تجارت الکترونیک روستائی

● موانع و راهکارها
امروزه در کشور ما فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان یکی از موضوعات اساسی، مورد توجه دستگاه‌های دولتی و بنگاه‌های خصوصی قرار گرفته و حجم قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها را به خود اختصاص داده است.
در تعریف ساده می‌توان فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات را فن‌آوری تولید، انتقال و توزیع اطلاعات نامید که تاکنون آنچه بیش از همه در مرکز توجهات قرار داشته است، انتقال و توزیع اطلاعات و بسترسازی مخابراتی و ارتباطی بوده است.
آنچه مسلم است بستر انتقال و توزیع مناسب اطلاعات از اهمیت به‌سزائی برخوردار است ولی آنچه نقش محوری و کلیدی این مقوله می‌باشد، بدون شک تولید اطلاعات و ارائه خدمات الکترونیکی مناسب و متناسب با نیازمندی‌ها و محدودیت‌های موجود است.
یکی از خدمات الکترونیکی مناسب، ارائه خدمات تجارت الکترونیک می‌باشد که تنها یکی از منافع آن کاهش هزینه مبادلات است. بنا به گزارش (ETU (Economist Intelligence Unit ارزش صادرات جهانی کالا و خدمات در سال میلادی متناظر سال ۱۳۸۱ در حدود ۷ هزار میلیارد دلار بوده که از این مبلغ ۵۰۰ میلیون دلار صرفه تهیه و مبادله اسناد مربوطه شده است. به‌عبارت دیگر، حدود ۷ درصد ارزش مبادلات جهانی را هزینه تهیه و مبادله اسناد تشکیل می‌دهد که با الکترونیکی شدن این مبادلات، هزینه تهیه و مبادله اسناد به شدت کاهش خواهد یافت.
برآوردهای انجام‌شده نشان می‌دهد استفاده از مبادله الکترونیکی اطلاعات به‌جای روش‌های سنتی مبتنی بر کاغذ باعث می‌شود بین ۲۱ تا ۷۰ درصد هزینه فعالیت‌های مختلف تجاری صرفه‌جوئی شود. بدین‌ترتیب با الکترونیکی کردن مبادلات می‌توان حدوداً میان ۵/۱ تا ۵ درصد ارزش مبادلات را صرفه‌جوئی کرد.
روستاها که به‌عنوان یکی از ارکان اصلی تولید در بخش‌های کشاورزی مطرح هستند و در عین حال بسیار کمتر از شهرها از پیشرفت‌های مرتبط با فن‌آوری‌های نوین بهره‌مند بوده‌اند، پتانسیل بسیار زیادی در بهره‌گیری از خدمات تجارت الکترونیک را دارا هستند.
● تجارت الکترونیک
به‌طور کلی برای تجارت الکترونیکی تعاریف مختلفی ارائه شده است که اغلب آنها مبتنی بر تجارب گذشته در استفاده از تجارت الکترونیکی بوده است. در ساده‌ترین شکل می‌توان آن را به‌صورت ”انجام مبادلات تجاری در قالب الکترونیکی“ تعریف کرد.
کمیسیون اروپائی در سال ۱۹۹۷ آن را به شکل زیر تعریف نموده است: تجارت الکترونیکی بر پردازش و انتقال الکترونیکی داده‌ها، شامل متن، صدا، تصویر مبتنی می‌باشد. تجارت الکترونیکی فعالیت‌های گوناگونی از قبیل مبادله الکترونیکی کالاها و خدمات، تحویل فوری مطالب دیجیتالی و انتقال الکترونیکی را شامل می‌شود.
ولی آیا آنچه تجارت الکترونیک را از سایر انواع تجارت متمایز می‌سازد، تنها استفاده از کارت‌های اعتباری است.
در سیستم‌های قدیمی، مصرف‌کنندگان از پول نقد، چک و کارت‌های اعتباری برای پرداخت‌های خود استفاده می‌کردند. به‌طور متوسط طی دو سالی که در آمریکا بیش از چهار تریلیون دلار صرف خرید کالا و خدمات شده، حدود ۶۰% آن با چک، ۲۰% با پول نقد و ۲۰% بقیه با کارت‌های پرداخت بوده است.
