پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


نفت،حاکم بازارهای جهانی


نفت،حاکم بازارهای جهانی
نفت و گاز از اصلی ترین منابع تامین انرژی در دنیای امروز هستند كه تولید آنها در اعماق زمین از ۱۴۰ میلیون سال پیش آغاز شد وانسانها كشف و استخراج این منبع ارزشمند را از سال ۱۸۵۹ شروع كردند. میزان تولید این منبع استراتژیك انرژی به عوامل مختلفی از جمله عملكرد دستگاههای استخراجی ، ثبات سیاسی و اقتصادی در كشورهای خاورمیانه، سیاستگذاری جوامع بین المللی و جنگ ودرگیری در یكی از كشورهای مالك نفت وابسته است. پژوهشگران پیش بینی می كنند در سال جاری سیر صعودی تقاضای نفت و گاز طبیعی كه از سال های آغازین قرن حاضر شدت گرفت همچنان ادامه پیدا خواهد كرد. آنها در توضیح این مساله می گویند: افزایش جمعیت جهان و رشد تقاضای انواع وسایل حمل و نقل به خصوص خودروهای شخصی باعث خواهد شد تا تقاضای نفت و فرآورده های آن در بازارهای جهانی ارتقا یابد این درحالی است كه به دلیل محدودیت ذخایر نفتی جهان و سیاستهای بین المللی عرضه آن هر روز كمتر خواهد شد.
امروزه اغلب كشورهای جهان اقتصادی وابسته به نفت دارند. در این كشورها سهم اعظم سوخت مورد نیاز نیرو گاههای این مناطق از نفت و فراورده های آن تشكیل شده است. در برخی دیگر از كشورها بدون وجود گاز طبیعی تولید برق مصرفی خانوارها امكانپذیر نیست و همین نیاز وافر شرایط حاكم بر آنها را هر روز بحرانی تر و سخت تر می كند. در كشورهایی مثل انگلیس و آمریكا واردات گاز طبیعی برای تامین نیاز مردم كافی نیست ودر كشورهایی مثل عراق و هند بدلیل استفاده از گاز برای تولید برق سوخت مصرفی خانوارها برای پخت و پز به صورت كپسول در اختیار آنها قرار می گیرد و اوضاع اقتصادی امكان ایجاد سیستم جامع گازرسانی را مهیا نمی كند. در این شرایط تمامی كشورهای جهان درصدد توسعه خطوط لوله انتقال گاز طبیعی هستند تا با كمك آنها واردات گاز طبیعی خود را برای تامین برق مصرفی كشور افزایش دهند ولی یكی از معضلات عمده این سیستم قیمت بالای گاز به خصوص در فصل زمستان است كه كشورها را به سمت استفاده از منابع دیگری از جمله انرژی هسته ای یا زغال سنگ هدایت می كند.
●عرضه و تقاضای نفت خام
نسبتهای مختلف عرضه و تقاضا در بازار جهان نقش به سزایی در قیمت نفت و فراورده های نفتی دارد. طبق اصول اولیه و اساسی علم اقتصاد كه علم حاكم بر بازارهای مصرف است اگر عرضه نفت خام كمتر از تقاضای آن باشد قیمت این منبع انرژی افزایش می یابد و اگر عرضه بیشتر از تقاضا باشد قیمت آن تنزل خواهد یافت. در هر دو صورت عوامل بیرونی در بازار مداخله می كنند و تعادل نسبی را در بازار برقرار می كنند.
افزایش تولید نفت خام در بازار های جهانی كه به دنبال رشد تقاضای این منبع انرژی ایجاد شد نرخ تخلیه ذخایر انرژی را ارتقا داد. طبق پژوهشهای انجام شده در سال های اخیر نرخ تخلیه ذخایر انرژی جهان برابر با ۳ درصد در هرسال بوده است اما پیش بینی می شود این روند در سال جاری به ۵/۳ درصد برسد. این پژوهشگران نرخ رشد تقاضای نفت در سال ۲۰۰۶ میلادی را ۳ درصد براورد می كنند و عقیده دارند در سال جاری نیز جهان شاهد یك صعود قیمت خواهد بود. صعودی عظیم كه شوكی بزرگ به مصرف كنندگان نفت وارد می كند و سودی كلان را نصیب تولید كنندگان خواهد كرد. آنها مهره‌های تاثیرگذار در صعود احتمالی بازار نفت را كشورهای ایالات متحده آمریكا و چین می دانند. سیاست های این كشورها در تامین نفت خام از جمله پركردن ذخایر استراتژیك نفتی توسط كشور چین وآماده كردن بستر برای استقلال از دنیای تولید كنندگان باعث خواهد شد تا علیرغم ایجاد شرایطی مثل ركود اقتصادی قیمت این منبع را به صورت مجازی بالا حفظ كنند. البته در مورد حجم ذخایر استراتژیك چین و برنامه این كشور در زمینه ذخیره سازی نفت اطلاعات دقیقی در دست نیست و نمی توان بر اساس آن پیش بینی قابل اعتمادی ارایه داد.
