نگاهی به کارنامه نشر فلسفی و اندیشه سیاسی در سال ۱۳۸۴

باز هم كانت و نیچه
باز هم چالش سنت و مدرنیته

در بخش فلسفه با آثار متنوع تری روبرو هستیم. در واقع تنوع آثار فلسفی فقط خاص سال ۱۳۸۴ نیست. سالهاست آثار فلسفی مجال بیشتری برای بروز یافته اند. در طیف وسیع آثار فلسفی هم با ترجمه های بسیار نازل و گاه بسیار دشوار و سخت خوان روبرو هستیم، هم با آثار متوسط و هم با تك اثرهای تألیفی ای كه گاه درخشانند. نیچه ظاهراً در سال ۸۴ نیز از فیلسوفان مورد توجه و علاقه دانشگاهیان بوده است كه یا به تجدید چاپ یا چاپ اول آثاری از او و درباره او مبادرت كرده اند، اما بسیاری از كارهایی كه در این زمینه شده (به جز آن ترجمه هایی كه متعلق به مترجمان ممتاز آثار فلسفی است) از حد مطلوب و مقبولی برخوردار نیستند. بعد از نیچه، كانت هم یكی از فیلسوفان مورد توجه دانشگاهیان است. كانت از دیرباز در مركز توجه اساتید دانشگاه بوده است، اما نحوه این توجه به كانت دگرگون شده است. این دگرگونی را می توانیم در كتاب خوب «فلسفه سیاسی كانت» از سید علی محمودی (مؤسسه پژوهشی نگاه معاصر ۱۳۸۴) مشاهده كنیم. این كتاب در زمینه شناسایی اندیشه سیاسی كانت تألیف و سخنان تازه ای در این زمینه دارد و بخش ناشناخته فلسفه كانت را به طور منقح و مبسوط می كاود. كسانی كه با چكیده و فشرده اندیشه سیاسی كانت از زبان عزت الله فولادوند در كتاب «خرد در سیاست» آشنا شده اند، در كتاب سید علی محمودی با شرح مفصّل اندیشه سیاسی كانت و نزدیكی یا دوری اش با فلسفه سیاسی روبرو می شوند. تازگی كتاب «فلسفه سیاسی كانت» در این است كه می كوشد آرای كانت را به عنوان یك فیلسوف سیاسی بازخوانی و بازكاوی كند نه یك فیلسوف فلسفه محض یا اخلاق محض.
«سارتر كه می نوشت» بابك احمدی (كه قبلاً به معرفی و بررسی آن پرداخته ام) یكی از تك اثرهای حوزه فلسفه در سال ۱۳۸۴ است. ناشر این كتاب نشر مركز است. به نظر ناشر، این كتاب كه در آستانه یكصدمین سال تولد ژان پل سارتر منتشر می شود، كتابی است كه اندیشه های فیلسوف بزرگ فرانسوی را در زمینه های گوناگون از فلسفه تا ادبیات، اخلاق و سیاست دنبال می كند و آفریده های ادبی و نمایشی او را مورد دقت قرار می دهد. نویسنده از یك سو ستایشگر نوآوری های فكری سارتر است و از سوی دیگر به شماری از نظریات او انتقاد می كند.
در بخش سیاست و اجتماع، مسأله مدرنیته در ایران همچنان مسأله اصلی است و در مركز مباحث و گفت وگوهای نظری قرار دارد. اما بحث از مدرنیته مستقل از مباحث روشنفكری در ایران امكان پذیر نیست. در واقع روشنفكری و مدرنیته دو مفهوم و دو مقوله به هم آمیخته اند. از این رو آثاری كه به مدرنیته می پردازند، ناگزیر از طرح مسأله روشنفكری و روشنفكران در ایران هم هستند. به همین دلیل هم از نخستین مواجهه فكری ایرانیان با غرب مدرن یعنی اواخر قاجاریه و نهضت مشروطه تا تحولات روشنفكری همین دهه را دربرمی گیرد. بررسی گفتمان های روشنفكری دوره مشروطه، دوره پهلوی ها و دوره پس از