نقرس در طیور

نقرس احشایی طیور یك بیماری متابولیكی است كه بیش از ۳۰ سال است كه تشخیص داده شده است. بدلیل ضایعات بارز این عارضه، نام های متعددی برای توصیف نقرس احشایی مانند نفریت سمی حاد، نقرس كلیوی، سنگ های كلیوی، نقرس تغذیه ای ، نفروزیس و … استفاده شده است.نقرس احشایی از طریق ضایعات سفید رنگ گچ مانندی كه سطح اندام های مختلف شكمی بعلاوه ی كیسه اطراف قلب را بصورت رسوبی می پوشاند ، متمایز می شود.
نقرس حالتی است كه باعث اختلال و افت عملكرد كلیه بصورت تجمع اسید اوریك ( ازت دفعی ) در خون و مایعات بدن می شود. در نتیجه اسید اوریك بصورت كریستال های اورات كلسیم – سدیم در بخش های مختلف بدن؛ بویژه در كلیه ها و غشاء های سروزی كبد، قلب، كیسه های هوایی و مفاصل رسوب می یابد. كلیه های آسیب دیده از طریق بخش های تحلیل رفته لب های كلیوی ، سنگ های میزنای و كلیه و بافت های كلیه ای متورم و سفید شده با اورات مشخص می شود.
بافت هایی از كلیه كه در جریان نقرس، طبیعی باقی می مانند، فعالیت آنها برای حفظ و جبران عملكرد مناسب و طبیعی كلیه زیاد شده كه این امر منتج به بزرگ شدن بافت كلیوی می شود.اگرچه نقرس مدت هاست كه به عنوان یك عامل تلفات بیش از حد در مرغان تخمگذار و پولت ها شناخته شده است، اما به نظر می رسد كه آن به عنوان یك چالش تشخیصی مطرح شود. گله می تواند تولید كاملی داشته و چندین علایم خارجی تا زمان كوتاهی پیش از مرگ از خود نشان دهد.جوجه هایی كه مبتلا به آسیب های كلیوی هستند می توانند تا زمانیكه عملكرد یك سوم بافت كلیوی آنها فعال باقی بماند می توانند به تولیدشان ادامه دهند. نقرس یك بیماری منفرد (تك عاملی ) نمی باشد ، اما بیشتر نتیجه ی آسیب كلیوی حاصل از عوامل بالقوه ای است كه می توانند عفونی، تغذیه ای، سمی، یا تركیبی از آنها باشند.
● آناتومی و وظیفه كلیه:
كلیه های دراز مانند جوجه، در حفره های استخوان لگن در محوطه ی شكمی بصورت یك جفت قرار گرفته است. رنگ طبیعی كلیه ها قرمز متمایل به قهوه ای می باشد و دارای سه لب متمایز یا تقسیم شده است. وظیفه ی اولیه ی كلیه ها حفظ و نگهداری تركیب شیمیای مایعات بدن ( خون ) است. كلیه ها علاوه بر وظیفه بالا، اعمال دیگری نیز در بدن ایفا می كنند؛ از جمله: دفع مواد زائد متابولیكی و محصولات سمی، حفظ و نگهداری مایعات و الكترولیت های حیاتی بدن، تنظیم حجم خون ، تولید هورمون های تنظیم كننده ی فشار خون و تولید گلبول های قرمز خون.
كلیه، در واقع یك اندام حیاتی است. وقتی كه عملكرد كلیه ها دچار اختلال می شود، دفع اسید اوریك كه بایستی بطور طبیعی از طریق ادرار از كلیه ها صورت پذیرد دچار اختلال شده و در هر اندامی از بدن كه خون در آن جریان می یابد انباشته می شود. پرنده ای كه فاقد هر گونه فعالیت كلیوی است احتمالاً در مدت ۳۶ ساعت تلف خواهد شد.
● علل نقرس:
تشخیص علل نقرس اغلب مشكل است. در نقرس،آسیب اولیه كلیوی ممكن است پیش از شروع تلفات بطول بینجامد.عوامل ممكن كه می توانند در وقوع نفرس نقش داشته باشند عبارتند از: عوامل تغذیه ای، عفونی، سمی و ….
