آشنائی با بارداری و زایمان

● بارداری
حاملگی با ترکیب سلول جنسی فرد وزن شروع می شود . عموم مردم مدت حاملگی را به ماه حساب کرده وآن را ۹ماه می دانند ولی پزشکان،ماماها و سایرکارکنان بهداشتی این مدت را به هفته بیان می کنند.مدت یک بارداری طبیعی حدود ۳۸ هفته از زمان شروع حاملگی تا تولد نوزاد است.
ازآنجایی که اغلب خانم ها اززمان عمل لقاح وشروع بارداری خود آگاهی ندارند ولی تاریخ آخرین خونریزی ماهانه(قاعدگی)خودرا به یاد می آورند لذا پزشکان برای تعیین مدت حاملگی وزمان زایمان ، تاریخ آخرین خونریزی ماهانه مبداء قرار داده وبه طور قرار دادی حاملگی را از اولین روز آخرین قاعدگی زن در نظر می گیرند ، یعنی زمانی که خانم واقعا حامله نیست .بر این اساس چون لقاح معمولا زمانی اتفاق میافتد که دو هفته از قاعدگی زن گذشته باشد بنابرین دو هفته به ۳۸ هفته اضافه شده وحاملگی به مدت ۴۰هفته از شروع آخرین دوره خونریزی ماهانه خانم محاسبه می شود.
شما میتوانید برای تعیین تقریبی زمان تولد فرزندتان از محاسبه زیر استفاده کنید.
ابتدا اولین روز آخرین قاعدگی خودرا یادداشت کنید
روز.../ماه../سال..
هفت روز به آن اضافه و۳ماه ازآن کم کنیدحال اگر به این تاریخ اضافه نمایید تاریخ زایمان شما به دست می آید
.روز../ماه../سال..
فراموش نکنید که تاریخ فوق قطعی نیست وانجام زایمان از سه هفته قبل از این تاریخ طبیعی است. در صورتی که زایمان درزمان تعیین شده،انجام نشود جهت ادامه یا ختم حاملگی باید با پزشک یا مامامشورت شود.
تمامی دوران حاملگی از ابتدا تا پایان آن مهم است ، زیرا در هر مرحله از این دوران در بدن مادر وجنین تغییرات خاصی ایجاد می شود ،در هرمرحله احتمال بروز مشکلات،ناراحتی ها وخطرات خاصی وجود داردودر هر مرحله باید مراقبتهای مشخصی از خانم باردار به عمل آید. با مراقبتهای دوران بارداری و پس از زایمان ، می توان خطرات وبیماری هائی که سلامت مادروجنین را تهد ید می کند به موقع تشخیص داده و درمان مناسب برای رفع آنها انجام داد بعضی بیماری هاچنانچه درطول بارداری تشخیص داده نشودیا اگر دیرمشخص شود،ممکن است عوارض جدی و حتی دائمی برای مادر یا جنین ایجادکند.پس به محض شک به حاملگی به کارکنان بهداشتی اعم از پزشک یا ماما مراجعه کنید.این افراد بعد از معاینه ،ما را نسبت به وضعیت سلامتی خود وجنین آگاه کرده و تاریخ مراجعه بعدی شما را برای مراقبت تعیین می کنند .
سه تا شش بار با نظر پزشک یاماما
شش ماه اول بارداری = هر ۱۵ روزی یکبار
ماه هفتم و هشتم = هفته ای یکبار
ماه نهم = در این ملاقات ها متناسب با سن بارداری ،مراقبت های زیر از خانم باردار به عمل می آید :
-تشکیل پرونده و معاینه کامل خانم باردار از جمله معاینه قلب و ریه
-اندازه گیری و کنترل منظم وزن و فشار خون
-اندازه گیری ارتفاع رحم و تعیین میزان رشد جنین
-تعیین وضعیت قرار گرفتن جنین در رحم در هفته های آخر بارداری
-بررسی وجود علائم خطر در مادر
-گوش دادن به صدای قلب جنین
-انجام آزمایشهای مورد نیاز در بارداری
-معاینه دهان و دندان و سایر معاینات مورد نیاز
-تزریق واکسن کزاز ودیفتری با در نظر گرفتن سابقه واکسیناسیون مادر
-آموزش نکات بهداشتی در مورد تغذیه،استراحت،بهداشت فردی،علائم خطر و...
● تغییرات بدن مادردر بارداری:
با توجه به اینکه افراد خصوصیات جسمی وروانی متفاوتی دارند، تغییرات ناشی از بارداری نیز درخانمها فرق می کند.مهمترین این تغییرات عبارتند از :
● رحم و افزایش وزن مادر:
رحم که یک کیسه عضلانی ودر حالت عادی به شکل یک گلابی است. در حاملگی با رشد جنین به تدریج بزرگتر می شود تا حدی که جنین، جفت و کیسه آب را در خود جای میدهد . پایان سه ماهه ی اول بارداری ، وبه اندازه ای بزرگ است که درمعاینه توسط ماما یا پزشک، لبه آن در پایین شکم لمس می شود.در این مدت وزن برخی ازخانمها ممکن است به علت تهوع واستفراغ شدید اضافه نشده ، حتی کاهش هم داشته باشد که بعدها با تغذیه مناسب جبران می شود به تدریج در سه ماهه دوم با پیشرفت بارداری و بزرگ شدن رحم حاملگی برای اطرافیان نیز نمایان می شود . در اواخر این دوره رحم به قدری بزرگ است که قسمت فوقانی آن را میتوان در بالای ناف حس کرد. وزن اغلب خانمها در سه ماهه ی دوم ۴-۵ کیلوگرم و در سه ماهه ی سوم ۵-۶ کیلوگرم (حدود ۵۰۰ گرم در هفته) اضافه می شود. در پایان حاملگی به طور متوسط مادر حدود ۹-۱۳ کیلوگرم اضافه وزن خواهد داشت.
پستان ها: در بارداری ،پستان ها به تدریج بزرگ و دردناک شده ، برآمدگی های کوچک اطراف نوک پستان ها برجسته و هاله اطراف آن تیره رنگ می شود وبا رشد غدد شیری ، پستان ها برای شیردهی آماده می شود از ماه پنجم به بعد ممکن است مایع زرد و شفافی از پستان خانم باردار ترشح شود. در این مورد باید فقط با آب ولرم نوک پستان ها را شستشو داد.
خلق و خوی:در اوایل دوران بارداری همراه با شروع تغییرات ناشی از حاملگی ، معمولا تغییراتی در خلق و خوی و احساسات برخی از خانم ها دیده می شود که امر طبیعی است ،سه ماهه دوم که بدن مادر به تغییرات ایجاد شده عادت می کند، حالت تهوع صبحگاهی وویار از بین رفته و مادر در وضعیت متعادلی قرار می گیرد.از آنجایی که حرکات جنین نیز از سه ماهه ی دوم( حدود ماه پنجم)احساس می شود این دوره لذت بخش ترین مرحله حاملگی برای مادر است.
در اواخر حاملگی مادر معمولا بی حوصله و عجول است وزن و شوهر،هر دودر مورد زایمان و سلامت نوزاد نگران هستند.در این دوره پدرو مادرمی توانند با متوجه کردن افکار خود به تهیه مقدمات تولد نوزاد این نگرانی ها را کاهش دهند.
