پایان تحریم - تاریخچه صنعت نفت ۲۷

تحریم نفتی اعراب نشان داد، سلاح نفت تا چه حد می تواند مخرب باشد و همان گونه که جنگ فقط به ژنرال ها واگذار نشده بود، نفت نیز به درجه ای از اهمیت رسیده بود که نمی شد آن راتنها به دست صاحبان و متولیان نفت سپرد.
سیاستمدارانی که تا چندی پیش تفاوتی میان یک بشکه نفت و یک بطری کولاکولا قایل نمی شدند، اکنون بیش از همه به آن توجه می کردند. تا قبل از جنگ یوم کیپور، ایالات متحده نقشی اساسی در تعیین میزان تولید داشت، ولی این بار ایالات متحده ظرفیت اضافی نداشت. ثابت شده بود که ظرفیت تولید اضافی آمریکا تنها عنصر مهم در تأمین حاشیه امنیت انرژی جهان غرب، چه در بحران های پس از جنگ و چه در دوران جنگ جهانی دوم بوده است. ایالات متحده توانایی نفوذ در بازار نفت جهانی را از دست داده بود.
وضعیت سال ۱۹۷۳ با سال ۱۹۶۷ بسیار متفاوت بود. هنگامی که در سال ۱۹۶۷ آنان متوجه شدند که درآمدشان متوقف شده است، از تحریم چشم پوشیدند، ولی در سال ۱۹۷۳ با افزایش سرسام آور بهای هر بشکه نفت، صادرکنندگان می توانستند تولید را کاهش دهند، اما درآمد خود را بالا ببرند و کم بفروشند و در همین حال عایدی بیشتری به دست آورند.
در ماه های پایانی سال ۱۹۷۳، شرکت های نفت و مصرف کنندگان دیوانه وار در پی نفت بیشتر و اضافی، هم برای مصرف جاری و هم برای ذخیره سازی به هنگام کمبود بودند. آن کوشش هاموجب بالا رفتن بیشتر قیمت ها می شد. قیمت رسمی نفت ایران، طبق قرارداد ۱۶ اکتبر هر بشکه ۴۰/۵ دلار بود. در ماه نوامبر مقداری از نفت نیجریه به بیشتر از ۱۶ دلار به فروش رفت. در اواسط دسامبر، ایران بر آن شد که به منظور آزمایش بازار، مزایده عمده ای برگزار کند. پیشنهادها به بیش از ۱۷ دلار برای هر بشکه که ۶۰۰ درصد قیمت پیش از ماه اکتبر می شد، رسید.
جهانیان به پیش بینی های باشگاه رم و شوماخر ایمان آوردند. ایالات متحده، در مقام بزرگ ترین ابر قدرت جهان و مدعی به عنوان ضامن نظم بین المللی، اکنون به موضع دفاعی رانده شده و مورد تحقیر یک مشت کشور کوچک قرار گرفته بود. در آلمان غربی، وزارت اقتصاد روش سهمیه بندی را در پیش گرفت. در ژاپن، دولت با به یاد آوردن شورش های برنج در اواخر قرن نوزدهم، از پیش آمدن چنین شورش هایی در صورت ادامه وضعیت کنونی، هراسان بود. صف های بنزین در آمریکا، روز به روز طولانی تر می شد، قیمت ها روز به روز افزایش می یافت. رئیس جمهوری آمریکا، نیکسون میان گاز انبری به دام افتاده بود که یکی افتضاح واترگیت و دیگری مسئله تحریم بود. بعضی از آمریکاییان اعلام کردند نیکسون برای رهایی از واترگیت، وارد بحران نفت و خاور میانه شده است!
راهبرد اعراب در ایجاد شکاف میان متفقین غربی، کارگر افتاده بود. شرکت های نفتی نیز در وضعیت نامطلوبی به سر می بردند، زیرا از یک سو در تنگنای همکاری و صدور هرچه بیشتر نفت به بازارهای جهانی بودند و از سوی دیگر، احتمال ملی شدن و اخراج وجود داشت. سرانجام شرکت های یاد شده تصمیم گرفتند تا همان درصد کاهش تولید نفت، نفت عربی و غیر عربی را در جهان سرشکن کنند. تمام محاسباتی که در شرکت ها انجام می شد بر مبنای واقعیت های موجود بود و امکان داشت، یک ماه دیگر از اعتبار بیفتد. تنها واقعیت این بود که قیمت نفت پیوسته در حال افزایش بود.
نفت کشورهای غیر عربی به سوی کشورهایی تغییر جهت می داد که در شمار تحریم شدگان یا بی طرف ها بودند، در حالی که نفت کشورهای عربی به کشورهایی سرازیر می شد که در فهرست اولویت قرار داشتند. پنج شرکت بزرگ آمریکایی ( عضو آرامکو) با پیروی از روش یاد شده، یک سوم نفت خود را تغییر جهت دادند. تطبیق دادن اطلاعات با تفاوت های آشکار در نرخ های رشد انرژی و نفت سبب شد که کاهش میزان نفت تحویلی به ژاپن، ایالات متحده و اروپای غربی در دوران تحریم به ترتیب به ۱۷، ۱۸ و ۱۹ درصد برسد.