● عوامل تغذیه ای: عوامل تغذیه ای یا متابولیكی شناخته شده كه می توانند كلیه ها را تحت تاثیر قرار دهند عبارتند از:
۱- تغذیه نیمچه های نابالغ با جیره های حاوی كلسیم بیش از حد برای مدت زمان طولانی. این امر، ممكن است ناشی از موارد زیر باشد:
▪اشتباه در تهیه و آسیاب كردن فرمول خوراك مرحله رشد
▪دریافت تصادفی و اشتباهی جیره مرحله تخمگذاری بجای جیره مرحله رشد
▪استفاده زود هنگام از جیره های پیش تخمگذاری.
۲- استفاده از جیره های حاوی سنگ آهك با اندازه نامناسب( گرانوله درشت ) در زمان پرورش. این امر بدلیل عادت تغذیه انتخابی پرندگان از ذرات درشت، باعث مصرف بیش از حد كلسیم می شود. برای حصول اطمینان از مصرف یكنواخت دان و از بین بردن عمل انتخاب، در جیره های زمان پرورش بایستی صرفاً از سنگ آهك پودر مانند ریز به عنوان منبع كلسیم استفاده نمود.سنگ آهك گرانوله ممكن است در جیره ها ی مرحله ی پیش تولید استفاده شود.
۳- نشان داده شده است كه فسفر جیره تا حدی كلیه ها را در برابر آسیب های ناشی از انباشت كلسیم محافظت می كند. فسفر به عنوان یك اسیدیفایر ادراری عمل كرده و در پیشگیری از تشكیل سنگ های كلیوی مؤثر است. نهایتاً ؛ فسفر قابل دسترس پایین در جیره های رشد، در وقوع نقرس بطور زیادی دخالت دارد.
۴- از بیكربنات سدیم ( جوش شیرین ) گاهی اوقات برای بهبود كیفیت پوسته تخم مرغ یا مقابله با اثرات ناشی از استرس گرمای استفاده می شود. بیكربنات سدیم می تواند در وقوع نقرس از طریق ساخت ادرار قلیایی مؤثر باشد كه همراه با سطوح بالای كلسیم می تواند یك واسط مناسب برای تشكیل سنگ های كلیوی باشد.
۵- محرومیت از آب آشامیدنی، بدلیل خوب عمل نكردن مكانیكی سیستم آبخوری، ممكن است بر فعالیت كلیه ها تاثیر بگذارد، اما تحقیقات اثر مستقیم آنرا در وقوع نقرس بخوبی بیان ننموده است.
۶- کمبود ویتامین A ، برای یك دوره طولانی می تواند مسیر میزنای را مورد آسیب قرار دهد، اما این مورد با وجود استفاده از جیره های غذایی جدید و متوازن، كمتر اتفاق می افتد.
۷- استفاده از جیره های غذایی حاوی درصد پروتیین خام بیش از حد ( ۴۰-۳۰ % ).
● عوامل عفونی:
عوامل ویروسی شناخته شده ای كه در وقوع نقرس دخالت دارند عبارتند ار: ویروس برونشیت عفونی و نفریت پرندگان. برونشیت عفونی یك بیماری ویروسی با قدرت سرایت بالا در جوجه ها است كه بطور طبیعی دستگاه تنفسی را در گیر می كند، اما می تواند سیستم های تولید مثلی و ادراری را نیز تحت تاثیر قرار دهد. سویه های مشخصی از برونشیت كه بصورت نفروپاتوژنیك ( سویه های بیماریزای نفرونی ) عمل می كنند تمایل خاصی برای درگیر كردن بافت كلیه ها دارند.
