روش‌های درمانی ناباروری

● تحریک تخمک گذاری
در مواردی که در زن اختلال تخمک گذاری وجود دارد و یا برای بدست آوردن تعداد کافی تخمک جهت انجام سیکل درمانی ICSI, IVF, IUI ازآن استفاده می کنند. در این روش با استفاده از هورمون درمانی (کلومیفن سیترات، HCG, HMG ) تخمدان را تحریک نموده و به تعداد کافی تخمک آزاد می شود.
● IUI
در این روش مایع انزال ازشوهر گرفته و پس از شستشو و جدا سازی ، اسپرمهای زنده و متحرک به وسیله کانتر و به طور مصنوعی همزمان با تخمک گذاری وارد حفره رحم می گردد. دراین روش تحریک تخمک گذاری پیش ازتزریق اسپرم به منظو ر تولید تعداد کافی تخمک در زمان تخمک گذاری و دوست یابی به احتمال بالای حاملگی صورت می گیرد. زمان تخمک گذاری به وسیله سونوگرافی های متعدد از تخمدان در روزهای متوالی و گاه با اندازه گیری هورمونهای جنسی درادرار و خون مشخص می شود.
این درمان درموارد مختلفی ا زجمله نازائی با علت نامشخص بعضی ازاختلا لات اسپرم تخمک گذاری مورد استفاده قرار می گیرد. این روش معمولا حداکثر تا ۴ بار برای هر زوج انجام می شود و احتمال حاملگی پس از چهار دوره حدود ۳۵% است.
● IVF
IVFیعنی لقاح خارج رحمی یا باروری در محیط آزمایشگاه این روش بسیار موثر نسبتا بی خطر بوده و در مواردی که لوله های رحمی آسیب دیده باشند روش انتخابی محسوب می شود هر چند در مشکلات تخمدانی ، اندومتریوز و ناباروری با علت مردانه نیز ا زاین روش استفاده می کنند. در این روش ابتدا ا زداروهای محرک تخمک گذاری برای تنظیم سیکل قاعده گی و تحریک تخمدان برای تولید تعداد کافی تخمک استفاده می شود .هنگامی که اندازه فولیکول به حد مطلوب رسید HCG تزریق و ۳۶ ساعت بعد با استفاده از سوزن هدایت شونده به وسیله سونوگرافی ازطریق دیواره واژن تخمک ها جمع آوری میشوند. همزمان در آزمایشگاه نمونه انزال مرد تهیه و پس از آماده سازی و شستشو ، اسپرم ها در مجاورت تخمک قرار داده تا لقاح د رمحیط آزمایشگاه صورت گیرد. روز بعد از بارورشدن تخمک ها، جنین ها تقسیم شده و جنینهای مناسب به داخل رحم انتقال داده می شود
● میکرواینجکشن (ICSI)
یک روش بسیار تخصصی و موفق برای درمان ناباروری با علت مردانه (اشکالات حرکتی اسپرم و تعداد اندک اسپرم) می باشد . در این روش مشابه IVF ابتدا تخمدانها توسط داروهای محرک تخمک گذاری تحریک و پس از رسیدن فولیکولها به حد مطلوب تخمکها جمع آوری می شود. همزمان درآزمایشگاه نمونه انزال بطرق مختلف تهیه و آماده سازی می شود . در مرحله بعد با استفاده از دستگاه میکرواینجکشن یک اسپرم سالم و طبیعی به داخل هر یک از تخمدانها تزریق میگردد. تقریبا ۴۸ ساعت بعد از عمل میکرو اینجکشن همانند IVF جنینهای تقسیم شده و مناسب بداخل رحم انتقال داده می شود.
● تشخیص حاملگی:
دوازده روز بعد از انتقال جنین از بیمار تست حاملگی ßHCG به عمل آمده که درصورت حاملگی ، این تست مثبت شده و میزان آن با انجام تست مجدد (سه روز بعد) افزایش خواهد یافت . همچنین دو هفته بعد سونوگرفی از بیمار به عمل آمده که درصورت دیدن ساک جنینی حاملگی به صورت قطعی تایید می گردد.
