خشکسالی

تا كنون تعاریف بسیار زیادی از خشكسالی شده است اما هر كدام از این تعاریف دیدگاه خاصی را مد نظر داشته اند به هر حال عدم وجود یك تعریف جامع ودقیق از خشكسالی ومتفاوت بودن معنی آن از دیدگاههای مختلف مانع از درك مفهوم خشكسالی شده است .حال از آنجائیكه خشكسالی بركلیه جنبه های زندگی وبخشهای مختلف جامعه خصوصاً تغییرمحیط طبیعی تأثیر مستقیم وغیرمستقیمی دارد عدم درك مفهوم آن موجب تردید وركود در بخشهای مختلف اقتصادی ،مدیریتی وسیاستگزاری میشود.
از بین تعاریف خشكسالی تعریفی كه مقبول تر ومنطقی تر نیز می باشد عبارت است از اینكه خشكسالی را می توان معلول یك دوره شرایط خشك غیرعادی دانست كه به اندازه كافی دوام داشته باشد تا عدم تعادل در وضعیت هیدرولوژی یك ناحیه ایجاد شود.
در دهه های اخیر در بین حوادث طبیعی كه جمعیت های انسانی را تحت تأثیر قرار داده اند تعداد فراوانی پدیده خشكسالی از نظر درجه شدت ،طول مدت ،مجموع فضای تحت پوشش ،تلفات جانی ،خسارات اقتصادی واثرات اجتماعی دراز مدت در جامعه ، بیشتر از سایر بلایای طبیعی بوده است .همچنین تمایز این پدیده با سایر بلایای طبیعی در این است كه برخلاف سایر بلایا این پدیده بتدریج ودر یك دوره زمانی نسبتاً طولانی عمل كرده واثرات آن ممكن است پس از چند سال وبا تأخیر بیشتری نسبت به سایر حوادث طبیعی ظاهر شود بنابراین چون تعیین دقیق زمان شروع آن كار مشكلی است تا حدودی آنرا یك پدیده و بلیه خزنده می دانند از سویی چون خشكسالی برخلاف سایر بلایای طبیعی كمتر منجر به خسارات ساختاری می شود ،كمك رسانی در هنگام وقوع این پدیده در مقایسه با سایر پدیده ها مثل سیل پیچیده تر و مشكل تر می باشد.
●تعریف خشكسالی از دیدگاههای مختلف
۱-دیدگاه هواشناسی :
هواشناسان خشكسالی را بارش كمتر از حد معمول كه منجر به تغییر الگوی آب وهوایی می گردد، تعریف كرده اند .بنابراین خشكسالی ازنظرهواشناسی اساساً به حالتی از خشكی ناشی از كمبود بارندگی اطلاق میشود .
تعریف خشكسالی از دیدگاه هواشناسی در كشورهای مختلف ودر زمانهای مختلف متفاوت میباشدبه همین دلیل از این دیدگاه به كار بردن یك تعریف از خشكسالی كه درقسمتی از جهان متداول میباشد
برای دیگر جاها مناسب نبوده بطوری كه مثلاً:
۱-در ایالت متحده در سال ۱۹۴۲ : بارش كمتر از ۵/۲ میلیمتر در ۴۸ ساعت .
۲-درانگلستان درسال ۱۹۳۶ :پانزده روز متوالی با مجموعه بارش كمتر از ۲۵ میلیمتر .
۳-در كشور لیبی در سال ۱۹۶۴: بارش سالانه كمتر از ۱۸۰ میلیمتر .
۴-در كشور هند در سال ۱۹۶۰: كاهش بارش فصل واقعی (مونسون) بیش از دو برابر متوسط انحراف .
۵-در كشور بالی در سال ۱۹۶۴: یك دوره شش روزه بدون بارش :
بعنوان معیاری برای خشكسالی هواشناسی در نظر گرفته شده است .