پوست : در حاملگی خطوط تیره رنگی روی شکم خصوصا از ناحیه ناف به طرف پائین و ترک هائی در پوست شکم وگاهی پستان و ران ها ظاهر می شود که به علت تغییرات هورمونی در بارداری بوده وطبیعی است . چرب نگه داشتن این نواحی تا حدی اززیاد شدن ترکهای حاملگی جلوگیری می کند . همچنین در صورت برخی خانمها، لکه های قهوه ای رنگ نامنظم ظاهر می شود که آن را ماسک حاملگی می گویند . معمولا بعد از زایمان این لکه ها ناپدید یا بسیار کم رنگ می شود .
● ناراحتی های شایع در بارداری:
تهوع همراه با استفراغ یا بدون آن: این حالت بخصوص به هنگام صبح، یکی از اولین نشانه های حاملگی واز عوارض شایع این دوران است که اغلب در اواخر ماه سوم خود به خود بهبود می یابد . برای مقابله با این ناراحتی خوردن یک تکه نان برشته یا بیسکویت قبل از برخاستن از رختخواب ، مصرف غذا به مقدار کمتر ولی در دفعات بیشتر در طول روز ، خودداری از مصرف غذاهای نفاخ،چرب و پرادویه توصیه می شود. در صورت داشتن استفراغ های شدید ، مکرر و به دفعات زیاد به کارکنان بهداشتی مراجعه شود.
تکررادرار: در ابتدای بارداری معمولا به علت بزرگ شدن رحم وفشار آن بر روی مثانه دفعات ادرار کردن بیشتر می شود.بعدها ممکن است به علت تغییر وضع رحم وخارج شدن آن از لگن، فشار آن بر مثانه کمتر شدو این حالت از بین برود. ولی در اواخر حاملگی با پایین آمدن سر جنین به داخل لگن وفشار ناشی ازآن دوباره تکرر ادرار دیده می شود.توصیه می شود خانم باردار از مصرف مایعات قبل از خواب خوداری کند. ضمنا هرگز ادرار خودرا نگه ندارد زیرا این کار باعث مشکلات ادراری می شود.در صورتی که تکرر ادرارهمراه با سوزش و درد زیر شکم باشد نشانه عفونت ادراری است وباید با کارکنان بهداشتی درمانی مشورت شود.
خستگی وخواب آلودگی: در اوایل حاملگی بیشتر زنان احساس خستگی و خواب آلودگی می کنند.معمولا این حالت بعداز ماه چهارم بارداری بر طرف می شود. استراحت بیشتر و تغذیه صحیح در این مواقع لازم است.
یبوست: بسیاری از خانمها که در حالت عادی اجابت مزاج طبیعی دارند ممکن است به علت تغییرات هورمورنی و کند شدن حرکات روده ها وکاهش فعالیت جسمانی در حاملگی دچار یبوست شوند.مصرف زیاد مایعات درطول روز(حدود ۶لیوان درروز)،استفاده از میوه وسبزیجات تازه،مصرف غذاهای حاوی فیبر زیاد مثل نان سبوس دار وعادت به اجابت مزاج در ساعات معینی از روز درجلوگیری از این حالات موثر است. مصرف ملین در حاملگی توصیه نمی شود،به جز مواردی که پزشک یا ماما تجویز می کند.
تنگی نفس: به علت بزرگ شدن رحم وافزایش فشار آن به قسمت پایین ریه ها ونیز اثرات هورمون های مربوط به بارداری ، ممکن است مختصری احساس تنگی نفس و تند شدن تنفس ایجاد شود. گذاشتن چند بالش زیر سروشانه ها و قرار گرفتن به حالت نیمه نشسته و اجتناب از پرخوری در کاهش تنگی نفس به هنگام خوابیدن کمک می کند . در صورت پیشرفت این حالت حتما باید با پزشک یا ماما مشورت شود.در ماه آخر بارداری ، زمانی که سر جنین در داخل لگن قرار می گیرد ، نفس کشیدن برای مادر راحت تر می شود.
زیاد شدن ترشحات مهبل (واژن ):درطول حاملگی ترشحات واژن افزایش می یابد که این ترشحات سفید رنگ یابی رنگ ، غلیظ وبد بو است. در این موارد لازم است ناحیه تناسلی خشک نگه داشته شده و بهداشت رعایت شود. در صورتی که رنگ ترشحات زرد یا مایل به سبز شده با خارش ، سوزش ویا بوی بد همراه باشد باید به پزشک یا ماما مراجعه شود.
گرفتگی عضلات پا : ازنیمه بارداری به علت بزرگی رحم وفشار روی اعصاب، گرفتگی عضلات پاها شایع است . گرم نگه داشتن و ماساژ عضلات ، باعث کم شدن گرفتگی عضلات و کاهش درد می شود . چنانچه با این اقدامات گرفتگی عضلات رفع نشد، ممکن است علت آن ، اختلال کلسیم باشد . در این صورت بهتر است با پزشک مشورت شود.
کمر دردو پشت درد : در برخی خانم ها بزرگ شدن رحم باعث انحراف مهره های کمر ، به سمت جلو شده ودرد پشت وکمر ایجاد می کند .استراحت و پوشیدن کفش پاشنه کوتاه ، استفاده از کمربند مخصوص حاملگی ، انجام حرکات ورزشی مناسب و گرم نگه داشتن این قسمت ها در کاهش درد موثر است .توصیه می شود این مادران بر روی تشک سفت بخوابند .
واریس: در حاملگی گاهی به علت افزایش وزن بدن، سنگینی رحم و فشار آن به رگهای بزرگ در لگن و سیاه رگهای پشت ران و ساق پا ، جریان خون مختل شده وواریس ایجاد می شود . در این حالت عروق پا متورم و دردناک است. درد و ناراحتی ناشی از واریس را می توان با استراحت و نگه داشتن پاها (ساق وران) در سطحی بالاتر از سطح بدن ،کم کرد. مادر باید دراز کشیده و پاهای خود را روی صندلی یا چند بالش قرار دهد وازایستادن یا نشستن به مدت طولانی خودداری کند. پوشیدن جورابهای مخصوص با مشورت پزشک یاماما نیزدر این موارد توصیه می شود.
درد کشاله ران: با بزرگ شدن رحم ممکن است خانم باردار، دردهای مبهمی را در کشاله ران احساس کند . اغلب این درد ها با استراحت رفع می شود . اگر این گونه دردها مداوم شود باید به پزشک یا سایر کارکنان بهداشتی مراجعه شود.
بی خوابی: با افزایش ماههای حاملگی به علت بزرگ شدن شکم ،حرکات جنین،درد پشت،کمردرد و تنگی نفس به تدریج خوابیدن برای مادر مشکل می شود .نوشیدن طک لطوان شیر گرم قبل از رفتن به بستر، گذاشتن کیسه آب گرم برروی پاها ، چند دقیقه قدم زدن در هوای آزاد ، حمام کردن با آب گرم و نخوردن غذاهای سنگین در رفع بی خوابی موثراست .ضمنا بزرگی شکم و فشار رحم به رگهای خونی که از پشت آن رد می شود باعث اختلال در رسیدن خون به جنین وبعضی اندامهای زن باردار باید درماههای آخر از خوابیدن به پشت خودداری کند.
سوزش دل:یکی از شایع ترین شکایات زنان حامله سوزش سردل یا ترش کردن است که معمولا در اثر برگشت محتویات معده به مری بوجود می آید.در اکثر خانمهای باردار این حالت خفیف است وبا مصرف غذا با حجم کمتر ودر وعده های بیشتر ، حذف غذاهای دیر هضم ،چرب وسرخ کرده از رژیم غذایی وخودداری از تندخوردن غذا بهبود می یابد. در صورتی که با رعایت این موارد باز هم سوزش سردل ادامه داشت به کارکنان بهداشتی مراجعه شود.