یكی از مكانیسم هایی كه برونشیت ممكن است از طریق آن كلیه ها را تحت تاثیر قرار دهد مقاومت ویروسی حاد است كه منتهی به التهاب نفرون ها ( نفریتیت ) و اختلال كلیوی طولانی مدت می شود. از آنجاییكه پرندگان جوان بیشترین استعداد را برای آسیب های كلیوی ناشی از برونشیت دارند، عفونت اولیه ممكن است پیش از آنكه عمل كلیه ها بطور جدی كاهش یابد و تلفات رخ دهد، بطول بینجامد. زمانی كه پولت ها به بلوغ جنسی می رسند، به آنها جیره های حاوی سطح كلسیم بالا برای تامین نیاز های تولید تخم مرغ اختصاص داده می شود. اگر كلیه ها از قبل دچار آسیب شده باشند، ممكن است عملكرد طبیعی آنها در مورد دفع سطوح بالاتر كلسیم، زمان زیادی طول نكشد و این امر احتمالاً منتج به نقرس شود.
ویروس نفریت پرندگان، كه یك انتروویروس بوده و كلیه ها را تحت تاثیر قرار می دهد، در ایجاد بیماری كلیوی و شیوع جدی تلفات ناشی از آن در اروپا و آسیا دخالت داشته است. آزمایش های سرولوژیكی نشان می دهد كه آنتی بادی های تولیدشده در برابر ورود ویروس نفریت پرندگان می توانند در سرم جوجه ها و بوقلمون ها در سرتاسر جهان تشخیص داده شوند. اگرچه بیشتر اطلاعاتی كه در حال حاضر در این زمینه وجود دارد ؛ اما فقط یك نقش تحت بالینی برای ویروس نفریت پرندگان پیشنهاد می شود. تحقیقات نشان داده است كه ویروس نفریت تلقیح شده به بدن جوجه های سالم، باعث التهاب كلیه ها شده و منتهی به نقرس می شود.
● عوامل سمی ( توكسین ها )
مواد سمی (توكسین ها ) از آنجاییكه پراكندگی وسیعی در طبیعت دارند، به عنوان عوامل اصلی افت تولید یا ایجاد بیماری در طیور در بیشتر كشور ها مورد توجه قرار نمی گیرند؛. با این وجود، مشكلاتی وجود دارد كه می تواند ناشی از وجود مواد مسموم كننده ی نفرون های كلیوی ( نفروتوكسین ) باشد. بعضی از این مواد سمی بطور بالقوه و معمول در مواد خوراكی استفاده می شوند ، در حالیكه بعضی دیگر از این مواد سمی،پرندگان بطور تصادفی در معرض آنها قرار می گیرند.محصولات معمول استفاده شده كه دارای استعداد ایجاد مسمومیت برای انسان هستند عبارتند از: آنتی بیوتیك ها، ضد كوكسیدیوز ها، مواد معدنی، ویتامین ها، مواد شیمیایی مصنوعی و آفت كش ها.
۱-آنتی بیوتیك ها مانند سولفاز و آمینوگلیكوزیدها، در بدن از طریق كلیه ها دفع می شوند و بطور بالقوه بویژه زمانی كه مصرف آب محدود شده است، خاصیت نفروتوكسیكی دارند.
۲-مواد معدنی و ویتامین ها مانند كلسیم ، فسفر ، سدیم و ویتامین D۳ برای جوجه ها خاصیت سمیت بالقوه ای دارند. با این حال؛ جوجه ها بیشتر حساس به مسمومیت هستند ؛ كه این احتمالاً ناشی از عدم تكامل كافی كلیه های آنها است.
۳-مواد ضد عفونی كننده و حشره كش ها ، زمانی كه مطابق با دستورالعمل كارخانه های سازنده ی آنها استفاده می شوند، ایمن و مؤثر تر می باشند ، اما اشتباه در محاسبه میزان دز مورد استفاده، می تواند موجب مسمومیت شود.
۴- خوراك های آلوده به سموم قارچی ( مایكوتوكسین ) و گیاهی ( فیتوتوكسین ) نیز ممكن است باعث مسمومیت شوند. سیترینین، اكراتوكسین و اوسپورئین (Oosporein) مایكوتوكسین هایی هستند كه خاصیت نفروتوكسیكی دارند. اگرچه، این سموم می توانند باعث ایجاد تغییراتی در عمل كلیه ها شوند، اما آنها ممكن است الزاماً باعث ایجاد نقرس نشوند.