● نازایی و روش های درمان
نازایی به عدم توانایی در حاملگی بعد از یکسال نزدیکی فعال زوجین بدون استفاده از وسایل جلوگیری کننده از حاملگی اطلاق می شود. حدود ۸۵% زوجین در طی سال اول و ۹۳% در طی سال دوم زندگی مشترک شانس حاملگی دارند و بعد از سال دوم شانس حاملگی رو به کاهش می رود. نازائی یک مسئله شایع و نگران کننده برای زوجین محسوب می شود و تقریبا ۱۵% زوجین از این بیماری رنج می برند . گزارشاتی موجود است که شیوع آن در جوامع بشری در حال افزایش است . علل نازایی چند فاکتوری بوده و باید هر دو زوج بطور دقیق مورد بررسی قرار گیرند. بطور عمده نازایی به دو فاکتور زنانه و مردانه تقسیم می شود از علل مهم نازایی در زنان اختلال د رتخمگذاری – ضایعات لوله رحمی – اندومتریوز و غیره می باشدو علل مهم مردانه اختلال د رعملکرد – تعداد و شکل اسپرم می باشد. عوامل مختلفی از قبیل افزایش سن- نوع تغذیه – چاقی – عوامل محیطی و شغلی و داروها – اختلالات کروموزومی و ژنتیکی و غیره می تواند روی قدرت باروری زن و مرد تاثیر بگذارد . با توجه به علل نازایی درمانهای طبی و جراحی مختلفی انجام می شود ولی در بعضی از موارداز جمله نازایی به علت نامشخص که حدود ۱۰% موارد را تشکیل می دهد و یا انسداد لوله رحم از روشهای نوین آزمایشگاهی برای این بیماران استفاده می شود این روش ها شامل ICSI-ZIFT-GIFT-IVF-IUI یا Micro می باشد
● تلقیح اسپرم به داخل رحم با استفاده از اسپرم شوهر یا Intra Uterin Insemination
در این روش مایع انزال از شوهر زوج گرفته می شود و بعد از شستشو و جداسازی ، اسپرم های زنده بوسیله کانتر (لوله پلاستیکی) همزمان با تخمک گذاری وارد حفره رحم می شود. تحریک تخمدان قبل از تزریق اسپرم بدلیل دستیابی به شانس بالای حاملگی توصیه می شود. زمان تخمک گذاری بوسیله سونوگرافی های متعدد از تخمدان در روزهای متوالی و گاهی با اندازه گیری هورمونهای جنسی در ادرار و خون مشخص می شود . روش IUI روش ساده ای بوده و بیمار بدون ناراحتی همانند گرفتن اسپرم از دهانه رحم این عمل را می تواند تحمل نماید. اسپرم مورد استفاده باید بطور تازه از همسر بیمار گرفته شود این درمان را در موارد مختلفی از جمله نازایی با علت نامشخص – بعضی اختلالات اسپرم- وجود موکوس نامناسب د ردهانه رحم برای عبور اسپرم و بعضی از بیماران با اختلالات تخمک گذاری می توان استفاده کرد این روش را معمولا تا ۵-۶ بار در یک زوج انجام می دهند و شانس حاملگی بعد از ۴ دوره حدود ۳۵% می باشد و نیاز به استراحت نمی باشدو مریض ها می توانند فعالیت روزانه خود را داشته باشند.● لقاح آزمایشگاهی In - Vitro Fertilization
اولین نوزاد متولد شده با استفاده از روش درمانی در سال ۱۹۷۸ بوسیله Edwardsو Steptoe گزارش شد. این روش درمانی امید تازه ای برای زوج های نازا بوجود آورد.IVF مشابه IUI ساده و بدون نیاز به بستری شدن بیمار انجام می شود و شامل مراحل زیر می باشد.