خارش: از نیمه دوم بارداری به بعد به علل مختلف از جمله بزرگ شدن رحم ،به تدریج عضلات وپوست شکم کشیده می شود.در این حالت برخی از خانمها از خارش پوست شکم و گاهی سایر نواحی بدن شکایت دارند. پوشیدن لباسهای گشاد وآزاد،حمام کردن با آب ولرم و استفاده کمتر از صابون در محل خارش،همچنین مالین محلول های نرم کننده برای کاهش خارش مفید است. خاراندن پوست سبب خارش بیشتر می شود بنابراین بهتراست از ان کار خودداری ودر صورت شدیدبودن خارش ویا ایجاد ضایعات پوستی در ناحیه خارش به پزشک یا ماما مراجعه شود.
احساس ضعف وسستی: به علت تغییرات هورمونی ناشی از حاملگی ممکن است مادر احساس ضعف وبی حالی کند .در این موارد استفاده از هوای تازه ومحیط آرام ودور از ازدحام ، تنفس عمیق ، انجام حرکات ورزشی سبک،خودداری از تغییر وضعیت ناگهانی مثلا از حالت نشسته به حالت ایستاده یا حالت خوابیده به نشسته توصیه می شود .
ویار: بعضی از زنان در بارداری به مواد خاصی در اطراف خودحساس می شود.مثلا از برخی بوها یا غذاها شدیدا ناراحت می شوند،یا برعکس به خوردن برخی مواد تمایل پیدا می کنند. ویار غذایی شدیدترین نوع ویار در حاملگی است.گاهی تمایلات ناجوری در خانمهای باردار دیده میشود . مانند خاک خوری ،خوردن برفک یخچال ویا سایر مواد مضر . لازم است این افراد ضمن خودداری ازاین کار ، باپزشک یا ماما مشورت کنند .زیرا ممکن است این حالت به علت کمبود ماده خاصی در بدن باشد. گاهِی خانم باردار ممکن است بطور ناگهانی یا تدریجی دچار ناراحتی هایی شود که بی توجهی به آن موجب وقوع عوارض ناگوار برای او یا جنین ویا هردو می شود . برای جلوگیری از بروز این عوارض آگاهی از علائم خطر ضروری است.در صورت مشاهده این علائم بایدهر چه زودتر به پزشک متخصص یا سایر کارکنان بهداشتی مراجعه شود :
-خونریزی یا هر گونه لکه بینی
-کاهش حرکات جنین در نیمه بارداری(بخصوص ماههای آخر)
-آبریزش
-سردرد مداوم
-تاری دید وسرگیجه
-تب ولرز
-ورم صورت ودست ها
-استفراغ های شدید دمداوم ویا خونی
-درد زیر شکم یا درد مشابه درد قائدگی ویا درد پهلوها
-افزایش ناگهانی وزن
-سوزش ادرار
-زردی
-ضایعات پوستی مانند ضایعات بیماری آبله مرغان،سرخچه و...
خونریزی در نیمه اول حاملگی بخصوص سه ماها اول اغلب از علائم سقط یا حاملگی خارج رحم ویا بچه خوره(مول) است .این حالت در نیمه دوم حاملگی بویژه سه ماهه سوم علامت جدا شدن زودتر از موعد جفت از دیواره رحم ویا پایین قرار گرفتن جفت در رحم است که همه این موارد برای مادرو جنین خطر آفرین می باشد.● مراقبت های بهداشتی در بارداری:
تغذیه: همانطوریکه اشاره شد در دوران بارداری جنین کاملا وابسته به مادر است و مواد غذایی که مادر مصرف می کند ازراه جفت به جنین می رسد . بنابراین تغذیه مناسب مادر باردار علاوه بر تامین سلامت خودش ، در سلامت جنین و نوزاد آینده هم نقش مهمی دارد . غذای روزانه خانم باردار باید دارای همه گروه های غذایی باشد چون استفاده از یک گروه غذایی ، همه مواد لازم را تامین نمی کند. گروههای غذایی عبارتند از :
۱-گروه غلات؛ موادغذایی این گروه منبع خوبی برای تولید انرژی است.مانند انواع نان مخصوصا نان سبوس دار،برنج،ماکارونی، جو، گندم،ذرت، ضمنا مخلوط غلات وحبوبات مانند عدس پلو و لوبیا پلو منبع خوبی از پروتئین برای مادر باردار است.
۲-گوشت و جانشین های آن ؛ این گروه غذایی پروتئین وآهن بدن راتامین می کنندو موادغذایی موجود در این دسته برای خون سازی ،تکامل سیستم عصبی ورشد جنین لازمند.مانندانواع گوشت قرمز،مرغ،ماهی،تخم مرغ،انواع مغزها(گردو،بادام ،پسته،فندق و...)،انواع حبوبات(عدس،لوبیا،نخودو...)به منظور جلوگیری از سرایت بیماری انگلی حتما باید گوشت کاملا پخته شود.
۳-شیر وفرآورده های آن مانند پنیر،ماست،کشک؛ مصرف این مواد هم کلسیم بدن مادر را تامین کرده و هم برای استخوان بندی جنین و شکل گیری واستحکام دندانهای او در آینده ضروری است .علاوه بر کلسیم این گروه دارای مواد مغزی دیگری مثل انواع ویتامین های آوب است.
۴- سبزی ها ومیوه ها ؛این گروه شامل انواع سبزی ها مثل کاهو، هویج، گوجه فرنگی ، سیب زمینی ، جعفری و انواع میوه های تازه و خشک (توت خشک ، کشمش ،انجیرو...)است که شامل ویتامین های مورد نیاز بدن و مقداری آهن هستند.یکی از مهمترین ویتامین های مورد نیاز بدن ویتامین ث است.مصرف سبزیجات ومیوه جات بصورت تازه این ویتامین را برای بدن تامین می کند. زیرا طبخ این مواد ویتامین ث را ازبین می رود.
در مورد مصرف سیب زمینی توصیه می شود ابتدا کاملا تمیز شسته شده و با پوست پخته شود.
باتوجه به آنچه که گفته شد، مصرف مقدارکافی مواد غذایی حاوی کلسیم ، پروتئین،ویتامین C وهم چنین اسیدفولیک در دوران بارداری سلامت مادر و جنین را تامین می کند .اسیدفولیک ماده ای است که مصرف آن بخصوص در سه ماهه اول حاملگی برای رشد سیستم عصبی جنین لازم است .سبزیجاتی مثل گل کلم واسفناج منبع خوبی برای اسید فولیک می باشد.
در بارداری چون مصرف مواد غذایی به تنهایی افزایش نیاز مادر به آهن وسایرموادمورد نیازرا تامین نمی کند ،مصرف قرص آهن ومولتی ویتامین از شروع ماه پنجم تا سه ماه بعد از زایمان واسید فولیک از ابتدا تا پایان بارداری توصیه می شود. در خانم هایی که تصمیم به بارداری می گیرند وزمان مشخصی را برای حاملگی خود در نظر دارند، مصرف اسیدفولیک ازسه ماهه قبل ازبارداری تاپایان بارداری توصیه می شود.
توجه: غذاهای چرب ،شیرینی ،مواد تحریک کننده مثل چای وقهوه در بارداری باید با احتیاط خورده شود.