بنابراین استفاده از خدمات تجارت الکترونیکی منوط به استفاده از کارت‌های اعتباری و فراهم آوردن زیرساخت‌های مناسب بانکی، امنیتی و قضائی نیست.
البته این گفته به معنی نادیده گرفتن نقش اساسی سیستم‌های پرداخت الکترونیکی و مفاهیم پول الکترونیکی و بانکداری الکترونیکی نیست. آنچه بیش از هر عالم دیگر در ارائه خدمات تجارت الکترونیکی در کشور ما مؤثر است، زمینه‌سازی فرهنگی استفاده از بستر اینترنت به‌منظور انتخاب و درخواست کالاهای مورد نیاز و خرید از راه دور می‌باشد.
در صورت عدم فرهنگ‌سازی خرید از راه دور، وجود یا عدم وجود کارت‌های اعتباری و خدمات الکترونیکی بانکداری تأثیر چندانی در رونق تجارت الکترونیک نخواهد داشت. در کشورهای پیشرفته که هم‌اکنون خدمات تجارت الکترونیک شبیه سایر خدمات تجاری به‌صورت معمول عرضه می‌شود، بیش از ده‌ها سال است که خرید کاتالوگی، فرهنگ‌ساز خرید از راه دور بوده و زمینه‌ساز خدمات تجارت الکترونیک شده است.
البته این گفته به معنی آن نیست که خرید کاتالوگی راهکار فرهنگ‌سازی تجارت الکترونیک در ایران است، چرا که ساختار اقتصادی کشور اجازه راه‌اندازی چنین خدمتی را نخواهد داد.
معضل پرداخت الکترونیکی و موانع اجرائی و امنیتی آن را می‌توان با ارائه سرویس پرداخت هنگام تحویل COD Cash on Delivery در بسیاری از خریدهای اینترنتی به کلی حل و فصل کرد، به شرط آنکه متولی انتقال کالاهای خریداری‌شده علاوه بر گستردگی دفاتر خدمات‌رسانی، از اعتماد مردم نیز برخوردار باشد که شرکت پست جمهوری اسلامی ایران کلیه شرایط لازم را برای اجراء این سیستم دارا است.
● معرفی سیستم پرداخت
پروژه پرداخت از تیرماه ۱۳۸۱ از سوی شرکت اطلاع‌رسانی و با همکاری اداره پست استان اصفهان شروع شد و در دی‌ماه همه سال فاز اول آن به بهره‌برداری رسید که در آدرس http://WWW.pardakht.com قابل دستیابی است.
در این سیستم ابتدا خریدار وارد سایت اینترنتی فروشنده می‌شود و محصول یا محصولاتی را انتخاب و در سبد خرید خود قرار می‌دهد و پس از وارد کردن اطلاعات ارسال کالا، خرید خود را نهائی می‌کند. اطلاعات سفارش خرید، از سایت فروشنده به سایت پرداخت ارسال می‌گردد و این اطلاعات جهت بررسی و تصمیم‌گیری در سایت اینترنتی به اطلاع فروشنده می‌رسد.
فروشنده در صورت تمایل به ارسال، سفارش رسیده را آماده کرده و پس از اعلام در سیستم اینترنتی، پست آن را از فروشنده دریافت می‌کند و به دست خریدار می‌رساند. در این مرحله پست هزینه کالا به همراه هزینه ارسال را از خریدار دریافت کرده و در دوره‌های زمانی مشخص با فروشندگان تسویه حساب می‌کند.