الف – تحریک تخمک گذاری : با تجویز داروهای محرک تخمک گذاری ، تخمدانهای بیمار تعداد زیادی فولیکول اووسیت (تخمک) تولید می کنند . زمان رسیده شدن فولیکول ها بوسیله سونوگرافی های واژینال متعدد تخمدان و اندازه گیری استرادیول سرم که از روز هشتم درمان شروع می شود تعیین می شود.
ب- جمع آوری اووسیت ها : باتحریک تخمک گذاری ، تخمدان ها به اندازه پرتقال متوسط بزرگ شده و معمولا در نزدیکی دیواره واژن قرار می گیرد این امر کمک می کند که پزشک بوسیله سوزن مخصوصی از طریق دیواره واژن اووسیت ها را از تخمدان جمع آوری کند که این عمل معمولا زیر بیهوشی عمومی یا موضعی انجام می شود.
پ- تهیه و آماده سازی اسپرم : صبح روز جمع آوری اووسیت ها مایع انزال از همسر بیمار تهیه و با روش های مختلف مایع انزال شستشو و اسپرم سالم و بسیار فعال جدا می شوند.
ت- لقاح و رشد جنین ها د رمحیط آزمایشگاه : اسپرم و اووسیت ها را در مجاورت یکدیگر در محیط های کشت جنینی در طول شب د رانکوباتور CO۲ در دمای c ْ ۳۷ سانتیگراد قرار می دهند تا لقاح صورت گیرد صبح روز بعد د رصورت لقاح جنین ها برای مدت ۲۴ ساعت دیگر جنین ها را داخل انکوباتور قرار می دهند تا به مرحله ۴-۸ سلولی برسند.
ث- انتقال جنین ها بداخل رحم: اگر چه تعداد جنین های تشکیل شده معمولا بیش از سه عدد می باشد ولی به منظور جلوگیری از حاملگی های چند قلوئی تعداد ۲ تا ۳ جنین بداخل رحم منتقل می شود و ما بقی آنها با استفاده از روش ذخیره سازی بوسیله منجمد کردن آن ذخیره و د رموارد مورد نیاز در سیکل درمانی بعدی استفاده می شود.
ج- تجویز هورمون پروژسترون: در نیمه دوم سیکل قاعدگی به منظور آماده سازی رحم برای لانه گزینی و نگهداشتن جنین توسط رحم هورمون پروژسترون به بیمار تجویز می شود و تست حاملگی حدود ۱۲ روز بعد از انتقال جنین انجام می شود.
IVF در مورد انسداد لوله رحم و مردانی که دارای اسپرم های بسیار ضعیف و نامناسب برای IUI می باشند بکار برده می شوند و میزان موفقیت IVF برای انتقال جنین ۲۵% و میزان تولد زنده ۱۸% در هر سیکل درمانی می باشد میزان بستگی به سن علت نازاییی و کیفیت اسپرم دارد.
● تلقیح نطفه به داخل رحم Gamate intra Fallopisn Transfer
روش فوق تا مرحله جمع آوری تخمک ها و تهیه و آماده سازی اسپرم مشابه IVF است و اسپرم و تخمک از طریق لاپاراسکپی به لوله رحم منتقل می شود و در این روش نیاز به لوله رحم سالم می باشد.
● انتقال نطفه بارور شده داخل لوله رحم Zygote intra Fallopian Transfer
در روش ترکیبی از و GIFT می باشد بیماران مشابه IVFآماده شده و تخمک ها جمع آوری و در آزمایشگاه لقاح صورت می گیرد و زایگوت (جنین تک سلولی ) تشکیل شده و بوسیله لاپاراسکپی بداخل لوله رحم منتقل می شود این روش در مواردی که انتقال جنین از دهانه رحم مشکل باشد انجام می شود.