روابط زناشویی:تمایل جنسی زنان بارداردرمراحل مختلف حاملگی تغییرمی کند. احساس لذت بیشتر ویا حتی تنفر از داشتن نزدیکی دربارداری کاملا طبیعی است . تمایلات جنسی مردان هم ممکن است تغییر کند . این احساسات متفاوت اغلب به علت تغییرات هورمونی زنان ویا تصورات هر دو طرف در مورد وضعیت جسمانی زن باردار وموقعیت خاص او در این دوران می باشد .در یک حاملگی سالم ، نزدیکی تا قبل از ماه آخر حاملگی ضرری ندارد .مشروط به اینکه راحتی زن رعایت شده و وضعیت قرار گرفتن بدن او طوری باشدکه به شکم وی فشار وارد نشودخانم هایی که در حاملگی های قبلی خود سابقه سقط ،خونریزی ،پارگی کیسه آب وزایمان زودرس دارند ، باید از نزدیکی در سه ماه اول وآخر خودداری کنند.
بهداشت دهان ودندان: با توجه به اهمیت مراقبت از دندان ها در حاملگی ،زن باردار بهتراست در طول بارداری حداقل یکبار توسط دندانپزشک معاینه شود.حداقل یکبار مسواک زدن در روز (قبل از خواب )ضروری است.با پیشرفت حاملگی به علت افزایش هورمون ها ممکن است لثه ها متورم و پر خون شده و خونریزی از لثه ها پیش آید ، اگر خونریزی زیاد شده و بیش از چند روز ادامه یابد لازم است با دندانپزشک مشورت شود.
بهداشت روان: آرامش مادر از مسائلی است که امروزه بسیار مورد توجه قرار دارد .ثابت شده است که اضطراب وهیجانات زن حامله بر سلامت جنین تاثیر می گذارد .آرامش روانی مادربخصوص نزدیک زایمان اهمیت زیاذی دارد.
در خانواده می تواند بیشترین نقش را در فراهم کردن محیطی آرام و دور از اضطراب برای همسرش داشته باشد.
مصرف داروو...:اکثر داروها می توانند از جفت عبور کرده و به جنین رسیده و اثرات زیان باری برای جنین ونوزاد ایجاد کنند. از آنجایی که بیشترین اثرات سوء داروها و مواد مضر در سه ماهه اول حاملگی است لذا در این مدت باید از مصرف دارو بدون تجویز پزشک ، همچنین از کشیدن سیگار یا تنفس در فضای آلوده به دود سیگار و همچنین انجام هر نوع عکسبرداری پزشکی بدون اجازه پزشک خودداری شودکشیدن سیگار ،نوشیدن الکل ،مصرف خودسرانه دارودر بارداری برای سلامت مادر ونوزاد خطرناک است.
ورزش: بهترین ورزش در بارداری،پیاده روی در هوای آزاد است.خانم باردارمی تواند حدودنیم ساعت درروز وحداقل سه بار در هفته پیاده روی کند . راه رفتن باعث تقویت عضلات شکم شده و درماه های آخربه راحت انجام شدن زایمان کمک می کند . انجام تمرینات بسیارساده در بارداری ضمن حفظ اندام مادر در کاهش انقباض عضلات لگن وران وکاهش کمردرد ودردپشت مؤثر بوده ومادر رااز نظر جسمی و روحی برای زایمان آماده می کندانجام چند حرکت ورزشی ساده در بارداری :

-در حالی که زانوها ودستها رابه زمین تکیه داده اید ،عضلات کمروشکم خودرا به سمت بالا وپایین حرکت دهید.
-به پشت دراز کشیده ،زانوها را خم کنید ودستها را دردو طرف بدن قرار دهید .در حالیکه نفس های عمیق وآهسته می کشید ، عضلات شکم وکمر خودرا به طرف بالا و پایین حرکت دهید
-در حالیکه ستون فقرات خودرا راست نگه داشته اید زانوها رااز هم جداکرده وبه حالت نیمه نشسته درآئید ،سپس به حالت ایستاده برگردید . این تمرین را می توانید به هنگام کار در منزل مطابق شکل انجام دهید
اجتناب ازتماس با افراد بیمار : ابتلاء مادرباردار به برخی بیماری های عفونی مثل سرخچه عوارض متعددی در جنین ایجاد می کند.لذا زن باردار باید ازتماس با افراد مبتلا به بیماری های عفونی مثل سرخجه وهپاتیت و آبله مرغان دوری کنند.تزریق واکسن بیماری های مثل سرخجه وهپاتیت به زنان قبل ازبارداری، از ابتلاءآنان به این بیماری ها دردوران بارداری جلوگیری می کند . در صورتی که خانم باردار با افراد مبتلا به این بیماری ها تماس داشته و قبلا برعلیه آن ایمن نشده باشد، حتما باید با پزشک مشورت نماید.● مراحل رشدجنین
سه ماهه اول حاملگی: بعد از عمل لقاح ، تخم بارور شده که تقریبا به اندازه ته یک سوزن است،شروع به تقسیم می کند ودر دیواره رحم که برای تغذیه جنین نرم وپر خون شده ، جای می گیرد وبتدریج رشد می کند .جنین ابتدا زائدهای به شکل دم دارد ودر پایان هفته چهارم (ماه اول) اندازه آن از سر تا دم تقریبا نیم سانتیمتر است.دراین مرحله دستها وپاها بطور جداگانه دیده می شود ،دستگاه گوارش شروع به تشکیل شدن می کند .قلب جنین که به صورت لوله ای است ،ضربان نسبی دارد وخون را به تمام قسمت های جنین می رساند .
در پایان هفته هشتم (ماه دوم) قد جنین ۲/۵ سانتیمتر ووزن آن حدود ۱تا۲ گرم است. اندام هائی مثل دستها ، پاها ، انگشتان ، آرنج و زانو مشخص شده واولین مراکز استخوان سازی تشکیل می شود. قسمتی که قبلا به شکل دم دیده می شد،از بین می رود.
در انتهای هفته دوازدهم (ماه سوم) جنین حدود۳۰ گرم وزن وتقریبا ۷/۵ سانتیمتر قددارد.علاوه براندام ها،گوش خارجی کاملا دیده می شود .چشم ها تقریبا کامل شده،ناخن ها شروع به شکل گیری می کند ، اندام های تناسلی ظاهر شده ولی تعیین جنسیت مشکل است.
سه ماهه دوم حاملگی: اعضا واندام های جنین که در سه ماهه اول بارداری تشکیل شده اند ، در سه ماهه دوم رشد کرده و بتدریج تکامل می یابند
در این مرحله به علت رشدجنین توجه به رژیم غذائی مادربسیارمهم است.مادرباید بیشتر غذای سرشار از پروتئین مصرف نماید.
در پایان ماه چهارم جنین ۱۶ سانتیمتر قد، ۱۲۰ گرم وزن ودرپایان ماه پنجم ۲۵ سانتیمتر قد و۲۴۰ گرم وزن دارد.همانطوری که اشاره شد در این ماه حرکات جنین توسط مادر احساس شده وصدای قلب او شنیده می شود .درپایان ۳ ماهه دوم ، جنین شش ماهه حدود ۳۰ سانتیمتر قد و بیش از نیم کیلوگرم وزن دارد ، پوست بدنش پرچین وچروک و سرخ رنگ است و روی آنرایک لایه چربی می پوشاند.