انقلاب موضوع اصلی بیشتر آثاری است كه در این زمینه تألیف یافته اند. به عنوان نمونه «تأملی در مدرنیته ایرانی» از علی میرسپاسی با ترجمه جلال توكلیان (انتشارات طرح نو ۱۳۸۴) و «روشنفكران ایرانی در قرن بیستم» از علی قیصری با ترجمه محمد دهقانی (انتشارات هرمس و مركز بین المللی گفت وگوی تمدن ها ۱۳۸۴) دو اثری هستند كه اگر چه مشابهت های نظری دارند اما نقاط افتراقی نیز در تحلیل شان از وضعیت روشنفكری ایران به چشم می آید. شرح این تشابه ها و تفاوت ها در مقاله ای مستقل ممكن است نه در یك گزارش فهرست وار از آثار شاخص سال ۱۳۸۴.
دو كتاب «بین گذشته و آینده» (مجموعه مقالات، نشر نی ۱۳۸۴) و «ایران در جست وجوی مدرنیته» (مجموعه گفت وگو ها، نشر مركز ۱۳۸۴) از رامین جهانبگلو در قلمرو همین مباحث مدرنیته و روشنفكری می گنجد. پایان این گزارش فهرست گونه از شاخص های نشر در سال ۱۳۸۴ در حوزه اندیشه را با معرفی دو اثری به پایان می برم كه اگرچه به غایت از هم دوراند اما دقیقاً وضعیت متعارض اندیشه ایرانی را در این چند دهه به خوبی نشان می دهند. وضعیت نشر در سال ۱۳۸۴ تا حدودی در نمایشگاه بین المللی كتاب اردیبهشت ماه منعكس شد. سالی كم بار. سالی كه همین شاخص ها نیز به سختی خود را به نمایشگاه یا پس از نمایشگاه رساندند. اما سختی این سال ها به مرور بیشتر شد. در نیمه اول سال ۸۴ اگرچه با آثار چندان تازه و متنوعی روبرو نشدیم اما همان اندك آثاری هم كه در بخش اندیشه وارد چرخه نشر و بازار فرهنگ شد تا حدودی طیف متنوع اندیشه ایرانی را در این دهه به خوبی نشان می دهد. از «لائیسیته چیست؟» شیدان وثیق (نشر اختران ۱۳۸۴) گرفته تا «تشبه به مسیح» اثر آكمپیس با ترجمه سایه میثمی و ویراستاری مصطفی ملكیان (هرمس ۱۳۸۴) هر كدام به نحوی دغدغه های ذهنی و درگیری های درونی انسان معاصر ایرانی را آشكار می سازند. دغدغه هایی كه لزوماً نباید خودمان را از شر آنها برهانیم. برعكس مناسب تر آن است كه خودمان را در این دغدغه ها درگیر تر كنیم تابتوانیم در وسعتی نسبتاً وسیع و در حدی مطلوب به درك مفهوم روشنفكر و كار روشنفكری و تفاوت آن با كار ذهنی و پژوهش نظری محض برسیم. اهمیت كتاب كوچك و جمع و جور «كار روشنفكری» از بابك احمدی (نشر مركز ۱۳۸۴) كه تقریباً از آخرین متولدین نشر در سال ۱۳۸۴ است، به پذیرش گوناگونی این طیف و فهم این گوناگونی مدد می رساند.
جریان نشر در سال ۱۳۸۴ از نیمه دوم سال با كندی ها و سستی هایی روبرو بود (حداقل در حوزه های مورد بحث این گزارش و همچنین در حوزه ادبیات). كتاب های زیادی در انتظار صدور مجوز مانده اند. این انتظار نشان می دهد از یك سو وضعیت اندیشگی در ایران رو به توسعه و بهبود و تولید مستقل دارد و از یك سو وضعیت نشر و توزیع اندیشه همچنان گرفتار وابستگی مانده است. اما به قول یكی از داستان نویسان معاصر كه در صف اول منتظران است، این وضعیت بیرونی به معنی ننوشتن نویسنده و تولید اندیشه و نظر و نقد و ادب نیست.

معصومه علی اكبری

منبع : روزنامه ایران