● تزریق اسپرم بداخل تخمک Intra Cytoplasmic Sperm Injection
اووسیت حاوی گلیکوپروتئینی بنام Zona Pellucida و غشاء سیتوپلاسمی می باشد که مانع ورود اسپرم به حرکت و شکل غیر طبیعی بداخل سیتوپلاسم تخمک و در نتیجه مانع لقاح می شود و در سالهای اخیر روش جدیدی بنام CSI ابداع شده که قادر است اختلالات شدید اسپرم (شکل و حرکت غیر طبیعی ) را درمان نماید در این روش اسپرم منفرد بوسیله سوزن باریک که ۱۲ برابر نازکتر از یک تار مو است در حالیکه تخمک بوسیله پیپت نگهدارنده ثابت نگهداشته شده است مستقیما داخل سیتوپلاسم تخمک تزریق می شود و واکنش اسپرم و تخمک را تسهیل می نماید میزان لقاح برای هر تخمک ۷۰% و میزان موفقیت حاملگی برای هر سیکل درمانی بیش از ۲۴% گزارش شده است. ICSI از IVF گرانتر بوده و نیاز به وسایل پیچیده و فرد مجرب دارد این روش تهاجمی بوده و تمامی سدهای طبیعی را به منظور انجام لقاح از بین می برد اگر چه اطلاعات اولیه از سراسر جهان افزایش خطر اختلالات مادرزادی و کروموزمی را گزارش نکرده اند ولی هنوز مشخص نیست که آیا نوزدان مذکور که با این روش بدنیا می ایند در آینده از نازایی رنج خواهند برد.
امید است با استفاده از درمانهای فوق کلیه زوجین نازا بتوانند به آرزوی دیرینه خود که داشتن فرزندان صالح است جامه عمل بپوشانند و با درخشش آفتاب امید به حول و قوه تلهی دل های آرزومند و پر از حسرت را لبریز ازشادی و شعف نموده و لب های بسته را به گل شکر شکوفا نماید.
● آزمایشات لازم برای زوج مونث:
آزمایشات هورمونی: آزمایشات هورمونی د رسه مرحله انجام می شود:
۱) در اولین ویزیت وضعیت هورمونهای LH , FSH پروژسترون ، استرادیول ، پرولاکتین TSH و بیمار د رروز بیست و یکم سیکل قاعده گی بررسی می گردد.
۲) در هنگام شروع سیکل درمانی وضعیت هورمونهای LH , FSH پروستروژن و استرادیو ل ، روز سوم سیکل قاعده گی ، بررسی می گردد.
۳) در طی شروع سیکل درمانی وضعیت هورمونهای LH و استرادیول برای پیگیری نحوه پاسخ تخمدان به داروهای محرک تخمک گذاری بررسی می گردد.● اسکن اولتراسوند:
قبل ا زشروع سیکل درمانی و د رطی سیکل درمانی ا ز آن برای بررسی رحم و تخمدانها استفاده می گردد.
لاپاراسکوپی: وسیله ایست که دارای یک تلسکوپ بوده که پزشک آنرا از طریق سوراخ کوچکی در شکم وارد بدن کرده و وضعیت ارگانهای لگنی زنان را بویسلیه آن بررسی میکند. د ربعضی موارد پزشک برای تشخیص انسداد لوله رحم ، اندومتریوز و چسبندگی های لگنی ا ز آن استفاده میکند.
هیستروسکوپی: وسیله ایست که دارای یک تلسکوپ بوده که پزشک آنرا از طریق دهانه رحم وارد رحم کرده و وضعیت رحم را بویسلیه آن بررسی می کند . پزشک در بعضی موارد برای تشخیص فیبروئید ، پولیپ و اختلا لات مادرزادی رحم از آن استفاده می کند.
● هیستروسالپنگو گرافی: (HSG)
در این روش پزشک پس از وارد کردن ماده حاجب رنگی بداخل حفره رحمی با فشار آهسته عبور ماده حاجب را از حفره رحمی ، لوله رحمی بوسیله گرفتن عکس رادیولوژی بررسی می کند.