سه ماهه سوم حاملگی: درپایان ماه هفتم قدجنین حدود۳۷/۵ سانتیمتر ووزن او حدود ۱۲۰۰ گرم می شود . نوزادانی که در این زمان به دنیا آیند، زنده می مانند ولی نیازمند مراقبتهای ویژه در بیمارستان هستند. در ماه هشتم قد جنین به۴۰ سانتی متر و وزنش بحدود ۲ کیلوگرم می رسد و همه دستگاه های بدن در این زمان کامل است .بالاخره در پایان نه ماهگی جنین تقریبا ۵۰ سانتیمتر قد وبیش از ۳ کیلوگرم وزن دارد، پوست بدن صورتی رنگ است ولگدزنی وحرکاتش به دلیل اشغال فضای بیشتر دررحم ، کمتر می شود.جنین کاملا آماده تولد است
● زایمان
زایمان امری است طبیعی ومعمولا با همکاری مادر وفرد انجام دهنده زایمان به راحتی انجام می شود .مع الوصف چنانچه در حین زایمان مراقبت های لازم انجام نگیرد،گاه برای مادر ونوزاد عوارض خطرناکی به دنبال دارد .زایمان سالم وبهداشتی دو شرط اساسی نیاز دارد:
-وجود فرد ماهری که برای انجام زایمان،تربیت شده باشد.
- وجود محل امن وبهداشتی برای انجام زایمان.
با نزدیک شدن به تاریخ زایمان ،خانواده باید محل زایمان را با مشورت باکارکنان بهداشتی انتخاب کند.زیرا این افراد با توجه به وضعیت خانم باردار مناسب ترین محل زایمان را پیشنهاد می کنند. برای زایمان درزایشگاه یا سایر مرکز زایمانی ،باید مقدمات کار وهماهنگی لازم به عمل آید وبرای زایمان درمنزل بایدباکمک فردماهری که زایمان را انجام خواهدداد،وسائل موردنیازو یک اتاق مناسب از قبل آماده شود.
تقریبا پس از هفته ۳۷ حاملگی ،جنین آمادگی تولددارد .در هنگام زایمان طبیعی ،انقباضات رحم منجر به خروج جنین می شود ولی گاهی عوامل متعددی وجوددارد که پزشک تصمیم می گیرد زایمان را به طریق سزارین انجام دهد .عواملی مثل تنگ بودن لگن مادر،چندقلوئی،درشت بودن جنین،خروج جنینبا ته یا پا ابتدا مادر به برخی بیماری های خاص وسایر موارد.البته تنها درصد معددی از زایمان ها منجر به سزارین می شود و اکثر خانم ها می توانند بطور طبیعی زایمان کنند.
توصیه می شود تازمانی که به علل پزشکی زایمان به طریق سزارین ضروری نمی باشد ، زایمان طبیعی راانتخاب کنید.زایمان طبیعی نسبت به سزارین مزایای زیادی به شرح زیر دارد:
- از نظر پزشکی سزارین یک عمل جراحی بزرگ محسوب می شود ومانند سایر اعمال جراحی نیاز به بیهوشی دارد،خطر ابتلاء به خونریزی ،عفونت،احتمال نیاز به انتقال خون و خطرات ناشی از بیهوشی در مادران سزارین شده بیشتر از مادرانی است که زایمان طبیعی کرده اند.
-مدت بستری شدن مادر بعد اززایمان طبیعی خیلی کمتراز سزارین است.
- مادرانی که زایمان طبیعی می کنند در امر شیردهی ودادن آغوز به نوزاد موفق تر هستند .زیرا مادر بلافاصله بعداز زایمان نوزاد خودرا درآغوش گرفته واورا شیر می دهد واز همان ابتدای تولد رابطه عاطفی بین مادر ونوزاد برقرار می شود. در حالی که در زنانی که سزارین می شوند ،نوزاد تا چندین ساعت از مادرش دور میماند.
-زایمان طبیعی از نظر اقتصادی به نفع خانواده وجامعه است.
-درزایمان طبیعی ،خانم ها تناسب اندام خودرا باانجام ورزش های مناسب سریعتر از مادران سزارین شده بدست می آورند.
● پس از زایمان
شش هفته اول بعد از زایمان ، دوران نقاهت پس اززایمان (نفاس) نامیده می شود.دراین مدت نیز لازم است مادر درچند نوبت توسط کارکنان بهداشتی مراقبت شود.پدرومادر نیز باید به تغییرات طبیعی وخطراتی که سلامت مادرونوزاد راتهدید می کند آگاه بوده ودرصورت بروز علائم خطردر اسرع وقت به مراکز درمانی مراجعه نمایند .
● تغییرات بدن مادر پس اززایمان
دو تغییر عمده بدن مادردردوران بعداز زایمان مربوط به رحم وپستان است.
رحم:پس اززایمان رحم کم کم به حالت اولیه خودبرگشته واندازه آن به سرعت کوچکتر می شود. پوشش ضخیمیکه دیواره رحم برای لانه گزینی جنین تشکیل شده بود ابتدا به شکل ترشحات خونی وسپس ترشح قهوه ای رنگ وپس ازحدود۱۰ روز به صورت ترشحات زرد یا سفیدرنگ ازمهبل خارج می شود.البته ممکن است در برخی خانم ها خونریزی در حد لکه بینی ،حتی تا حدود ۴۰ روز پس اززایمان نیز ادامه یابد .در این مورد برای اطمینان بیشتر می توان با پزشک یا ماما مشورت کرد.دراکثر مادرانی که کودک خود را شیر می دهند به مدت ۵ تا۶ ماه بعداز زایمان وگاهی تازمانی که تغذیه کودک با شیرمادر ادامه دارد، قاعدگی اتفاق نمی افتد .ولی درزنانی که کودک خودرااز پستان شیرنمی دهند ،معمولا قاعدگی حدود ۴تا۸ هفته بعد اززایمان اتفاق می افتد .گاه اولین قاعدگی غیرعادی وتوام با خونریزی زیادوخروج لخته است ونباید موجب نگرانی شود ،ولی در صورت ادامه این وضعیت باید به پزشک مراجعه شود .
پستان ها: در روزهای اول بعد از زایمان آغوز که حاوی پروتئین بیشترومواد ایمن سازی مشابه واکسن است در پستانها تولید وترشح آن تا۱۰ روز ادامه یافته وسپس به شیر تبدیل می شود.مقدار شیر در افراد مختلف ، متفاوت بوده وبستگی به دفعات شیردهی ، رژیم غذائی وحالات روحی مادر دارد.
اندوه پس از زایمان: برخی از مادران درروزهای اول پس از زایمان احساس اندوه وغم بی دلیل می کنند که معمولا زودگذر است ودرافراد مختلف،شدت آن متفاوت می باشد .چنانچه این حالت طولانی ومداوم شود ، مشورت با پزشک لازم است.
● علائم خطر پس اززایمان
دوران پس اززایمان نیز می تواند مانند دوران بارداری برای مادر خطرآفرین باشد .بنابراین اطلاع از علائم خطراین دوران نیزبرای مادر وپدرضروری است وباید با مشاهده این علائم حتما به پزشک یا ماما مراجعه کنند .این علائم عبارتند از:
-تب و لرز
-خونریزی بیش از میزان قائدگی درهرزمان ویا ادامه خونریزی بیشتراز حد لکه بینی بعداز ده روز
-درد و ورم ناحیه بخیه ها
-هر گونه درد، قرمزی وتورم پستانها
-لمس توده یا درد وتورم وخروج ترشحات چرکی لزمحل بخیه ها
-خروج ترشحات چرکی وبدبو ازمهبل
-درد زیر دل یادرد ساق پا
-بی اختیاری دفع ادرار ومدفوع
● مراقبت های پس اززایمان
ساعات اول پس اززایمان (۶ساعت اول)مهمترین وخطرناکترین زمان برای مادر می باشد. دراین مراقبت ها کنترل میزان خونریزی وعلائم حیاتی مادر (فشارخون،دمای بدن ،نبض و تنفس)اهمیت زیادی داردارائه ای مراقبت ها برعهده پزشک یا ماما می باشد.سایرمراقبت های ضروری برای مادر عبارتند از:
تغذیه: رژیم غذائی مادران شیرده بعد اززایمان درمقایسه با غذای زنان باردار نیاز به کالری و پروتئین بیشتری دارد.زیرابایدپروتئین،کلسیم وسایرموادی که مادرذراثرشیردهی ازدست می دهد تامین شود .ضمنا برای جلوگیری از کم خونی وکمبود ویتامین ها مصرف روزانه یک قرص آهن و یک قرص مولتی ویتامین تا سه ماه پس اززایمان برای مادر تجویز می شود .مراقبت از نوک پستان: بعداز زایمان تغذیه نوزاد با شیر مادر بسیار اهمیت دارد.زیرا شیرمادر علاوه بر مزایای زیادی که دارد، احتیاجات تغذیه ای نوزادرا در۴تا۶ ماه اول زندگی بر طرف می کند. برای تغذیه نوزاد باشیر مادر،لازم است مراقبت مناسب پستان هارا کاملا تمیز نگه دارد .البته شستن نوک پستان درهربار تغذیه نوزاد وهمچنین استفاده از صابون توصیه نمی شود ،فقط کافی است خانه های شیرده پستان های خودرا یکبار درروز شسته واجازه دهند تادرمعرض هوا خشک کند.