بعلاوه اهمیت دیدگاه هواشناسی در این است كه اندازه گیریهای هواشناسی اولین نشانه بروز خشكسالی می باشد.
۲- دیدگاه اقلیم شناسی:
ازدیدگاه اقلیم شناسان خشكسالی یك پدیده طبیعی است كه در اثر تغییرات الگوههای آب وهوایی ناشی از كاهش نزولات جوی كمتر از حد معمول خود به خود به وجود می آید و ادامه آن موجب عدم تعادل اكولوژیكی و هیدرولوژیكی می شود.از طرفی چون از دیدگاه جغرافیایی تعریف خشكسالی مفهومی مكانمند می باشد ،شدت خشكسالی در هر محل تابعی از ضریب تغییرپذیری بارش در همان محل است بنابراین از نظر اقلیم شناسی خشكسالی قابل تعیین است به طوری كه در این روش درجه خشكسالی وترسالی تعیین می گردد.
۳-دیدگاه هیدرولوژیكی:
از دیدگاه هیدرولوژیست ها خشكسالی زمانی اتفاق می افتد كه سطح تراز ذخایر آبهای سطحی و زیر زمینی از حد معمول خود پایین تر باشد.خشكسالی هیدرولوژیك اغلب در عرضهای میانی بر اثر كمبود و فقدان بارش زمستانی اتفاق می افتد.علاوه بر بارش فاكتورهای اقلیمی دیگرمانند دماهای بالا، بادهای قوی و رطوبت نسبی كم نیز به طور قابل ملاحظه ای بر روی خشكسالی هیدرولوژیك تاًثیر دارند .
در دیدگاه هیدرولوژیك اندازه گیری میزان آبهای جاری –رودخانه ها –دریاچه ها وآبهای زیرزمینی معیارخشكسالی میباشد ویك زمان پایه بین فقدان بارندگی وكم شدن آبهای جاری ورودخانه ها وآب دریاچه ها وآبهای زیرزمینی وجود دارد .بنابراین معیار هیدرولوژیك نمی تواند اولین نشانگر خشكسالی باشد زیرا زمانی كه كمبود بارش اتفاق بیفتد بعد از مدتی این كاهش در آبهای سطحی وزیرزمین منعكس خواهد شد.
۴- دیدگاه كشاورزی :
از دیدگاه كشاورزی زمانی كه رطوبت خاك از نیاز واقعی محصول كمتر باشد و منجر به خسارت در محصول شود خشكسالی اتفاق افتاده است.
چون در محاسبه نیاز آبی گیاهان مشخص شده كه نیازآبی آنها باهم متفاوت است بنابراین مفهوم خشكسالی از دیدگاه كشاورزی برای محصولات مختلف یكسان نمی باشد .از دیدگاه كشاورزی درجه خشكسالی به روش پنمن مانتیث وروش باران مؤثرانجام می شودهمچنین روش پنمن مانتیث از طرف FAO به عنوان بهترین روش برای تعیین درجه خشكسالی كشاورزی معرفی شده است.
خشكسالی كشاورزی معمولاً بعد از خشكسالی هواشناسی وقبل از خشكسالی هیدرولوژیك اتفاق می افتد وكشاورزی معمولاً‌اولین بخش اقتصادی است كه تحت تأثیر خشكسالی قرار میگرد.
۵-دیدگاه اجتماعی و اقتصادی:
از دیدگاه اجتماعی و اقتصادی خشكسالی یعنی زمانی كه كمبودآب برای نیازهای بشر موجب نابهنجاریهای اجتماعی و اقتصادی شود.
به منظور به حداقل رساندن خشكسالی واضح است كه انتقال مدیریت بحران به مدیریت ریسك امری اجتناب ناپذیر است و نظارت و ارزیابی خشكسالی از ضروریات است و برای نظارت و ارزیابی خشكسالی نیز شاخص های خشكسالی ازاهمیت بخصوصی برخوردار می باشد.

منبع : ستاد حوادث و سوانح غیر مترقبه کشور