کلیه مراحل عملیاتی سیستم از طریق اینترنت به اطلاع خریدار، فروشنده، شعبه پستی و مدیریت سیستم می‌رسد. البته این سیستم به‌گونه‌ای طرح‌ریزی شده که امکان اتصال به سیستم‌های الکترونیکی بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری را داشته باشد و در کنار سیستم پرداخت هنگام تحویل، قابلیت‌های پرداخت الکترونیکی نیز در آن پیش‌بینی‌شده است که این قابلیت راه‌اندازی کامل سیستم‌های ارتباط الکترونیکی بانک‌ها و حل و فصل مسائل قانونی و امنیتی قابل فعال‌سازی است.● اهداف طرح
این طرح اهداف بسیار زیادی را دنبال می‌کند که مهم‌ترین آنها به‌شرح زیر است:
۱. بهبود و افزایش وسیع ارائه خدمات به مردم با حداکثر نظم و دقت
۲. مشارکت در امر تحقیق دولت الکترونیکی
۳. زمینه‌سازی و گسترش فن‌آوری ارتباطات و اطلاعات
۴. زمینه‌سازی و فرهنگ‌سازی استفاده از جدیدترین و پیشرفته‌ترین فن‌آوری تجاری
۵. ایجاد منابع جدید درآمدی ویژه فروشندگان کالا
۶. کاهش هزینه‌های کلان نقل و انتقالات درون‌شهری و برون‌شهری
۷. کمک شایان در امر کارآفرینی بر پایه جدیدترین فن‌آنوری روز
۸. استفاده بیشتر از ناوگان پست جمهوری اسلامی ایران
۹. ایجاد بستر و زمینه مناسب برای ارائه خدمات الکترونیکی بانک‌ها و مؤسسات مالی
۱۰. کمک به فروشندگان و تولیدکنندگان برای معرفی و فروش محصولات خود به قشر وسیعی از جامعه
۱۱. فراهم آوردن امکانات دسترسی مردم حتی در دورترین شهرستان‌ها به محصولات شهرها و استان‌های دیگر
۱۲. کاهش ترافیک شهری و آلودگی هوا و آلودگی صوتی
۱۳. از میان برداشتن محدودیت‌های زمانی و مکانی برای دسترسی به محصولات
۱۴. ارائه حق انتخاب بیشتر به مشتری و آسانی پروسه خرید
۱۵. کاهش اتلاف هزینه و زمان مردم در خرید
در حقیقت کلیه اهداف این طرح در راستای فرهنگ‌سازی مناسب خدمات تجارت الکترونیک با استفاده از امکانات موجود در حداقل زمان و حداکثر کیفیت می‌باشد.
● کارت خرید اینترنتی پست
پرداخت هنگام تحویل به‌عنوان یک روش خرید از راه دور دارای نقاط ضعف خاصی نیز می‌باشد. با توجه به اینکه درصدی از خریدهای اینترنتی اساساً با روش پرداخت هنگام تحویل قابل انجام نیستند، سیستم کارت خرید اینترنتی پست در کنار طرح پرداخت هنگام تحویل راه‌اندازی شد.
کارت خرید اینترنتی پست نوعی پول کارت است که به‌ خودی خود ارزشی ندارد. استفاده‌کننده پس از ثبت‌نام بر روی اینترنت و انجام مراحل قانونی اولیه یک شماره حساب ۱۶ رقمی مخصوص به خود بر روی اینترنت دریافت می‌کند. کاربر می‌تواند با استفاده از این کارت‌ها، اعتبار خود را در سیستم افزایش داده و از اعتبار خود خرید انجام دهد. قابلیت مهم این سیستم عدم نیاز به پرداخت مبلغ سفارش و هزینه ارسال در هنگام تحویل می‌باشد که با کمک این قابلیت می‌توان خرید کالا و ارسال به‌صورت هدیه و استفاده از خدمات اینترنتی و خرید محصولات دیجیتالی را انجام داد. همچنین خرید کالاها یا خدماتی که اعلام انصراف از خرید مشمول پرداخت خسارت‌هائی می‌باشد نیز با این روش قابل اجراء است که خرید بلیط هواپیما یکی از مثال‌های این‌گونه کالاها است.
● کاربرد سیستم پرداخت در روستاها
حال با توجه به معرفی راهکاری متناسب با امکانات موجود در کشور برای ارائه خدمات تجارت الکترونیکی باید دید آیا این راهکار عملاً در روستاها نیز قابل پیاده‌سازی و استفاده است و چگونه می‌توان آن را به‌عنوان یکی از جنبه‌های فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در روستاها فعال کرد.
بسیاری از محصولات و تولیدات جدید کارخانجات و بنگاه‌های تولیدی در روستاها عرضه نمی‌شود و روستائیان همواره برای خرید این‌گونه محصولات با مشکل مواجه هستند. علاوه بر آن به‌دلیل تعداد کم مورد استفاده و هزینه‌های حمل‌ونقل بیشتر، سایر محصولات نیز با قیمت‌های بالاتری نسبت به شهرهای اطراف و مراکز استان‌ها در روستاها عرضه می‌شود. این عوامل سبب می‌شود تا روستائیان برای تهیه مایحتاج خود به شهرها مراجعه کرده و متحمل هزینه‌های حمل‌ونقل و صرف وقت و انرژی فراوان شوند و حتی در مواردی جوانان روستائی به‌دلیل برخورداری از چنین امکاناتی که فقط در شهرها به‌صورت متمرکز عرضه می‌شود، راه مهاجرت به شهرها را در پیش می‌گیرند که مشکلات فراوانی در پی دارد.