در بحبوحه افزایش شدید قیمت ها در بازار آزاد، وزیران نفت اوپک به منظور مذاکره درباره قیمت رسمی در تهران گرد آمدند. نوسان قیمت های پیشنهادی میان قیمت پیشنهادی کمیته اقتصادی اوپک از قرار هر بشکه ۲۳ دلار و قیمت مورد نظر عربستان از قرار هر بشکه ۸ دلار بود. در مورد قیمت ها، ایران پیشتاز و صدایش به مراتب رساتر بود. موقعیتی برای شاه دست داده بود تا درآمد های کلانی برای ارضای بلند پروازی های خود کسب کند. ایران روی قیمت هر بشکه ۶۵/۱۱ دلار اصرار می ورزید که از آن مبلغ، ۷ دلار نصیب دولت می شد. پس از مذاکرات دشوار، قرار شد که قیمت هر بشکه ۶۵/۱۱ دلار باشد. این افزایش قیمت، اهمیتی تاریخی داشت. قیمت رسمی از ۸۰/۱ دلار در سال ۱۹۷۰ به ۶۵/۱۱ دلار در دسامبر ۱۹۷۳ رسید. شاه با اشاره به این که قیمت جدید بسیار پایین تر از ۰۴/۱۷ دلار است که در پیشنهاد قیمت اخیر ایران ارائه شده بود، گفت: قبول آن نشانه تفاهم و گذشت است.
تحریم نفت موجب سرعت بخشی به شدیدترین شکاف در اتحاد غرب، که پس از جنگ جهانی دوم پایه گذاری شده بود، شد و پس از بحران سوئز، بدترین شکاف بود. یک وضع بسیار ناخوشایند برای جامعه اروپا وجود داشت؛ در حالی که بیشتر اعضای آن جزء فهرست کشورهای دوست منظور شده بودند، هلند هنوز مشمول تحریم بود. اگر سایر اعضای جامعه اروپا تصمیم می گرفتند که حمل محمولات نفت را به هلند تحریم کنند، یکی از اصول اساسی جامعه اروپا را زیر پا می گذاشتند، یعنی جریان آزاد کالاها.
ژاپنی ها که خود را از بحران خاور میانه بر کنار می دانستند، از این که جزء کشورهای غیر دوست منظور شده بودند، دلسرد و مأیوس شدند. یمانی، بی هیچ پرده پوشی، سیاست صادرات اعراب را برای ژاپنی ها تشریح کرد: اگر مخالف ما باشید از نفت خبری نیست. اگر بی طرف باشید، نفت دریافت می کنید، اما نه به مقدار سابق. اگر دوست باشید نفت مثل گذشته داده خواهد شد. سرانجام در ۲۲ نوامبر، ژاپن بیانیه ای حاکی از تأیید موضع اعراب صادر کرد. آن بیانیه نخستین نشانه جدایی ژاپن در مورد سیاست خارجی پس از جنگ بود.
در روزهای آخر دسامبر ۱۹۷۳ کشورهای عرب تولیدکننده نفت با پیشرفت نخستین دور مذاکرات اعراب و اسراییل از شدت تحریم کاستند. وانگهی ادامه تحریم که گذشته از هر چیزی یک جنگ اقتصادی به شمار می آمد، می توانست آسیب عمیقی به روابط آمریکا با کشورهایی نظیر عربستان و کویت وارد آورد. چون ابر قدرتی مانند ایالات متحده، نمی توانست چنان وضعی را به مدت طولانی تحمل کند.
در اواسط فوریه ۱۹۷۴ ملک فیصل در الجزایر با سادات، اسد و رئیس جمهوری الجزایر دیدار کرد. سادات تصریح کرد که تحریم کار خود را کرده و ادامه آن به زیان اعراب است. فیصل در جواب اعلام داشت که اکنون که آمریکایی ها، کوششی سازنده برای جدایی میان اسراییل و سوریه مبذول داشته اند، با لغو تحریم موافق است، ولی چون تا چند هفته اسد موضع، سرسختانه خود را رها نکرد، دیگر کشورهای عربی نتوانستند بر پایان تحریم صحه بگذارند.
پس از بیست سال مذاکره و چندین اقدام ناموفق، سلاح نفت با اثری نه تنها قاطع، بلکه کوبنده و بسیار بیشتر از آنچه هواداران آن انتظار داشتند، به کار برده شد. در مه ۱۹۷۴ « کیسینجر» توانست جدایی میان اسراییل و سوریه را از بین ببرد تا فرآیند صلح آغاز شود، ولی این موفقیت چندان برای رئیس جمهوری، نیکسون پایدار نماند و دو ماه پس از دیدار از قاهره ( ژوئن ۱۹۷۴) مجبور به استعفا شد.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا