ضرورت تقویت ساختار تربیت در مدارس

تاكنون در صفحه فرهنگ و آموزش، ضرورت احیای مجدد امور تربیتی یا ماندن در وضعیت فعلی را از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار داده ایم. آنچه در پی می آید چكیده ای از سخنان استاد مرتضی زاهدی، پیشكسوت امور تربیتی و اولین مدیر كل وزارت آموزش و پرورش در سال های آغازین پیروزی انقلاب اسلامی است كه چندی پیش ایراد شده است. باز هم اعلام می كنیم اگر چنانچه كسانی نسبت به دیدگاه های استاد زاهدی، نظری داشته باشند، همشهری با امتنان نظریات آنان را نیز چاپ خواهد كرد.
بحث بنده بر سر برنامه امور تربیتی و برنامه آموزشی است، نه نیروهای تربیتی و آموزشی. مهم برنامه است و این كه این برنامه چقدر جاذبه و محتوا داشته باشد. برنامه امور تربیتی، شامل سه مرحله بود. یكی كمك به تكمیل برنامه های نظام آموزشی، دوم اصلاح نظام آموزشی و سوم انقلاب فرهنگی در آموزش و پرورش.
معرفت وقتی حاصل می شود كه آموزشی انجام شود و تربیت هم نتیجه آموزش است. ما چیزی غیر از آموزش نداریم، ما نمی توانیم بگوییم چیزی آموزشی است و چیز دیگر تربیتی. این اولین اصلاح است كه باید انجام بگیرد. جدایی نظام تربیتی از آموزشی، از زمان رضاخان مطرح شد كه در كتابی كه تألیف كرده ام، شرح داده ام. از زمان دارالفنون، وقتی امیركبیر آنجا را تأسیس كرد، آموزش و پرورش را یكی كرده بود. اما با شهید كردنش و ورود فراماسونری، مسیر تغییر كرد كه ۴۰۰ سند در این رابطه وجود دارد. بعدها با تشكیل دانشگاه تهران، تربیتی برچیده شد و یك مسئولیت آموزشی شد، به طوری كه اگر به دانشگاهها مراجعه كنید و حرفهای تربیتی بزنید، خواهند گفت این حرفها مربوط به رشته علوم تربیتی است و رشته های دیگر از شما نمی پذیرند. آموزش و پرورش هم بعدها به همین نام تشكیل شد. قبل از انقلاب، آموزش را از غرب می گرفتند و یك زنگ دینی و اخلاق هم به خاطر جذب مردم قرار می دادند، این اندیشه همین طور ادامه پیدا كرد. لذا صحبت سربرنامه است و نه نیروی انسانی؛ كسی كه در تربیتی است، تربیتی تر از نیروهای سایر بخشهای آموزشی نیست و یا نیروی آموزشی، آموزشی تر از تربیتی ها نیست. خیلی از تربیتی ها در قسمت آموزشی قوی تر عمل كردند و خیلی از آموزشی ها در كارهای تربیتی موفق تر بوده اند بنابراین صحبت سر برنامه است. یك نكته كه مدیران محترم هم باید توجه داشته باشند و به معلمها منتقل كنند، آن است كه چیزی جز آموزش، تربیت را ایجاد نمی كند. به بچه ای كه می گویی آب كه می خوری، بگو سلام بر حسین (ع) و یا بر والدینت سلام كن، در واقع آموزش می دهی و وقتی او عمل كرد، تربیت شكل گرفته است. یعنی نتیجه این آموزش، تربیت شد. ما تربیت منهای آموزش نمی توانیم داشته باشیم، تنها راه تربیت آموزش است. تئاتر، سرود و... همه آموزش است و تربیت به دنبال آن می آید. چه چیزی تربیتی است و آموزشی نیست، این باید از مخیله همكاران در مدارس خارج شود. معلم فیزیك باید بداند كه بیشترین نقش تربیتی را دارد، چه بخواهد و چه نخواهد. چون هر حركت آموزشی، اثر تربیتی دارد، ولی چرا متوجه اثر تربیتی آن نیست؛ چون سیستم به او یاد نداده است كه همین كه حرف می زنی اثر تربیتی داری و درس دادن و گفتار و كردارت نیز اثر تربیتی دارد. مثل این است كه بخواهیم سالنی را بسازیم. مهندسین ناظر و مشاور و.... ایستاده باشند و نظارت كنند كه نجار و آهنگر و بنا چه كار می كنند. اما در آموزش و پرورش، این طور نیست. دبیران فیزیك، شیمی و ... درسشان را می دهند و می روند و كاری به هم ندارند. یعنی درسها معماری شخصیت دانش آموز بی صاحب است. درس زبان با درس تجربی كاری ندارد و غیره. لذا معماری شخصیت دانش آموز، یك مهندس ناظر باید داشته باشد كه زیر نظر او، شخصیت دانش آموز شكل بگیرد و همه را رهبری و بر كار همه نظارت