جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


هفت سین


هفت سین
شواهد تاریخی نشانگر آن است كه ایرانیان باستان به دلیل باورهایشان دارای آداب و مراسم فراوانی بوده اند ولی امروزه علیرغم آگاهی ایرانیان به آن مراسم عملاً تعداد محدودی از آنها مورد توجه می باشد.
آنچه امروز به عنوان آیین های باستانی ایرانی از جمله چیدن سفره هفت سین به ما ارث رسیده است در تاریخ بسیار دور این مرز و بوم ریشه دارد.احترام مردم سرزمین آریان به عدد هفت به قبل از ظهور زرتشت و متعلق به دوران پرستش میترا و مراتب هفتگانه روحانیت آن دارد.
پس از گرایش مردم ایران زمین به تعلیمات زرتشت پرستش خدایان دیرین آناهیتا، میترا به جز دائیوها به كلی منسوخ نشد و قسمتی كه با دین اخیر مباینت نداشت محفوظ مانده و با باورهای جدید آمیخته شد.
در این راستا پس از ظهور اسلام نیز پارسیان به حراست از ریشه های فرهنگی خود همت نموده و با تعالیم نو سازگاری نمودند.
به همین دلیل عدد هفت و علاقه مندی به آن كه متعلق به دوران دیرین بود پس از ظهور زرتشت در هزار سال قبل از میلاد مسیح و ظهور اسلام تا به امروز در فرهنگ ملی پایدار ماند و كاربرد عدد هفت در سفره هفت سین و سایر موارد فرهنگی و ادبی نمایان و مورد علاقه و مصطلح گردید. مانند هفت خوان رستم، هفت روز هفته، هفت اورنگ، هفت پیكر، هفت دستگاه موسیقی و :
هفت شهر عشق را عطار گشت
ما هنوز اندر خم یك كوچه ایم
و یا فردوسی در شاهنامه می فرماید:
ز سم ستوران در این پهن دشت
زمین شش شد و آسمان گشت هشت
و بالاخره هفت سین كه همراه با نو شدن سال و بالاخص طبیعت همراه است.
سفره هفت سین براساس تعالیم زرتشت مبتنی بر دوآلیسم است كه بیزاری از پلشتی ها، سیاهی، سرما و بیماری و در مقابل آن احترام به پندار نیك، سپیدی ها و گرما و شادی است. اصل سفره ترمه ای است چهار گوش و سوزن دوزی شده به ابعاد هفت وجب و هفت وجب كه روی یك تخته قالی دستباف با طول و عرض بیشتر و روی زمین گسترده می شود و اقلام آن به شرح زیر در آن گذارده می شود اقلام اصلی بایستی حرف اول نامشان با حرف فارسی سین شروع گردد، كه ملهم از باور به هفت فرشته نیكی یعنی سلامتی، كامیابی، فرخندگی، بهرورزی، شادی و مسرت ،شیرینی و تولد زندگی نو می باشد.
۱- سبزه: یك هفته قبل از اتمام سال كهنه مقداری دانه گندم و یا عدس در بشقابی مدور ریخته شده و آبیاری می گردد تا در آغاز سال نو جوانه زده و سبز گردد. برای جلوگیری از نابسامانی آن و هنر تزئینی روبانی قرمز و یا سفید به شكل حلقه به دور آن كشیده می شود .سبزه از اجزاء اصلی سفره است كه همزمان با بیداری طبیعت و آغاز سال نو سبز می گردد و مظهر آغاز زندگی نو و همراهی انسان با طبیعت است .سبزه تا روز سیزدهم فروردین نگهداری و در این روز همزمان با گشت و گذار در طبیعت نو شده به آب روان سپرده می شود.
۲- سیر: در گذشته پزشكان به دلیل خواص آن در جلوگیری و درمان بسیاری از بیماریها از این میوه پرسود به اشكال مختلف استفاده می كرده اند و لذا سیر سمبل سلامتی تلقی می گردد.