دربعضی مادران شیرده به دلیل وضعیت نادرست شیردهی ودر حالتی که شیر خوار به قدرکافی از هاله پستان رادر دهان قرار نداده وفقط نوک پستان را می مکد،نوک پستان زخم می شود .مادر می تواند برای کمک به بهبود زخم یا شقاق نوک پستان ،بعداز تغذیه نوزاد یک قطره از شیر خود را روی نوک وهاله پستان قراردهد.
در این مواقع بهتراست مادر به شیردهی ادامه داده ودر صورت نیاز به پزشک یاماما مراجعه نماید .استفاده ازصابون ،کرم ها ومحلول های داروئی وشستشوی زیادپستان توصیه نمی شود،زیرا احتمال آسیب را بیشتر می کند.
در روز های اول بعد اززایمان که شیر درپستان ها ترشح می شود ،پستانها پر شیر ،بزرگ،سفت واحتمالا دردناک می شود .دراین حالت نوزاد نمی تواند نوک پستان وهاله آن رادر دهان خود قرار داده وبه اندازه کافی شیر بخورد ،درنتیجه پستانها کاملا تخلیه نمی شوند .درچنین مواردی تخلیه شیر از پستان باعث نرم شدن آن می شود.بهترین اقدام مکیدن قوی شیر خوار است.بدین منظور مادر باید ابتدابا یک حوله تمیز وگرم پستان خودرا کمپرس کند یا دوش آب گرم بگیرد وپس از ماساژ ملایم پستان،نوزاد خود را تغذیه نماید .اگر نوزاد قادر به مکیدن نباشد ،مادر می تواند شیر خود را دوشیده و با فنجان و قاشق به شیرخوار بخوراند.
گاهی با ورود میکرب به مجاری شیر پستان دچار عفونت می شود .در این گونه موارد قسمتی از پستان قوق العاده دردناک ، متورم وقرمز شده که آن را ماستیت گویند. این حالت درمراحل پیشرفته منجر به آبسه پستان می شود.در ماستیت نیز مهم ترین مساله تخلیه شیر از پستان است.برای اینکه مادرکمتراحساس درد کند،بهتراست شیردهی راازپستان سالم شروع نماید .اگر مادر مایل به شیر دهی از پستان مبتلا نیست،توصیه می شودشیر رادوشیده وبافنجان به نوزاد بدهد. در صورت بروز عفونت پستان حتما به پزشک مراجعه شود
نزدیکی بعداز زایمان: در این دوران بسیاری ازمادران به علت دردناشی از بخیه ،تمایل به نزدیکی ندارند.تازمانی که خونریزی ادامه دارد وبخیه ها کاملا ترمیم نشده ،داشتن نزدیکی صلاح نیست .معمولا بهبود محل بخیه های ناحیه تناسلی حدود ۲۰ روز طول می کشد.توصیه می شود تا زمانی که مادر احساس راحتی نکرده و تمایل به نزدیکی ندارد ،ازآن بپرهیزد.
یبوست: اغلب خانم ها درروزهای اول بعد اززایمان معمولا دچار یبوست می شوند.به محض شروع فعالیت روزانه این حالت از بین می رود.رژیم غذائی مناسب و مصرف موادغذائی دارای فیبر مثل سبزیجات ومیوه به رفع یبوست کمک می کند .
دردهای پس اززایمان: به علت انقباض رحم برای خروج لخته های خون باقی مانده ، گاهی درروزهای اول پس اززایمان ،دردهائی شبیه درد قائدگی وجوددارد که به پس درد موسوم است.این درد باشیردهی بیشتر می شود که علت آن ، وجود هورمونی است که در شیردهی ترشح شده وباعث انقباض رحم می گردد.اگر درد شدید ومداوم شده همراه با تب یا خونریزی باشد سریعا باید به پزشک مراجعه شود.
ورزش:برای برگشت سریعتر ماهیچه های شکم و سایر قسمتها به حالت اولیه ،انجام حرکات زیر نظر پزشک درزنانی که زایمان طبیعی کرده اند ،توصیه می شود.
روی زمین صاف به پشت بخوابید.زانوهای خودراخم کرده ویک نفس عمیق کشیده ودر همان حال سعی کنید قفسه سینه خودرا ثابت نگه دارید طوری که شکم شما بالا برود(تنفس شکمی) حال به آرامی با تو کشیدن شکم هوا را خارج کنید .۳ تا ۵ ثانیه در این وضع مانده وبه حالت اول برگردید.
-در حالیکه به پشت دراز کشیده اید،زلنوها را خم کنید و کف پاهاوشانه ها رابه زمین تکیه دهید. دست ها را دردوطرف بدن قرار دهید .سپس هر دو زانو را به طرف راست وبعد به طرف چپ بچرخانید طوری که کم کم روی زمین قرار گیرد.
- حرکت قبل را این بار درحالی که یکیاززانوها خم شده مطابق شکل زیر انجام دهید .بدین ترتیب که ابتدا زانوی راست را خم کرده و آن رابه طرف چپ بچرخانید، سپس زانوی چپ را خم کرده وبه طرف راست خود بچرخانید.
به پشت خوابیده وزانوی خودرا خم کنید .درحالی که پشت خودرا به زمین چسبانیده اید،نفس عمیق بکشید(تنفس شکمی)ولگن خودرا به سمت عقب حرکت دهید.سپس به آرامی ولی با توکشیدن عضلات شکمی وسفت کردن عضلات باسن هواراخارج کنید.دراین حالت ۳تا ۵ ثانیه باقی مانده وبعد خودراشل کرده واستراحت کنید.
-به پشت بخوابید ،سر،شانه ها،بازوها وکف پاهاراروی زمین تکیه دهید.حال سعی کنید باسن خودرا تاحد ممکن بالا ببرید،طوری که بازوها در سطح زمین تکان نخورد.سپس آهسته به وضع اول برگردید.
-به پشت بخوابید.بازوهای خودرا بازاویه ۹۰ درجه دردوطرف بدن قراردهید.بعددستهارا بدون خم کردن آرنج از طرفین به بالای سرخود بیاورید تابه هم برسند.سپس به آهستگی آنها را به حالت اول برگردانید.
-به پشت خوابیده وزانوها راخم کنید .نفس عمیق کشیده به آهستگی درحالت بازدم ودر حالی که عضلات شکم را سفت می کنید ،سروشانه ها رااززمین بلندکرده ،دستهای خود رابه طرف زانوها ببرید.پاهای شما بایدثابت وبی حرکت باشد .سپس به آرامی به وضعیت اول برگردید .این حرکت را چندبار تکرار نمائید.
