بیمه و مدیریت در صنایع غذائی

با هدف شناخت و رفع موانع موجود در راه فعالیت‌های مختلف صنایع غذائی، بر آن شدیم تا با بهره‌گیری از مشاوران متخصص در رشته‌های مختلف و با مساعدت مدیران مؤسسات اقتصادی فعال در صنایع غذائی مجموعه مقالاتی را ارائه دهیم. یکی از این موضوعات بسیار مهم وضعیت بیمه در صنایع غذائی کشور است. بر همین اساس و در آستانهٔ ۱۳ آذر، روز بیمه مجموعه مقالاتی را به موضوع بیمه و مدیریت در رویکرد صنایع غذائی اختصاص داده‌ایم. این مقالات از مبانی پایه‌ای بیمه آغاز و به‌تدریج به تحلیل موضوعات و معرفی رشته‌های بیمه‌ای موردنیاز در صنایع غذائی، اعم از پوشش‌های بیمه‌ای رایج در کشور و نیز پوشش‌های خاص بیمه‌ای که علی‌رغم نیاز جدی به آنها، هنوز به‌طور عام به بازار بیمه کشور راه‌ نیافته‌اند، خواهد پرداخت. زمینهٔ مهم دیگری که مورد توجه هیئت تحریریه قرار دارد. پرداختن و پاسخ به پرسش‌های بیمه‌ای دست‌اندرکاران صنایع غذائی است که حتی‌الامکان با منافع عمومی صاحبان این صنایع ارتباط دارد. مبحث نخست این سلسله، مقالات به تاریخچهٔ صنعت بیمه در ایران می‌پردازد.
● تاریخچه فعالیت مؤسسات بیمه در ایران در یک نگاه
اولین بار واژهٔ بیمه در ایران در سال ۱۲۵۶ هجری شمسی، به‌کار رفت. در آن سال قانونی به‌تصویب رسید که طی آن دولت ایران، به اتحادیه عمومی پست بین‌الملل پیوست. در ۲۷ اسفند ۱۳۰۹ مقرراتی در خصوص کارگران به تصویب هیئت‌وزیران رسید که به موجب آن صندوقی به‌نام صندوق احتیاط برای کمک به کارگران تشکیل شد. ضوابط آن به‌گونه‌ای بود که بین سال‌های ۱۳۱۴-۱۳۱۰ که شرکت سهامی بیمه ایران تأسیس شد، حدود ۲۳ شرکت بیمه خارجی یا نمایندگان آنها در امور بیمه‌های بازرگانی شامل آتش‌سوزی، باربری، درمان، اتومبیل، حوادث و عمر در ایران به‌کار مشغول بودند. این در حالی بود که در سال ۱۳۳۱ با تصویب دولت، شرایط و محدودیت‌های بیشتری برای کار شرکت‌های بیمه خارجی مقرر شد و فقط دو شرکت بیمهٔ خارجی یورکشایر و اینگستراخ در ایران فعالیت داشتند و از فعالیت سایر شرکت‌های خارجی جلوگیری به‌عمل آمد. با محدود کردن کار شرکت‌های بیمهٔ خارجی، دوران ظهور شرکت‌های بیمهٔ داخلی شکل گرفت و این به گونه‌ای بود که تا قبل از انقلاب ۱۶ شرکت بیمهٔ ایرانی وابسته به بخش خصوصی که برخی با سرمایه و مشارکت‌های خارجی نیز تشکیل شده بودن در کنار دو شرکت خارجی ذکر شده مشغول فعالیت شدند و شرکت سهامی بیمهٔ ایران شرق به‌عنوان اولین شرکت بیمه ملی در خردادماه ۱۳۲۹ در ایران تأسیس شد. در سال ۱۳۴۹ مؤسسهٔ آموزش عالی برای بیمه و بیمه‌گری به‌نام مدرسه عالی بیمه تأسیس شد که هدف آن تربیت کادر متعهد و متخصص در امور بیمه‌ای کشور بود. با افزایش عملکرد و توسعهٔ فعالیت مؤسسات بیمه، ضرورت اعمال نظارت بر نحوهٔ عملکرد آنان به‌منظور حفظ حقوق بیمه‌گزاران احساس شد. این امر منجر به تأسیس بیمهٔ مرکزی ایران در سال ۱۳۵۰ شد. به‌هنگام وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، شرکت سهامی بیمهٔ ایران با مالکیت دولتی و شرکت‌های بیمهٔ خصوصی ایران، آسیا، البرز، آریا، امید، ایران، توانا، پارس، حافظ، شرق تهران ساختمان و کار، دانا و ملی و همچنین دو نمایندهٔ خارجی یورکشایر و اینگستراخ به فعالیت مشغول بودند. همچنین بیمهٔ مرکزی به‌عنوان نهاد نظارتی دولت، بر بیمه‌گران، برای حفظ حقوق بیمه‌گزاران و سلامت بازار بیمه کشور فعالیت می‌کرد.
