۴

منبع : روزنامه شرق