تنظیم خانواده:فاصله کمتر ازسه سال بین زایمان ها،حاملگی چهارم وبیشتر ،حاملگی زیر۱۸ سال وبالای ۳۵ سال هم سلامت مادر رابه خطر می اندازد وهم برای سلامت جنین ونوزاد آینده خطرساز است.یکی از مؤثر ترین راههای کاهش خطرات ناشیاز اینگونه حاملگی ها استفاده از خدمات تنظیم خانواده است ودر این موردزن وشوهر ،هردو مسئول هستند.بنابراین لازم است آنها یک روش مناسب پیشگیری از بارداری راانتخاب وبموقع استفاده کنند.زمان شروع استفاده ازروش انتخاب شده برای مادران شیرده وغیر شیرده متفاوت است .بدین ترتیب که باید مادرانی که فقط با شیر خود نوزادشان را تغذیه می کنند ۴۰ روز پس از زایمان (چون تا ۴۰ روز احتمال حاملگی کمتر است )ومادرانی که اصلا شیر خود رابه نوزاد نمی دهندیا از شیر کمکی استفاده می کنند ،۲۰ روز پس اززایمان استفاده از روش پیشگیریرا آغاز نمایند.
توصیه می شود هر چه زودتر برای رعایت فاصله گذاری بین فرزندان وحفظ سلامت خانواده خود روش پیشگیری از بارداری مناسبی را با همفکری هم ومشورت با کارکنان بهداشتی انتخاب نمائید.
● مراقبت از نوزاد
بیست وهشت روز اول بعدازتولدرا دوران نوزادی می نامند .این دوران بسیار حساس بوده وبیشترین مرگ ومیر کودکان در این مدت اتفاق می افتد .بنابراین آگاهی پدرومادر درمورد نحوه مراقبت از نوزاد ضروری است.در اینجا به برخی مراقبت های لازم برای نوزاد اشاره می شود.
تغذیه با شیر مادر: مادر باید نوزاد خودرا بلافاصله بعد از تولد به پستان خود بگذارد ،مگر اینکه وضع عمومی او یا نوزاد به عللی مساعد نباشد .تحقیقات نشان می دهد اگر مادر نوزاد خودرادرساعات اول تولد به پستان خود بگذارد وبدن مادر و نوزاد با هم تماس داشته باشد ،شیردهی موفق تر خواهد بود.
تغذیه باشیرمادر باید بلافاصله بعد از زیمان (در زایمان طبیعی)ویا بلافاصله بعد از به هوش آمدن مادر (در سزارین)شروع شود. لازم است بدانید که:
-شیر روزهای اول (آغوز)کم،اما برای نوزاد بسیار ضروری و کافی است واولین واکسن نوزاد دربرابر بیماری ها می باشد .
-در تغذیه نوزاد با شیر مادر ،رابطه عاطفی خوبی بین این دو برقرار می شود.
-مادر از طریق شیر خود ، عوامل دفاعی فراوانی را به نوزاد می دهد واورا در برابر بسیاری از بیماری ها وسوء تغذیه ایمن و مقاوم می کند.
-پس از زایمان ،نوزاد بامکیدن پستان مادر ،سبب ترشح هورمونی می شود که منجر به انقباض رحم شده ودر قطع شدن سریعتر خونریزی رحم مؤثر است.
-شیر مادر همواره آماده ،دردسترس،با حرارت مناسب ،دور از آلودگی ،ارزان وبه صرفه است وسبب افزایش هوش کودک وپیشگیری از برخی بیماری های دوران کودکی وبزرگسالی می شود.
روش شیر دهی : از همان روزهای اول تولد نحوه شیردادن به نوزاد بسیار مهم است.مادر مط تواند درهر وضعیتی که راحت است بنشیند یا دراز بکشد،طوری که شانه ها و قفسه سینه شیر خوار روبروی پستان مادر وبینی او هم سطح نوک پستان باشد.سپس اگر در حالت نشسته است یک دست وبازوی خودرا زیر سروشانه نوزاد قرار داده ودست دیگررا زیر پستان بگذارد به شکلی که انگشت شست روی پستان وچهار انگشت دیگر زیر پستان قرار گیرد .در حالت خوابیده مادر می تواند به پهلو دراز کشیده ،نوزاد را کنار خود قرار داده وبا یک دست او را به طرف خود برگرداند.
در شیردهی صحیح چانه نوزاد به پستان مادر چسبیده ودر حالی که لب تحتانی او کاملا به پایین برگشته ،نوک و قسمت اعظم هاله پستان در دهان شیرخوار قرار می گیرد .به این ترتیب دهان نوزاد با پستان مادر پرشده و هوا وارد معده او نمی شود .
همانطور که در بخش های گذشته اشاره شداگر پستان مادربه نحوصحیح دردهان نوزاد قرار نگیرد ،نوزاد فقط نوک پستان را مک می زند.درنتیجه شیر ترشح نشده ،نوک پستان نیز زخم وبه دنبال آن شیر مادر کم می شود.
مدت ودفعات تغذیه باید برحسب نیازنوزاد باشدولی نباید از حداقل ۸ بار در شبانه روز کمتر شود.
شیردهی در مادران شاغل: به منظور حمایت ازمادران شاغل دردوران شیردهی قانون مرخصی زایمان به مدت چهارماه برای زایمانهای یک قلو ،پنج ماه برای دوقلو ویک سال برای زایمان های سه قلو وبیشتر ،همچنین قانون یک ساعت مرخصی برای شیردهی در طی ساعات کار تا ۲۰ماهگی کودک،توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شده است.لذا کلیه خانم های شاغل می توانند طی مرخصی زایمان نوزادراباشیر خود تغذیه نمایند.بعدازبرگشت به کارلازم است مادرضمن استفاده از مرخصی ساعتی برای شیردهی ،دفعات تغذیه نوزاددرعصر وشب را افزایش دهد.ضمنا می تواند شیر خودرا دوشیده وبرای تغذیه شیرخوار ذخیره نماید.اطرافیان می توانند این شیررا با فنجان یا قاشق ولیوان به شیرخوار بدهند.
روش دوشیدن شیر: دوشیدن شیر به این ترتیب است که مادر بایددر حالی که به نوزادش فکر می کند حوله گرم ومرطوبی را چندین بار به مدت ۵ تا۱۰ دقیقه روی پستان قرارداده وبرای جاری شدن شیر پستان ماساژدهد.
سپس پستان راطوری به دست بگیرد که چهارانگشت او زیرپستان،درست درلبه هاله وشست او بالا وروی هاله قرار گیرد.ابتدا پستان را به طرف قفسه سینه شارداده وبعد آن را جلو آورده ولبه هاله رافشاردهد.برای تخلیه تمام مجاری شیر لازم است محل انگشتان روی هاله به طور مرتب عوض شود.
شیر دوشیده شده ۶-۸ ساعت دردمای اتاق دوراز آفتاب ومنابع حرارتی دیگر وتا ۴۸ ساعت در یخچال قابل نگهداری است.
واکسیناسیون: واکسیناسیون یا ایمن سازی یعنی تزریق یا خوراندن داروهائی که از ابتلاءفردبه بیماریهای خطرناکی مثل کزاز،سیاه سرفه،دیفتری،سل،سرخک،فلج اطفال وهپاتیت ب پیشگیری می کند.ابتلاءکودک به این بیماریها به خصوص دردوران نوزادی ممکن است منجر به سوءتغذیه ،معلولیت ویا حتی مرگ او شود.برای پیشگیری ازاین اتفاقات ناگوارواکسیناسیون نوزادان دربدو تولد بسیارحیاتی است.