● كنترل و پیشگیری نقرس:
نقرس یك اختلال متابولیكی چند عامله می باشد كه تشخیص یك علت مخصوص برای بروز آن دشوار می باشد. دلیل دیگر برای دشواری در تشخیص عامل نقرس این است كه آسیب های كلیوی بوقوع پیوسته در طول دوران رشد تا زمان تولید گله و تغذیه با جیره های دارای درصد كلسیم بالا، اغلب علائم مشخصی ندارد. موارد مزرعه ای و تحقیقات ، اهمیت اثرات متقابل بین دو یا عوامل بیشتر (بخصوص تغذیه و برونشیت عفونی) دخیل در ایجاد نقرس را روشن و تشریح نموده اند.
● پیشگیری نقرس از طریق تغذیه:
۱- تغذیه ی پولت های تا سن ۱۶ هفتگی با جیره های پودر مانندی كه بیشتر از ۱% كلسیم نداشته باشند. مصرف كلسیم بالا در پولت های نابالغ می تواند موجب آسیب های كلیوی جدی شود.
۲- سطوح فسفر قابل دسترس جیره بایستی ۰.۵-۰.۴۵ درصد در جیره های دوره رشد باشد. سطح نامناسب فسفر جیره، بروز آسیب های كلیوی را مستعد می كند.
۳- از جیره پیش تولید نباید پیش از ۱۶ هفتگی یا زمانیكه گله در حال نشان دادن علائم بلوغ جنسی است (تكامل تاج ها) استفاده شود.میزان كلسیم ۲.۷۵-۲.۵ درصد در جیره زمان تولید بایستی كافی باشد.
۴- در صورت استغاده از بیكربنات سدیم در جبره برای بهبود كیفیت پوسته تخم مرغ، استفاده از حداقل آن در صورت نیاز توصیه می شود. نبایستی به گله مبتلا به نقرس بیكربنات سدیم یا جیره هایی كه اوی مواد آلكالینی بالایی ( سطوح بالای سدیم یا پتاسیم ) هستند، داده شود
۵- كنترل متوالی سطوح كلسیم و فسفر در برنامه های تغذیه ای.درصد كلسیم و فسفر جیره های غذایی مرحله ی تخمگذاری و پولت (رشد ) بایستی بطور معمول و مرتب آنالیز شیمیایی شوند.
۶- نمونه های خوراك بایستی برای مایكوتوكسین های سیترینین، اكراتوكسین و اوسپورئین مورد آزمایش قرار گیرند.
۷- اجتناب از محرومیت آب آشامیدنی در گله های در حال رشد و تولید.
به تنهایی نشان داده نشده است كه برونشیت عفونی بتواند در شرایط تحقیقاتی باعث ایجاد نقرس شود، اما در صورت ایجاد آسیب های كلیوی ناشی از بالا بودن سطح كلسیم جیره، می تواند تا حد زیادی تلفات حاصل از نقرس را افزایش دهد. بدلیل امكان نقش برونشیت عفونی در ایجاد نقرس بایستی موارد پیشگیری كننده ی زیر مورد توجه واقع شود:
۱- واكسن های برونشیت بایستی مطابق با توصیه ها و دستور العملهای شركت سازنده آن تجویز شود. بمنظور ایجاد ایمنی مناسب در پرنده، برنامه واكسیناسیون بایستی شامل چندین واكسیناسیون زنده برونشیت ( می تواند بصورت تركیبی با نیوكاسل باشد ) در حدود ۳ ، ۸ و ۱۴ هفتگی به روش های اسپری و آشامیدنی انجام شود.میزان واكنش واكسیناسیون از سطح پایین شروع شده و سپس بتدریج هر بار بصورت جانشینی یا با استفاده از ویروس تخفیف حدت یافته و یا بوسیله ی تجویز واكسن با یك روش واكنش دهنده بیشتر؛ مانند روش اسپری بجای آب آشامیدنی افزایش داده می شود. واكسن های كشته شده یا بوستر های زنده به حفظ بالای ایمنی پرنده در برابر برونشیت در تمام دوران تخمگذاری كمك می كند.
