هنوز می‌توان امیدوار بود

حتی پیش از اجلاس پائیز امسال سازمان جهانی تجارت (WTO) در هنگ‌کنگ بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که ۱۴۹ کشور عضو این سازمان نخواهند توانست به نتایج قابل قبولی دسترسی پیدا کنند. این ششمین اجلاس سازمان جهانی در سطح وزیران بود. از کشورمان نیز یک هیئت عالی‌رتبه با ریاست وزیر بازرگانی، به‌عنوان ناظر، در این اجلاس حضور داشت. هزاران نفر از کارشناسان، نمایندگان سازمان‌های غیردولتی، روزنامه‌نگاران و نمایندگان رسانه‌های جمعی نیز در این اجلاس گرد آمده بودند تا افزون بر وقایع‌نگاری، اطلاعات آشکار و پشت پرده را گزارش کنند. حدود ۱۰ هزار پلیس هم در حاشیه اجلاس مسئولیت کنترل مخالفان و فرآیند جهانی شدن را، که معمولاً در این‌گونه مراسم حضور دارند، بر عهده داشتند.
قبل از آغاز مذاکرات شماری از مقامات ارشد هشدار داده بودند که پیشبرد سبه سامان مذاکرات دور دوحه طبق برنامه تا پایان سال ۲۰۰۶ میلادی نیازمند توافقی هر چند مقدماتی است. از جمله این مقام‌ها پاسکال لامی دبیرکل سازمان تجارت جهانی و کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل متحد بودند. این دو در مباحث خود خواستار فعالیت مؤثرتر کشورهای شرکت‌کننده به‌منظور پیشبرد اهداف سازمان تجارت جهانی بودند.
پاسکال لامی بر لزوم انعطاف‌پذیری و شفافیت مواضع اتخاذ شده از سوی نمایندگان کشورها تأکید کرد، در حالی‌که دبیرکل سازمان ملل معتقد بود حصور توافق، شعله‌های امید را همچنان در قلب‌ها مشتعل نگه می‌دارد.
گرچه هدف اصلی سازمان جهانی تجارت کاهش تعرفه‌های بازرگانی و برقراری تجارت آزاد بین کشورها است، ولی در واقع تجارت آزاد به‌عنوان ابزاری برای دستیابی به پیشرفت و توسعه اقتصادی دانسته می‌شود. در ادبیات اقتصاد توسعه تجارت موتور رشد اقتصادی نام گرفته و به همین دلیل رشد تجارت، اهرم اصلی توسعه اقتصادی شناخته شده است. از همین‌رو در مذاکرات و جلسه‌های سازمان تجارت جهانی مسائل مربوط به شکاف روزافزون بین ‌کشورهای غنی و فقیر و لزوم دسترسی این کشورها به توسعه پایدار و غیرتورمی نیز در کنار مسائل تجاری مطرح می‌شود.
● موضوعات مهم مورد بحث
در اجلاس اخیر سازمان جهانی تجارت، سه زمینه عمده مذاکرات، خدمات، تجارت کالاهای کشاورزی و غیرکشاورزی بودند.
در بخش خدمات، کشورهای در حال توسعه همواره در موضع ضعف قرار داشته‌اند، زیرا در مقوله خدمات و مخصوصاً خدمات مالی، رقابت آنها با کشورهای صنعتی غرب ناممکن است و نتایج یک طرفه به نفع کشورهای غربی به همراه خواهد داشت.
در زمینه کالاهای کشاورزی، که کشورهای در حال توسعه از مزیت نسبی برخوردار هستند. کشورهای غربی با پرداخت یارانه‌های هنگفت به کشاورزان خود و ایجاد مانع بر سر ورود فرآورده‌های کشاورزی کشورهای فقیر، عملاً یک دیوار حمایتی بر ضد کالاهای کشاورزی کشورهای جهان سوم ایجاد کرده‌اند. البته در میان کشورهای صنعتی غرب هم اختلافات بر سر یارانه‌های کشاورزی و پرداخت یارانه به فلزاتی نظیر آهن و فولاد، بالا گرفته است و هر یک با متهم کردن دیگری، تهدید به مقابله به مثل و طرح شکایت در سازمان جهانی تجارت کرده است.