تزریق ویتامین کا: برای جلوگیری ازخونریزی دوران نوزادی دربدو تولد به همه نوزادان ویتامین کا تزریق می شود .تزریق این ویتامین بلافاصله بعدازتولد انجام می گیرد.
مراقبت از ناف نوزاد : خشک شدن بندناف نوزاد از همان روزهای اول و دوم شروع می شود.رنگ آن ابتدا زردوسپس قهوه ای شده وبعداز یک تادوهفته می افتد.در این مدت وقبل از افتادن بندناف لازم است:
-بندناف ومحل اتصال آن به بدن نوزاد تمیز وخشک نگه داشته شود.
-بندناف درمعرض هوا قرار گرفته وخشک شود.
-از گذاشتن هرگونه پوشش بر روی بندناف خودداری شود.
-کهنه نوزاد زیر بند ناف بسته شود.-ازدستکاری وقراردادن موادآلوده برروی بندناف اجتناب گردد.ضمنا استفاده ازالکل نیز توصیه نمی شود زیرا الکل،خشک شدن وجداشدن بندناف رابه تاخیر می اندازند.
گاهی در محل اتصال بندناف به بدن نوزاد،ترشح شیری رنگ وبی بوویا یکی دو قطره خون خارج می شود که اهمیتی ندارد.
زردی: تعدادی از نوزادان بعدازتولد دچارزردی می شوند.ممکن است زردی فقط در چشم نوزاد دیده شودویا علاوه برچشم ،مخاط وپوست بدن نوزاد نیز زردگردد.معمولا دراثر رسوب ماده رنگی به نام بیلیرئبین درقسمتهای مختلف بدن مانند چشم وپوست،زردی ایجاد می شود.زردی نوزادان بر حسب زمان بروز آن علل مختلف دارد.برخی نوزادان در هفته اول پس از تولد(بین روز دوم تا پنجم)زرد می شوندوزردی آنها تا روز هفتم ادامه پیداکرده وسپس کاهش می یابد.این نوع زردی طبیعی است ومشکلی برای نوزاد بوجود نمی آورد.در این حالت تغذیه نوزادبا شیر مادر باید ادامه یافته ودرصورت ادامه زردی وبیشترشدن نواحی زرد دربدن شیرخوار،به پزشک مراجعه شود.
گاهی اوقات زردی نوزاد در۲۴ ساعت اول بعداز تولد رخ می دهد.این نوع زردی اغلب به علت ناسازگاری خونی مادرو جنین به وجود آمده و خطرناک می باشد.این نوزادان باید سریعا تحت نظر پزشک مداوا شوند.ادامه تغذیه نوزاد با شیر مادر در این مواقع نیز لازم است.
برای درمان زردی نوزاد ازدادن هرنوع ماده غذائی غیراز شیر مادر (مانند آب قند، ترنجبین،شیرخشک)خودداری نمائید.
حمام کردن نوزاد: نوزادرا می توان درهر نوع لن یا وان حمام کرد.قبل از شستشوی نوزاد باید وسایل لازم را آماده کرده ومحیط اتا ق راگرم کرد.
ابتدا چشم ها وصورت نوزاد راتمیزکنید.برای این کار هر یک از چشم ها را بایک گلوله پنبه تمیز که درآب جوشیده خیس کرده اید،از گوشه داخل چشم به طرف خارج پاک کنید.برای هر چشم یک تکه جداگانه پنبه استفاده نمائید.صورت نوزادرا نیز به همین طریق با یک تکه پنبه خیس تمیز کنید .
سپس در حالی که بدن نوزاد را در پارچه نرمی پیچییده اید و صورت او به طرف شماست ، سر نوزاد را با یک دست گرفته وبا دست دیگر با شاپوی ملایم سرو موهای او را بشوئید.
بعداز خشک کردن سر،پارچه دور بدن نوزاد را بازکرده ودر حالتی که نوزاد طاقباز قرار دارد ،گردن،زیربغل،سینه وشکم نوزاد رابالیف تمیز ونرم آغشته به صابون پاک کنید .با یک پارچه مرطوب صابون را پاک کرده ونوزاد را به روی شکم برگردانید وبه همین نحو پشت او را نیز تمیز کرده واو را با حوله نرمی خشک کنید.نوزاد را روی زمین قرار دهید لباسهایش را پوشانده ،کهنه های او را بازکرده وباسن اورا بشوئید.حال دستهای خود را صابونی کرده ورانها ،ساقها و پاهایش را صابون بزنید وبا پارچه مربوط کف صابون راتمیز کرده واین قسمت ها راکاملا خشک نمائید.
بعد از افتادن بند ناف می توان نوزاد را داخل وان یا لگن حمام کرد. توجه نمائید که حرارت آب داخل لگن مناسب باشد.برای تعیین حرارت مناسب می توانید با آرنج خود آنرا امتحان کنید.(آب نیم گرم)
بعد از آماده کردن آب وسایر وسائل لازم،صور وچشم های نوزاد را تمیز کرده ،بدن نوزاد رابه آرامی در داخل لگن آب قراردهید،طوریکه سروصورت او خارج از آب باشد.
بعد از شستشوی بدن،ائ رااز لگن خارج کرده وبا حوله نرمی که از قبل گرم شده است،خشک کنید.دقت نمائید که تمام قسمت های بدن از جمله پشت گوش ها،چین گردن ،آرنج،کشاله ران و زیر بغل نوزاد کاملا خشک شود.
۲ یا حداکثر ۳ بارحمام در هفته برای نوزاد کافی است،لذا از شستشوی روزانه وی اجتناب کنید.
در ناحیه سر نوزاد دو فرورفتگی حس می شود که بسیار نرم است.یکی درقسمت جلو سر که آن راملاج جلوی سر گویند و معمولا بین ۹ تا ۱۸ ماهگی سته وسفت می شود و دیگری در پشت سر که آن راملاج پس سر می نامند و اغلب تا چهارماهگی بسته می شود.باید بدانید به هنگام شستشوی سر نوزاد دست زدن به این ملاج ها باعث درد یا ناراحتی نوزاد نمی شود.
دفع مدفوع : مدفوع نوزاد در۸ تا ۲۴ ساعت اول تولد به صورت ماده سیاه رنگ وچسبنده ای است که دربرخی نوزادان ممکن است تا ۵ روز بعد از تولدنیز ادامه یابد.این ماده را باید با پنبه خیس شده باآب گرم از مقعد واطراف آن پاک کرد.
دفع مدفوع نوزاددر طی روز های اول نظم خاصی ندارد وتا حدود زیادی بستگی به نحوه تغذیه نوزاددارد.در تغذیه نوزاد با شیر مادر ،مدفوع نوزاد شل و به رنگ سبز قهوه ای شده وگاهی دارای لخته های سفید شیر است.دفعات دفع مدفوع بستگی دارد به مقدار ودفعات شیری که نوزاد می خورد.در هفته های بعد ممکن است دفعات دفع مدفوع بیشتر شود .بطوری که نوزاد بعد از هر نوبت شیر خوردن ،مدفوع دفع کند .مدفوع نوزاددر حالت عادی شل،زرد یا سز و بدون بو است.
تجویز مولتی ویتامین یا ویتامین آ+د: برای تامین ویتامین های مورد نیاز نوزاد از روز پانزدهم تولد قطره آ +د یا مولتی ویتامین با نظر پزشک تجویز می شود.

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه علوم پزشکی تبریز