پس از پیروزی انقلاب دگرگونی‌های اساسی و زیربنائی در تمام امور سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور پدید آمد. صنعت بیمهٔ کشور نیز دستخوش تغییر و تحول قرار گرفت. با پیروزی انقلاب‌جو حاکم در جامعهٔ موافق فعالیت‌ بخش خصوصی در جامعه نوپای آن زمان نبود و دولتی کردن فعالیت‌ها و سیستم‌ برنامه‌ریزی متمرکز، حرف اول را می‌زد. بر این اساس مصوبهٔ مورخه ۴/۴/۵۸ قطعهٔ عطف تاریخ صنعت جوان بیمهٔ کشور را رقم زد. مطابق این تصویب‌نامه به‌منظور حفظ حقوق بیمه‌گزاران و گسترش صنعت بیمه کشور کلیه مؤسسات بیمه خصوصی ضمن قبول مالکیت مشروع، ملی اعلام شدند و دو نمایندهٔ بیمه خارجی فعال در ایران نیز منحل شد. از اواسط دهه ۱۳۶۰ مقرر شد که فقط دو شرکت بیمهٔ آسیا و البرز به فعالیت مشغول شوند و سایر شرکت‌های بیمه به انجام تعهدات گذشته و پرداخت خسارت معرقه اکتفاء کنند. در تاریخ ۱/۹/۱۳۶۷ لایحهٔ ادارهٔ مؤسسات بیمه تصویب شد که بر اساس آن انجام امور بیمه‌ای صرفاً به ۴ شرکت بیمهٔ آسیا، البرز، ایران و دانا محول شد. شرکت بیمهٔ صادرات و سرمایه‌گذاری در سال ۱۳۷۳ با مشارکت بیمهٔ مرکزی ایران و بانک‌های ملی، صادرات، سرمایه‌گذاری در سال ۱۳۷۳ با مشارکت بیمهٔ مرکزی ایران و بانک‌های ملی، صادرات، توسعهٔ صادرات، تجارت و ملت، پا به عرصهٔ فعالیت نهاد. در روز ۲۱ فروردین ۱۳۸۰ کلیات طرح تأسیس مؤسسات بیمهٔ غیردولتی در صحن علنی مجلس بررسی و در روز ۲۹/۳/۱۳۸۰، این طرح با سرمایهٔ اشخاص داخلی تصویب شد.