دو گروه عمده در این میان، ایالات متحده آمریکا و ۲۵ کشور جامعه اروپائی بودند، در حالی‌که کشورهای در حال توسعه با پرچمداری هند، مکزیک، آرژانتین و برزیل خواهان دسترسی بیشتر به بازار کشورهائی غربی شدند.
برزیل و هند که خود از صادرکنندگان عمده کالاهای کشاورزی هستند. طرفدار کاهش یارانه‌ها و تعرفه‌های کشاورزی آمریکا و مخصوصاً جامعه اروپائی هستند.
جمهوری خلق چین که در حقیقت میزبانی این اجلاس را بر عهده داشت بسیار کوشید تا مذاکرات از مسیر خود خارج نشود و نتایجی هر چند اندک به‌دست آید.
●دورهای تجاری Trade rounds
نخستین مذاکرات تجاری در چارچوب موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت گات (GATT) در سال ۱۹۴۷ در شهر ژنو انجام شد. این موافقتنامه که به توافق گات موسوم است در حقیقت همان نام قبلی WTO است. پس از آن دورهای دیگری از مذاکرات آزادسازی تجارت انجام شد.
آخرین دور مذاکرات در پایتخت امیرنشین قطر یعنی شهر دوحه در سال ۲۰۰۱ انجام شد که هم‌اکنون، هم ادامه دارد. در حقیقت اجلاس هنگ‌کنگ در چارچوب مذاکرات آزادسازی تجاری دور دوحه برگزار شد. تلاش سازمان تجارت جهانی بر این است که مذاکرات دور دوحه تا پایان سال میلادی جاری (۲۰۰۶) حتی با حصول توافق‌هائی مقدماتی پایان پذیرد.
● تظاهرات ضدجهانی‌سازی
همچنان که اکنون مرسوم شده، در کنار مذاکرات هنگ‌کنگ، صدها تن از مخالفان جهانی‌سازی نیز حضور داشتند و با برپائی تظاهرات به انتقاد از قوانین سازمان تجارت جهانی در مورد محصولات کشاورزی پرداختند. معترضان از کشورهای مختلف مانند کره‌جنوبی، تایلند، فیلیپین و برخی کشورهای اروپائی به هنگ‌کنگ آمده بودند. به اعتقاد اعتراض‌کنندگان، قوانین تجاری بین‌المللی غیرمنصفانه، به زیان کشورها در حال توسعه و به نفع کشورهای ثروتمند تأثیرگذار است. آنها معتقد بودند که ریشه‌کنی فقر برای میلیون‌ها ساکن مناطق فقیرنشین جهان، که همواره شعار این مذاکرات بوده است، در شرایط فعلی و با قوانین کنونی تجاری هرگز امکان‌پذیر نیست.
در عین حال طرفداران جهانی شدن با اشاره به هنگ‌کنگ، سنگاپور، مالزی، کره و غیره این کشورها را نمونه‌های خوبی از موفقیت انجام سیاست‌های آزادسازی تجاری برشمردند.
● نتیجه مذاکرات
وزرای بازرگانی ۱۴۹ کشور عضو سازمان تجارت جهانی در روز پایانی اجلاس (۲۷ آذر ۱۳۸۴) توافق کردند تمام یارانه‌های صادرات کشاورزی خود را تا سال ۲۰۱۳ میلادی حذف کنند و همکاری در چارچوب دور دوحه را با جدیت دنبال کنند.
ضمناً پس از شش روز مذاکره، تنها یک توافق جزئی و نسبی در مورد آزادسازی مبادلات تجاری در زمینه کشاورزی، کالاهای ساخته شده کارخانه‌ای (Manufactured products) و خدمات به‌دست آمد. این در حالی بود که کشورهای ثروتمند توافق کردند تا سال ۲۰۰۸ میلادی بازارهای خود را بدون محدودیت‌های گمرکی با سهمیه‌های وارداتی به روی ۹۷ درصد کالاهای صادراتی کشورهای فقیر و در حال توسعه بگشایند. به این ترتیب در حالی‌که هنوز موانع قابل‌ملاحظه‌ای بر سر دستیابی به یک توافق جامع آزادسازی تجاری مخصوصاً در مورد کالاهای صنعتی وجود دارند، ولی اجلاس هنگ‌کنگ به‌رغم ناامیدی‌های اولیه دستاوردهای قابل قبولی هم به همراه داشته است و آن را باید به فال نیک گرفت.

منبع : مجله روند اقتصادی