۳- سنجد: پارسیان به واقع اعتقاد داشتند كه وقتی درخت سنجد و یا كُنار شكوفه می كند خوردن میوه آن سبب می گردد انسانها عاشق شده و به هم مهر بورزند به همین دلیل در آغاز بهار آدمیان همراه با طبیعت حال دگرگونه و خوشی می یابند یامقلب القلوب والابصار یا مدبر اللیل و النهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال.
۴- سماق: یادآور رنگ سرخ خورشید و پیروزی روشنایی بر اهرمن تاریكی است.
۵- سركه: مظهر سالخوردگی و شكیبایی است چرا كه هر قدر به سالهای ماندگاری آن افزوده می شود ارزنده تر است.
۶- سیب؛ سمبل زیبایی و سلامتی است به گفته پزشكان خوردن یك عدد سیب در روز سلامتی انسان را تضمین می كند. سیب هدیه عشاق به یكدیگر است و سرخی آن كه یادآور سرخی آتش و متضاد زردی است قابل احترام می باشد.
۷- سمنو؛ از پختن جوانه گندم تهیه می شود و از طعم شیرین آن حلاوت و شیرین كامی استنباط می شود بنابراین باور بر این است كه وجود آن در سفره برای افراد خانواده در سال نو شیرین كامی به ارمغان می آورد.
علاوه بر اقلام اصلی چند مورد اقلام فرعی به نیت بركت در سفره هفت سین افزوده می شود كه جزیی از سنت های ایرانی به حساب می آید.گذاشتن چند سكه به نیت ثروت و دارندگی، یك عدد سیب قرمز یا پرتقال در درون ظرفی كروی مملو از آب كه نمایانگر حركت زمین در كهكشان بوده و تغییر سال كهنه به نو را تداعی می كند بعضی ایرانیان اعتقاد دارند همزمان با تحویل سال نو كره زمین قدری جابجا شده و لذا سیب درون آب ساكن اندكی می چرخد. از آداب دیگر این است كه چند قطعه ماهی قرمز درون تنگی بلورین و پر از آب به سفره اضافه می شود. به این اعتقاد كه ماهی سمبل زندگی و آب مظهر روشنی و پاكی است. ماهی ها مثل سبزه تا روز سیزدهم نگهداری و سپس در روز سیزده بدر به آب رودخانه افكنده می شوند. در صورت مرگ ماهی قرمز در سفره هفت سین بلاگردان اعضای خانواده شده بدی و بلا از آنان دور می گردد.
یك سبد تخم مرغ كه آب پز شده و محتوای آنها كاملاً سفت شده باشد به رنگهای مورد احترام پارسیان شامل قرمز، سبز و آبی كه با مهارت هنری رنگ آمیزی شده باشد به عنوان بركت در سفره هفت سین گذاشته می شود .در قرون اخیر تخم مرغ ها به عنوان عیدی به كودكان هدیه می شود. گذاشتن یك سبد آتش افروخته در سفره به واسطه احترام به آتش جزء سنن است ولی امروزه شمع روشن جای آن را گرفته است در تكمیل آن آینه به عنوان اثری هنری كه نمایانگر بازتاب نور و روشنی و همچنین خصایص انسانی است مورد استفاده قرار می گیرد. از زمان گسترش اسلام تحت تأثیر باورهای آن ایرانیان از قرآن نیز بهره برده و هنگام تحویل سال نو با خواندن و نگرش بر كلمات آن اعتقاد دارند.
شیرینی های ایرانی الاصل مثل گز، قطاب، سوهان و شیرینی های خانگی كه هنر بانوان ایرانی است اخیراً تزئین بخش بیشتر سفره هفت سین شده است.
اگرچه سفره هفت سین، مراسم نوروز، سیزده بدر و امثال آن یك سنت پسندیده است ولی این چند در مقابل مراسم بازمانده از فرهنگ ایران باستان اندك است. سنت هایی كه با ریشه نیكی، نیكوكاری، شكرگزاری نزد پروردگار می باشد ما را به اندیشه وامی دارد كه در حفظ سنت های پاك و ارزشمند خود كوشا باشیم.
حبیب الله عسكری
منبع : روزنامه همشهری


همچنین مشاهده کنید