داشته باشد كه معلم ریاضی پیچیده شدن ذهن دانش آموز را دنبال كند و معلم فیزیك هم همین طور. بنابراین نظارت آموزشی، معماری تربیت ندارد و این ربطی به نیروها ندارد، بلكه نظام است كه اشكال دارد و برنامه نسبت به تربیت بی تعهد است. نكته اولی كه عرض كردیم، این است كه هیچ حركتی بدون آموزش محقق نمی شود. كلمه ما تربیتی ها و شما آموزشی ها اصلاً جایی ندارد، بچه هر نگاهی كه به پدیده های مختلف دارد، یك اثر در ذهنش می گذارد و می شود آموزشی و همان نگاه یك اثر در شخصیت او می گذارد و می شود تربیت. بنابراین اگر این بحث اول روشن شود، دیگر دبیری اعتراض نخواهد كرد كه من باید دانش آموزان را برای امتحان آماده كنم و این تربیتی ها برای سرود و اردو و بازدید، بچه ها را بیرون می برند. مدیر باید در اینجا او را توجیه كند كه تربیتی به كمك تو آمده است و مزاحم تو نیست. مرحله اول تربیتی این بود كه به كمك نظام آموزشی بیاید. دروسی مثل فیزیك و شیمی چون از قبل طراحی شده بود، كارگاه آموزشی داشت و لوازم آزمایشگاهی هم در صنایع آموزشی تولید می شود، اما برای علوم انسانی كارگاه آموزشی نداشت؛ هنر یعنی نقاشی، اجتماعی یعنی محفوظات، ادبیات یعنی دیكته و فارسی اما واقعاً این است؟ نه. پس كارگاه دینی كجاست؟ تربیتی، نمازخانه دایر كرده و دروس دیگر هم همین طور. لذا دبیر اجتماعی باید بداند مفاهیم آموزشی او كارگاهش، اردوها و كارهای جمعی مربی تربیتی است. وقتی از انقلاب و مباحث ملی حرف می زند، كارگاه آموزشی اش كجاست؟ وقتی كه در راهپیمایی شركت می كند كارگاه آموزشی درس علوم اجتماعی برگزار شده است. پس چرا باید معلم این درس فكر كند كه این برنامه مزاحم اوست. هنر، تئاتر، سرود و مسابقات ادبی و... كارگاه آموزشی درس هنر است یا كارگاه ادبیات، كتابخانه و مسابقات ادبی است و... لذا باید تصور اصلاح شود و این حرف جدید امور تربیتی به نمایندگی از جمهوری اسلامی بود كه در مرحله اول امور تربیتی ۴ مأموریت داشت:
۱ _ تأسیس كارگاههای آموزشی
۲ _ بارور كردن هدفهای رفتاری در آموزش در مقاصد تركیبی
۳ _ كلمه تربیت و دوباره مطرح شدن تربیتی
۴ _ نظام كلاس محور كه هنوز هم حاكم است و همه محكوم هستند كه یك درس را بخوانند و یك جور عمل كنند را تبدیل به استعداد محور كند.
لذا غالباً معلم در كنترل كلاس با مشكل مواجه می شود، چرا؟ چون همه استعدادها را محكوم به یك نوع رفتار می كند. به همین دلیل، امور تربیتی مكتب بازدیدها را بنا نهاده كه البته باید ویژگیهای خاص خود را داشته باشد و بازدید با تأمل و فكر باید اتفاق بیفتد. نه اینكه وقتی بچه ها را به بازدید یك مركز می برند، یكی كه با دقت بیشتری و مات زده به یك قسمت خاص نگاه می كند، تذكر می دهند كه چرا نمی رویِ، برو و سریعتر باش، قرار نیست كه تو غرق نگاه بشوی،فقط باید نگاه كنی و رد شوی. در حالی كه هدف این نیست، لذا در قرآن هم آمده است كه ببینید و تفكر كنید و روز قیامت همین قرآن از ما گله خواهد كرد كه چرا تفكر نكردید. امور تربیتی پیامی خاص در همه زمینه ها داشت. روانشناسان ثابت كرده اند كه دختران ۳۳ برابر پسران احساسی ترند و ۸ برابر پسرها ذخیره كلام بالاتری دارند و گویش بالاتری هم دارند، ۴۲ برابر تحمل خواهی بیشتر از پسرها دارند و غربی ها با استفاده از این ویژگیها، زن را پایین تر از مرد می دانند. امور تربیتی حرف اسلام را مطرح كرد و آن اینكه، الگوی كامل زن، سیده نساءالعالمین است و اسلام هر یك از این ویژگیها را تفسیر می كند. زن معلم بشریت است. امور تربیتی آمد كه این ویژگیها را با فعالیتهای مختلف تقویت كند؛ زیبایی شناسی شخصیت و صفات دیگری كه امور تربیتی برای تقویت آنها ایجاد شد و امیدواریم به جایگاه اصلی خود برگردد.
مرتضی زاهدی -اولین مدیر كل تربیتی وزارت آموزش و پرورش

منبع : روزنامه همشهری