سیستم پرداخت که در واقع زمینه‌ساز خدمات تجارت الکترونیک با امکانات مناسب ویژه فروشنده و خریدار است، می‌تواند به‌عنوان یکی از منابع عمده خرید مایحتاج در روستاها نیز مطرح شده به‌ویژه در خصوص خریدهای خاص و نیازمندی‌هائی که به‌صورت متمرکز در شهرها و مراکز استان‌ها و حتی در تهران تأمین می‌شود، نقش مهمی ایفاء کند. بنابراین امکان خرید محصولات از تولیدکننده یا پخش‌کننده اصلی با حداقل قیمت برای روستائیان فراهم شده، از اتلاف وقت و انرژی و صرف هزینه‌های قابل توجه در عزیمت خریدار از روستا به شهرها و یافتن محصول و کالای موردنظر جلوگیری می‌شود.
همچنین این امکان وجود خواهد داشت که تولیدکننده روستائی محصولات و کالاهای خود را متناسب با ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های خرید بر روی این سیستم معرفی کرده و خریدار بر روی این سیستم معرفی کرده و خریدار در هر کجای ایران بتواند محصولات را به‌صورت مستقیم از تولیدکننده واقعی با قیمت مناسب برای خرید و عادلانه برای فروش خریداری کند که در رونق اقتصاد روستائی و رونق کارگاه‌های بسته‌بندی در روستاها مؤثر خواهد بود.
● اهداف طرح پرداخت در روستاها
۱. خدمت‌رسانی به مردم به‌خصوص مردم مستضعف و محروم در روستاها بر پایه جدیدترین فن‌آوری روز
۲. کمک به رونق اقتصادی خانواده‌های شهری و روستائی
۳. بسترسازی امکان عرضه محصولات به‌صورت مستقیم
۴. فراهم آوردن امکان خرید محصولات بدون واسطه و به قیمت مناسب از تولیدکنندگان اصلی در روستا یا شهر
۵. ارائه امکان فروش محصولات خاص به‌خصوص صنایع دستی و موادغذائی غیرفاسدشدنی
۶. استفاده از دفاتر خدمات پستی در روستاها و مراکز بخش‌ها جهت حمل‌ونقل کالاها و ارائه خدمات اطلاع‌رسانی
۷. دسترسی سریع و آسان کلیه افراد در شهرها و روستاها به جدیدترین اطلاعات محصولات و خدمات
۸. کاهش نیاز مراجعه به مراکز استان و شهرهای بزرگ به‌منظور خرید و فروش و برآورد نیازهای مختلف در مناطق محروم و روستاها
۹. تلاش در جهت دسترسی پزشکان، معلمان، جوانان و دانش‌آ‌موزان در روستاها به اطلاعات، کتب و امکانات آموزشی با امکان خرید و دریافت از طریق پست
۱۰. تلاش در جهت کارآفرینی در مناطق محروم و روستاها● موانع و راهکارها
یکی از مشکلات عمده موجود در این طرح فراهم آوردن امکانات سخت‌افزاری و ارتباطی ویژه روستائیان برای برقراری ارتباط با اینترنت در روستاها و دیگری آموزش‌های لازم در جهت استفاده روستائیان از امکانات فراهم‌شده می‌باشد.
بی‌شک ارائه خدمات از طریق اینترنت و درخواست از روستائیان برای فراهم آوردن تجهیزات سخت‌افزاری و فراگیری آموزش‌های لازم حتی با ارائه تسهیلات گسترده غیرعملی و غیرمنطقی است که نه تنها کمکی به توسعه خدمات مذکور روستا نمی‌کند بلکه موجب تأثیرگذاری منفی در جهت به‌کارگیری فن‌آوری اطلاعات و ارتباط خواهد شد.