● PCT (تست پس ا زنزدیکی):
این تست آسانترین روش برای بررسی عملکرد اسپرم می باشد و در نزدیک و حوالی تخمک گذاری همسر انجام می شود . در این بررسی نمونه کوچکی ا زترشحات دهانه رحم چند ساعت پس از نزدیکی با شوهر زیر میکروسکوپ بررسی می گردد. وجود ۵ تا ۱۰ اسپرم متحرک در میدان بینایی میکروسکوپی نشانه طبیعی بودن تست می باشد.
بیوپسی آندومتر: یک روش بسیار آسان بوده که نیاز به بیهوشی ندارد . پزشک در بعضی مواقع برای بررسی وقوع طبیعی تخم گذاری و عملکرد هورمونهای جنسی بر روی بافت پوششی داخل رحم (آندومتر) تکیه کوچکی از آندومتر را برداشته و زیر میکروسکوپ بررسی می کند.
آزمایشات سرومی: به طور روتین قبل ا زشروع در مانهای کمکی باروری برای عفونتهای ویروسی و میکروبی بیمار آزمایشات HBS Ag ,HIV (هپاتیت) و RPR VDRL)) درخواست میگردد.
مشاوره ART: پس از تشخیص علل نازایی ، روشهای درمانی مختلف برای بیمار پیشنهاد و معایب و فواید آنها به بیمار شرح داده و به سولات زوجین توسط متخصصین مختلف پاسخ داده می شود
● مراحل درمان یک زوج نابارور:
▪ پذیرش:
تشکیل پرونده و تعیین وقت برای ویزیت اولیه زوجین با توجه به اینکه در ۴۰% موارد مردان و در بقیه موارد هر دو زوج مسئول ناباروری می باشند. لذا حضور هر دو زوج در مرکز برای بررسی های اولیه ضروری می باشد.
▪ ویزیت زن توسط متخصص زنان و زایمان:
در این ویزیت پزشک یعد ا زگرفتن شرح حال ، تاریخچه بیماری و معاینه ، آزمایشات لازم همچون آزمایشات هورمونی ۰ هورمونهای , LH FSH پروژسترون ، استرادیول ، پرولاکتین و HSG را درخواست میکند. متخصص زنان پس از مشاهده نتایج ، روش درمانی مناسب جهت زوجین پیشنهاد می نماید.
▪ ویزیت مرد توسط متخصص آندرولوژی:
در این ویزیت از بیمار شرح حال و تاریخچه بیماری گرفته و پس از معاینه ، آزمایشات لازم از جمله آزمایش مایع انزال درخواست می گردد. پزشک پس از مشاهده نتیجه آزمایشات، روش درمانی مناسب جهت زوجین پیشنهاد می نماید.
▪ آزمایش مایع انزال :
بررسی مایع انزال (منی) و تست Cap یک آزمایش میکروسکپی و ماکروسکپی بسیار مهم جهت ارزیابی قدرت باروری یک مرد می باشد.
برای تهیه نمونه (منی ) باید موارد زیر رعایت گردد.
۱) نمونه بایستی به فاصله سه روز بعد از نزدیکیبا همسر و نه یشتر از هفت روز نزدیکی تهیه گردد.
۲) نمونه باید در محیط آرام و بدون استرس تهیه گردد.
۳) طریقه تهیه نمونه باید کاملا تمیز باشد.
۴) در هنگام انتقال نمونه ظرف جمع آوری نمونه سربسته نگهداری شود.
۵) نمونه سریعا به داخل انکوباتو رc ْ ۳۷ انتقال یابد.
- در مواردی که انسداد مجاری انزالی تشخیص داده شود متخصص اورولوژی با استفاده از عمل جراحی ساده نمونه (اسپرم) را از مجاری انزال (اپید ید یم) یا بیضه تهیه می نماید.
- د رصورت نیاز تست آنتی اسپرم آنتی بادی (بررسی آنتی بادی علیه اسپرم) و تست پراکسیداز (بررسی عفونت دستگاه تناسلی مردانه) انجام می گیرد.

مرکز تحقیقاتی و درمانی ناباروری دکتر مجیدی تبریز

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه علوم پزشکی تبریز