رئیس‌جمهور وقت، قانون تأسیس مؤسسات بیمهٔ غیردولتی را در ایران برای اجراء ابلاغ کرد. این در ششم شهریور ۸۰ در مجلس شورای اسلامی تصویب و در بیست و هفتم شهریور در شورای نگهبان تأیید شده بود. در ششم شهریور ماه سال ۱۳۸۰ با ابلاغ این قانون توسط ریاست‌جمهوری برای اجراء، فعالیت مؤسسات بیمهٔ غیردولتی در ایران پس از ۲۲ سال فعالیت مؤسسات بیمهٔ دولتی، آغاز شد. در فروردین ماه ۱۳۸۱ نخستین شرکت بیمهٔ خصوصی برای فعالیت در مناطق آزاد از بیمه مرکزی ایران پروانه تأسیس گرفت و موافقت بیمه مرکزی با ثبت شرکت بیمهٔ حافظ در منطقه آزاد کیش به سازمان منطقه آزاد کیش اعلام شد. در آبان ماه ۱۳۸۱ بیمهٔ مرکزی ایران مجوز تأسیس سه شرکت بیمه خصوصی را صادر کرد. این سه شرکت عبارتند از: شرکت بیمهٔ پارسیان، شرکت بیمهٔ توسعه و شرکت بیمهٔ کارآفرین که باید به‌صورت سهامی عام، فعالیت خود را آغاز می‌کردند. در آذر ماه همان سال دو شرکت بیمهٔ غیردولتی دیگر به‌نام‌های ملت و رازی، از بیمه مرکزی ایران مجوز تأسیس گرفتند. با صدور این دو مجوز در آستانهٔ روز بیمه (۱۳ آذر سال ۱۳۸۱) تعداد شرکت‌های بیمهٔ خصوصی در ایران به شش شرکت افزایش یافت که از میان آنها بیمهٔ حافظ فعالیت‌ بیمه‌ای در مناطق آزاد را آغاز کرده بود. و پنج شرکت بیمهٔ ملت، رازی، پارسیان، کارآفرین و توسعه که مجوز خود را قبلاً دریافت کرده بودند. در شرف تأسیس و آغاز فعالیت قرار گرفتند. متعاقبات در اسفند ماه بیمهٔ مرکزی ایران با ثبت شرکت بیمه امید در منطقهٔ آزاد کیش موافقت کرد.
در اردیبهشت سال ۱۳۸۲ طبق اعلام بیمه مرکزی ایران با تولید نزدیک به ۹ هزار میلیارد ریال حق بیمه در سال ۱۳۸۱ در صنعت بیمه کشور، نسبت حق بیمه به تولید ناخالص داخلی از مرز یک درصد فراتر رفت. در تیرماه ۱۳۸۲، بیمهٔ مرکزی مجوز ثبت نخستین شرکت بیمه‌ٔ خصوصی صرفات اتکائی را به‌نام امین، در کیش صادر کرد. این شرکت می‌تواند در کل کشور فعالیت بیمه‌ای انجام دهد. در آذر ماه ۸۲ بیمهٔ مرکزی ایران، پروانهٔ فعالیت شرکت‌های بیمه خصوصی ملت و سینا را صادر کرد. و بالاخره در مهر ماه ۸۳ دکتر عبدالناصر همتی، رئیس کل بیمه مرکزی ایران موافقت شورای عالی بیمه و تائید مجمع عمومی بیمه مرکزی را با صدور مجوز برای دو شرکت بیمه در شرف تأسیس به‌نام‌های دی و سامان اعلام کرد. سیزدهم آذرماه هر سال یادآور ۱۳ آذر ۱۳۶۷ است که قانون ادارهٔ امور، شرکت‌های بیمه به تصویب رسید و تکلیف فعالیت شرکت‌های بیمه در ایران روشن شد. قانون ادارهٔ امور شرکت‌های بیمه در هفت ماده به تصویب رسید و قبل از هر چیز وضعیت قانونی اداره شرکت‌های بیمه‌ای، آسیا، البرز و دانا را مشخص کرد.
روز سیزدهم آذر ۶۷ در واقع تعریف جدیدی از وضعیت، نحوهٔ اداره، نوع نظارت و جایگاه شرکت‌های بیمه قبلی و جدید ارائه شد که به تعبیری تولد تازهٔ صنعت بیمه در ایران است.

منبع : مجله بهکام