راهکار عملی و منطقی، خدمت‌رسانی از طریق مراکز ویژه این طرح در روستاها به‌صورت متمرکز در مناطق روستائی اصلی است به‌طوری که روستائیان جهت سفارش کالاهای مورد نیاز خود و اطلاع از وضعیت سفارشات قبلی به این مراکز مراجعه کرده و در کنار آن امکان ارائه و عرضه محصولات و تولیدات خود را نیز دارا باشند.
ناگفته پیدا است تجهیز این مراکز به حداقل نیازهای سخت‌افزاری و ارتباطی و نیز ارائه آموزش به دانش‌آموختگان محلی جهت راهبری این مراکز و خدمت‌رسانی به مردم در طی فازهای مختلف بنا به اولویت جمعیت و نرخ عرضه و تقاضاهای موجود در مناطق مختلف عملی و مقرون به صرفه می‌باشد.
با توجه به اینکه شرکت پست جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان گسترده‌ترین ارگان دولتی از نظر دارا بودن مراکز و دفاتر خدمات‌رسانی در کشور مطرح بوده و در بسیاری از دفاتر مجهز به تجهیزات سخت‌افزاری مناسب می‌باشد، می‌تواند به‌عنوان متولی اجراء طرح در کنار محوریت انتقال و توزیع کالاها مطرح باشد.
ایجاد چنین مفهومی در دفاتر پستی روستائی و مناطق محروم علاوه به اینکه خدمات خرید و فروش را ویژه خانواده‌های محلی فراهم می‌آورد، می‌تواند به‌عنوان مرکز اطلاع‌رسانی روستائی در زمینه‌های آموزشی، بهداشتی، تربیتی، خدمات دولتی و غیره به یاری سایر ارگان‌های دولتی از جمله وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت و آموزش پزشکی و وزارت آموزش و پرورش بشتابد.
نکته حائزاهمیت در تجهیز این مراکز به امکانات سخت‌افزاری این است که با توجه به اینکه از این امکانات تنها برای اتصال به اینترنت و دریافت و ارائه اطلاعات استفاده می‌شود، می‌توان از سخت‌افزارهای نه چندان جدید و مدرن که با هزینه‌های بسیار کم قابل تهیه و بهره‌‌برداری هستند، استفاده کرد تا ضمن کاهش هزینه اولیه تجهیز، سرمایه‌گذاری مناسبی در برقراری امکانات ارتباطی این مراکز انجام داد.
در چنین جامعه روستائی علاوه بر آنکه امکان عرضه اکثر محصولات و تولیدات از این طریق فراهم می‌باشد، امکان خرید محصولات و کالاهای متنوع از جمله محصولات و کالاهای متنوع از جمله محصولات فرهنگی، بهداشتی و حتی لوازم یدکی و لوازم منزل مورد نیاز نیز به‌راحتی فراهم است. ایجاد چنین ارتباطات الکترونیکی می‌تواند اثرات مثبت دیگری نیز به همراه داشته باشد که از جمله آن می‌توان به ایجاد بازارهای بورس کشاورزی محلی و سراسری بر روی اینترنت و گسترش کمیت و کیفیت فروشگاه‌های مجازی اشاره کرد.
با درک و لمس عملی کاربرد فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در جوامع روستائی در کنار آموزش‌های کلاسیک نوجوانان و جوانان روستائی و نیز ارائه خدمات گسترده از این طریق رفته‌رفته پس از ورود تجارت الکترونیک به خانه‌های روستائی سایر خدمات و مفاهیم فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات نیز به روستاها راه خواهند یافت و به‌عنوان نیازهای اولیه روستائی مطرح خواهند شد.
● نتیجه‌گیری
بنابراین توسعه فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات نه تنها در روستاها بلکه در کلان شهرها نیز تنها معطوف به زمینه‌سازی انتقال و توزیع اطلاعات نیست بلکه مهم‌تر از آن، تولید اطلاعات و ارائه خدمات بر بستر انتقال زیرساخت ارتباطات است در صورتی‌که این خدمات با توجه به نیازهای جامع و زمینه‌های فرهنگی طرح‌ریزی شده باشد همچنین نقش محوری در رشد و توسعه این خدمات را در صورت فراهم آوردن حداقل زمینه‌ها و امکانات توسط دستگاه‌های دولتی مسئول، خود مردم و در روستاها، روستائیان بر عهده خواهند گرفت.

سید حسن علوی

منبع : ماهنامه سرزمین سبز