تغذیه تکمیلی

تغذیه انحصاری با شیر مادر در ۶ ماه اول زندگی مناسب ترین رشد و تکامل را برای کودک تامین می کند . تحقیقات اخیر نشان داده است که شروع زودرس غذای کمکی (بین ۴ تا ۶ ماهگی یا قبل از آن ) موجب مخاطرات جدی برای شیر خوار می شود .منظور از تغذیه انحصاری با شیر مادر آنست که جز شیر مادر و قطره ویتامین هیچ ماده غذایی دیگر، حتی آب هم به شیرخوار داده نشود .
در تغذیه کودک تنوع موادغذایی را رعایت کنید تا کلیه مواد مغذی مورد نیاز کودک تامین گردد.
در تهیه و آماده سازی غذای کودک اصول بهداشتی را مراعات کنید .
دستهای خود و دست و صورت کودک را قبل از تغذیه بشویید و از ظروف تمیز و بهداشتی استفاده کنید.
غذا را بلافاصله پس از تهیه به کودک بدهید
در غذا دادن به کودک از بشقاب و لیوان نشکن و قاشق کوچک و کم عمق (مربا خوری) استفاده کنید.
هنگام غذا دادن به کودک صبور باشید و آرام آرام به او غذا بدهید.
با توانا تر شدن کودک اجازه دهید خودش غذا بخورد و شما فقط کمک کنید.
وقتی به کودک غذا می دهید با او با محبت صحبت کنید و سعی کنید خاطره خوشی از غذا خوردن در ذهن داشته باشد .
در صورت کم اشتهایی و بی میلی کودک سعی کنید از غذای مورد علاقه وی استفاده کنید و از طریق توجه و محبت بیشتر و همچنین با تغییر در ترکیب ، مزه و حتی رنگ غذا ، او را به خوردن تشویق نمائید.
● توجه به این نکات در مورد تغذیه تکمیلی ضروری است:
با شروع غذای کمکی باید دفعات تغذیه با شیر مادر را افزایش داد تا حتی المقدور از کاهش حجم شیر جلوگیری شود .
در سال اول زندگی ، وعده های غذای کمکی ، پس از تغذیه با شیر مادر به شیر خوارداده شود.
هر ۳ تا ۵ روز یکبار می توان ماده جدیدی را به غذای کودک اضافه کرد . این فاصله زمانی برای ارزیابی سازگاری غذا و اطمینان یافتن از عدم وجود آلرژی و حساسیت در کودک است .
مادر می تواند شیرخوار را با قاشقی مناسب و یا با انگشتان تمیز خود تغذیه کند و به محض اینکه کودک آمادگی نشان داد ، تغذیه توسط خود او را تشویق نماید.
ضمن اینکه می توان کودک را به طور معقول برای غذا خوردن تشویق کرد ولی هرگز نباید به زور به او غذا خوراند.
شیر خوار معمولا بین ۱۲- ۹ ماهگی قادر است از دو انگشت سبابه و شست خود برای برداشت قطعات کوچک غذا استفاده کند . لذا توصیه می شود در این سن تکه های کوچک مواد غذایی در دسترس کودک قرار گیرد تا بتواند خود را تغذیه کند .
با شروع تغذیه تکمیلی علاوه بر قطره مولتی ویتامین ، باید روزانه ۱۵ قطره از قطره آهن یا ۵/۱ میلی لیتر از شربت آهن (سولفات فرو) به شیر خوار داده شود .
بعد از دادن قطره آهن باید علاوه بر دادن آب جوشیده خنک شده به شیر خوار دندانهای او را هم با دقت تمیز نموده و یا ترجیحا مسواک زد .* از زمان شروع غذای کمکی باید به شیرخوار به میزان کافی آب جوشیده خنک شده داد .
در سال دوم زندگی باید ابتدا به کودک غذا داد و سپس وی را با شیر مادر تغذیه نمود . از مواد غذایی زیر برای تغذیه در سال اول زندگی نباید استفاده شود:
- سفیده تخم مرغ ، شیر گاو، انواع توت، گیلاس ، آلبالو، کیوی، خربزه و بادام زمینی به علت احتمال ایجاد حساسیت و اسفناج به علت وجود نیتریت .