۲- سویه های واكسن استفاده شده بایستی از سویه های شناخته شده و بومی منطقه باشد. عموماً؛ استفاده از چندین سروتیپ واكسن برونشیت باعث بهبود حفاظت متقابل پرنده علیه دیگر سویه های مزرعه ای و سویه های نفروپاتوژنیك خواهد شد.
۳- بدلیل علائم بالینی پیچیده برونشیت ، آزمایشگاه های تشخیصی بایستی در كمك به تشخیص و جداسازی ویروس حمایت شوند. آزمایش سرولوژیكی معمول، می تواند نشانه های اولیه چالش های برونشیت را تهیه نماید.
● درمان:
زمانیكه تلفات مربوط به نقرس تشخیص داده می شود،آسیب های اساسی كلیوی نمی توانند درمان شوند؛ اما ممكن است بتوان بعضی از پرندگان زنده ی دیگر را كه فعالیت كلیوی آنها كاهش یافته است مداوا نمود.تكنیك های متداول برای كاهش تلفات نقرس در پولت ها و مرغان تخمگذار بر اساس اسیدی نمودن ادرار جهت محلول نمودن سنگ های كلیوی و محافظت بافت كلیوی فعال پرندگان درگیر شده، می باشد.
جیره های آزمایشی حاوی كلرید آمونیوم، سولفات آمونیوم،DL- متیونین و آنالوگ هیدروكسی متیونین (Alimet) همگی بطور موفقیت آمیزی باعث اسیدی نمودن ادرار می شوند.
مدفوع آبكی ممكن است از اثرات جانبی استفاده از كلرید آمونیوم باشد، اما سولفات آمونیوم باعث ایجاد چنین وضعیتی نمی شود. ۴ تا ۶ هفته پس از درمان با حداكثر سطح آن، اگر نتایج مطلوب حاصل شد، ممكن است سطح درمان بتدریج كاهش داده شود. با این حال؛ بعضی از سطوح درمانی نقرس (حدود ۰.۵ درصد) احتمالاً برای حفظ حیات گله ضروری باشد. هم هیدروكسی و هم DL – متیونین می توانند تا ۶ كیلوگرم در تن دان برای این منظور استفاده شوند.
●● خلاصه:
بروز تلفات نقرس در پولت ها و مرغان تخمگذار، بیانگر وقوع بعضی از اشكال آسیب های كلیوی در یك مرحله ی زمانی زودتر، در حیات گله بوده است. تحقیقات، ارتباط زیادی را بین بیماری برونشیت و استفاده از جیره های نامتوازن ( از نظر نسبت كلسیم به فسفر ) به عنوان علل عمده تلفات نقرس ثابت و حمایت می كنند. از آنجاییكه احتمالاً مساله ی مذكور ، علت اصلی وقوع بیشتر موارد نقرس باشد، عوامل دیگری مانند تغادل الكترولیت ها، مایكوتوكسین ها و محرومیت گله از آب نیز می توانند در ایجاد و تشدید نقرس دخالت داشته باشند.علاوه بر این؛ استفاده از هر نوع جیره ای كه باعث افزایش میزان قلیایی شدن ادرار شود همراه با درصد بالای كلسیم، می تواند موجب ایجاد نقرس و تلفات حاصل از آن در پولت ها و مرغان تخمگذار شود. میزان تلفات در گله ی مبتلا به نقرس را می توان از طریق افزایش اسیدیته ی ادرار به منظور محلول نمودن سنگ های كلیوی موجود یا پیشگیری از تشكیل سنگ های كلیوی اضافی، كاهش داد.

مهندس عثمان مرادی
تهیه وترجمه: مهندس عثمان مرادی- كارشناس ارشد تغذیه دام و طیور شركت مرغ واروك سنندج
منبع علمی:
Beckman, B. Technical Bulletin of Hy-line International. Cited in internet website: www.HYLINE.COM.

منبع : موسسه مرغداری ایران