در سال جاری نیزهمچون سالهای گذشته كشورهای عربستان سعودی و روسیه دو كشوری هستند كه سهم قابل توجهی از نفت و گاز طبیعی جهان را عرضه می كنند. هر یك از این كشورها روزانه ۹ میلیون بشكه نفت خام تولید می كنند كه با توجه به حجم ذخایر موجود در خود توان افزایش ظرفیتشان را نیز دارند. در سالهای اخیر میزان تولید كشور روسیه بیشتر از انتظار بود اما دست اندركاران صنعت نفت این كشور اعلام كردند كه روسیه تنها از ۸۰ درصد از ذخایر نفتی خود برای تولید نفت استفاده می كند و هنوز توان افزایش عرضه خود را دارد. وی تصریح كرد كه اكنون سرمایه گذاری‌های تازه‌ای برای كشف و استخراج حوزه های نفتی جدید انجام شده است كه به موجب آن ظرفیت و توان تولید نفت خام این كشور تا چندین سال آتی افزایش چشمگیری خواهد یافت. در این شرایط به نظر می رسد سطح تولید نفت در كشورهای غیر اوپكی در سال جاری همچون سالهای پیش باشد و تغییری در عرضه آنها ایجاد نشود این در حالی است كه موقعیت استراتژیك عراق و صنعت نفت این كشور دركنار اخبار تازه ای كه از كشور عربستان سعودی بزرگترین تولید كننده اوپكی رسیده است آینده بازار نفت كشورهای عضو اوپك را درابهام قرارداده است. چندی پیش مقامات صنعت نفت عربستان ادعا كردند برای جلوگیری از كاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی در سال ۲۰۰۶ میلادی سطح تولید خود را یك میلیون بشكه در روز كاهش خواهند داد. اما با وجود این ادعا تقاضای بالای نفت در بازار های جهانی به این قطب نفتی اوپك اجازه اجرای طرحش را نداده است و به نظر می رسد تا پایان سال جاری عربستان نیز همچون دیگر تولیدكنندگان جهان در سقف پیشین خود یعنی با حداكثر ظرفیتش تولید كند. پیش بینی می شود تا پایان سال جاری بهبودی در صنعت نفت عراق ایجاد نشود زیرا با وجود خاتمه جنگ هنوز درگیری های داخلی در این كشور بسیار زیاد است و نمی توان انتظار داشت این كشور توان افزایش تولید خود را داشته باشد.
●نقش بازارنفت در ركود اقتصاد
ایالات متحده آمریكا به كمك فروش نفت عراق و نفت موجود در بخشهای مختلف خود از دلار كه یكی از اصلی ترین عوامل رشد اقتصادش در سالهای اخیر بود حمایت می كند. علاوه براین در سالیان گذشته آمریكا با مقامات عربستان سعودی توافق نامه ای امضا كردند كه به موجب آن اعراب نفت خود را تنها با دلار معاوضه می كنند و این امر باعث افزایش گردش پول آمریكا و سودآوری بیشتر این كشور می شود. اما چندی است كه زمزمه هایی در مورد تغییر این سیاست در دیگر كشورهای تولید كننده نفت به گوش می رسد كه موجب نگرانی اقتصاددانان آمریكایی شده است. در اواخر سال گذشته روسیه اعلام كرد از اوایل سال ۲۰۰۶ میلادی نفت و گاز خود را با یورو، ین و دیگر واحدهای پول نیز معاوضه می كند. ایران خبر از راه اندازی بورس نفتی و فروش نفت در قبال دریافت دیگر واحدهای پول داد و از كشورهای تولید كننده خواست تا در این بورس انرژی با ایران همراه باشند. روشن است اگر این طرح ها اجرا شود ارزش دلار در مقابل دیگر واحدهای پول جهان كاهش می یابد و آسیبهای زیادی به اقتصاد ایالات متحده وارد می‌آورد. یكی از پژوهشگران می گوید: اگر كشورهای تولید كننده نفت این منبع استراتژیك انرژی را با یورو یا دیگر واحدهای پول معاوضه كنند، نفتی كه در اختیار مصرف كننده قرار می گیرد قیمت بالاتری خواهد داشت و این امر به اقتصاد داخلی مصرف كنندگان آسیب وارد می كند. از طرف دیگر ارزش دلار كه سهم بزرگی از ذخایر ارزی كشورهای مختلف را تشكیل داده است تنزل می یابد و كالاهای صادراتی كشورهای مختلف با قیمتی بالاتر در اختیار مصرف كنندگان قرار می گیرد كه این مساله به كاهش قدرت رقابت كالاها و ازبین رفتن صادرات خواهد انجامید. اجرای این طرح موجب می شود كالاهای وارداتی به آمریكا با قیمتی بیشتر از كالاهای تولیدی این كشور وارد بازار شود و به دنبال آن واردات آمریكا كاهش یابد.