- مواد غذایی که نیاز به جویدن بیشتری دارند ( مانند : آجیل ، کشمش ، ذرت و تکه های سفت سبزی های خام مانند : هویج ). عسل غیر پاستوریزه ، قهوه ، شکلات ، چای پررنگ و نوشابه .باید به خاطر داشت که یکی از اهداف مهم تغذیه تکمیلی ایجاد رفتار صحیح و مناسب در امر تغذیه کودک است ، نه پر کردن شکم وی .
● خطرات زود شروع کردن غذای کمکی
شروع زود هنگام غذای کمکی موجب می شود تا معده کم حجم شیر خوار با ماده غذایی کم ارزش تر از شیر مادر پرشده و او را از دریافت مقدارکافی از شیر مادر که هنوز مناسبترین غذای شیر خوار است محروم نماید.
چون غذای کمکی بر عکس شیر مادر به سهولت با ویروس ها و باکتریها آلوده می شود خطر عفونت و اسهال به شدت افزایش می یابد.
● شرایط غذای تکمیلی
▪ غذای تکمیلی باید:
در حجم کم دارای انرژی کافی بوده و از نظر کیفی از ترکیب متعادل مواد مغذی و ریز مغذی ها نظیر پروتئین ، کلسیم ، ویتامین ها و املاح برخوردار باشد .
در شروع نسبتا رقیق (کمی غلیظ تر از شیر مادر ) باشد و به تدریج بر غلظت آن افزوده شود.
نرم بوده و هضم آن آسان باشد . از یک قاشق مربا خوری شروع شده و کم کم بر مقدار آن افزوده شود.
تازه و پاکیزه تهیه و با رعایت کامل اصول بهداشتی نگهداری شود.
کاملا پخته شده وبعد از خنک شدن مصرف شود.
فقط به اندازه مصرف ۲۴ ساعت پخته شود و در یخچال نگهداری گردد . اگر در حجم بیشتری تهیه شده است ، مقدار اضافی بلافاصله به صورت وعده های جداگانه در فریزر قرار داده شود.
● مشکلات ناشی از شروع نکردن غذای کمکی در پایان ۶ ماهگی
ممکن است از ماه هفتم به بعد شیر مادر به تنهایی برای تامین رشد شیرخوار کافی نباشد.
عدم آشنایی تدریجی با قوام ، مزه و نحوه جویدن غذاهای کمکی از ماه هفتم به بعد ممکن است موجب بی میلی کودک نسبت به مواد غذایی گردد.
● وعده های غذای کمکی با توجه به سن شیر خوار
▪ تعداد وعده های کمکی با توجه به سن شیر خوار به شرح زیر توصیه می شود:
سن کودک
۷-۶ ماهگی ------------ ۴-۳ وعده در روز
۹-۸ ماهگی ------------ ۵- ۴ وعده در روز
۱۰ ماهگی به بعد ------- ۵ وعده در روز
از پایان ۱۲ ماهگی کودک باید به تدریج از غذای سفره خانواده تغذیه کند .
چرا نباید غذای کمکی را پیش از پایان ۶ ماهگی شروع کرد
در ماههای اول زندگی قدرت دفاعی دستگاه گوارش شیر خوار در برابر عوامل بیماری زا کمتر است .
شروع زود رس غذای کمکی می تواند به سهولت او را دچار عفونت و اسهال های خطرناک نماید .
مقدار و فعالیت آنزیم های لوزالمعده و املاح صفراوی که در ماههای اول زندگی برای هضم غذای کمکی ناکافی است ، از این سن به تدریج افزایش می یابد و هضم غذاهای کمکی راتسهیل می نماید .
ملکول های درشت موادغذایی ، قبل از این سن می توانند به راحتی از منافذ دستگاه گوارش شیرخوار عبور کرده و احتمال بروز حساسیت و آلرژی را افزایش دهند .
حرکت ناخود آگاه زبان که باعث بیرون راندن غذا از دهان می شود در این سن ازبین می رود و شیر خوار قادر به بلع غذا می گردد.
حرکات جانبی زبان که غذا را برای جویدن به طرف دندانها هدایت می کند بین ۸ تا ۱۲ ماهگی ظاهر می شود.
توانایی کلیه ها که تا کنون برای دفع مواد زائد محدود بوده است ازاین پس افزایش می یابد .
شروع غذای کمکی قبل از پایان ۶ ماهگی نه تنها موجب رشد بهتر شیرخوار نمی شود بلکه اغلب منجر به کندی رشد می گردد.

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی دانشگاه علوم پزشکی تبریز