دراین شرایط بانك مركزی آمریكا برای كنترل اوضاع اقتصاد و ترغیب جهانیان به خرید اوراق قرضه دولتی اقدام به افزایش نرخ بهره بانكی می كند. به دنبال آن پرداخت ودیعه خرید مسكن و پرداخت وامهای بانكی برای آمریكائیان غیر ممكن می شود و هزینه های مصرفی كه یكی از مهمترین عوامل رشد اقتصاد این كشور هستند كاهش پیدا می كند و این مساله به اقتصاد كشورهایی كه تولیداتشان را به آمریكا صادر می كنند آسیب وارد خواهد كرد. یكی از كشورهایی كه در این عرصه بیشترین آسیب را متحمل خواهد شد كشور چین است. امروزه سهم بزرگی از كالاهای ارزان قیمت چینی وارد بازار مصرف آمریكا می شوند اما در صورت بروز این شرایط استقبال از تولیدات چین كمتر می شود و از آنجا كه مصرف داخلی چین نمی تواند این تولید مازاد را جذب كند سهم زیادی از سرمایه‌های این قطب اقتصادی آسیا از بین خواهد رفت.
از طرف دیگربا فروپاشیدن اقتصاد امریكا و متزلزل شدن زیر ساختهای اقتصادی آن اعتماد سرمایه داران بزرگ به اوضاع صنعت و اقتصاد این كشور از بین می رود و سطح سرمایه گذاری و تجارت در این كشور تنزل می یابد و سیر سقوط اقتصاد آمریكا كه هم اكنون یكی از مهره های با اهمیت اقتصاد جهان است آغاز می شود.
●اقتصاد جهانی در سال ۲۰۰۶
بدون درنظر گرفتن شیوع آنفولانزای مرغی در جهان و تبعات منفی اقتصادی آن، تضعیف و تزلزل تدریجی ارزش و وجهه دلار در بازارهای بین المللی، تخریب تدریجی یكی از حوزه‌های پر تولید نفت كشور عربستان سعودی ، بارندگی كم در كوههای اروپا – آسیا و آمریكای شمالی و احتمال خشكسالی و دیگر حوادث غیرقابل پیش بینی اوضاع اقتصاد جهان در سال ۲۰۰۶ كم و بیش مشابه سال پیش از آن خواهد بود. البته در برخی زمینه های خاص مشكلات بیشتری در این عرصه بروز می كند. از جمله این مشكلات كه سهم اعظم آنها دامان اقتصاد امریكا را خواهد گرفت می توان به احتمال افزایش نرخ بهره بانكی ایالات متحده امریكا، كاهش فعالیتهای اقتصادی در جهان، كاهش سوداوری واحدهای صنعتی و تجاری، افزایش ناكامی ها و شكستهای تجاری، كاهش مالیات و نابسامان شدن اوضاع مالی دولتها، افزایش ورشكستگی در بخش های تجاری خصوصی، كاهش نظارت دستگاههای دولتی روی بازارمسكن و تحولات آن را نام برد. از طرف دیگر ارتقای ارزش یورو در برابر دیگر واحدهای پول، كاهش فعالیتهای تجاری و تولیدی در اروپا، افزایش نرخ بهره بانكی اتحادیه اروپا، كاهش ورود نفت و گاز طبیعی به كشورهای اروپایی كه اقتصادی وابسته به این منابع دارند، افزایش قیمت نفت و گاز طبیعی و فراورده های آنها باعث می شود تا اقتصاد این منطقه نیز تضعیف شود و سرمایه گذاری در این كشورها به بررسی و دقت بیشتری احتیاج داشته باشد.
با وجود اینكه شرایط اقتصادی جهان در سال ۲۰۰۶ بسیار نابسامان و متزلزل است اما هیچ یك از سران قطبهای اقتصادی جهان از جمله كشورهای اروپایی و امریكایی برای اصلاح امور اقدامی نكرده اند. طی دو ماهی كه از آغاز سال جاری گذشته است دولت هیچ یك از كشورهای جهان برنامه‌ای همه‌جانبه، تاثیر گذار، پویا ومثبت برای جلوگیری از وخیم تر شدن اوضاع اقتصاد جهانی و اصلاح امور ارایه نداده است. هیچ یك از كشورها برای استفاده از انرژی خورشیدی كه ماندگارترین انرژی جهان است طرحی فراگیر ومنسجم ندارد و همه درصدد افزایش دسترسی خود به نفت و گاز طبیعی هستند در حالیكه انرژی‌هایی نظیر انرژی هسته‌ای و خورشیدی می توانند حلال بسیاری از مشكلات باشند.
مونا مشهدی رجبی
منبع : مجله گسترش صنعت


همچنین مشاهده کنید