موانع فناوری اطلاعات در ایران

IT مقوله ای فرا بخشی است هیچ یك از نهادهای موجود به تنهایی صلاحیت تصمیم گیری و تكفل این امور را ندارند. برای هدایت اصولی IT در كشور باید وزارتخانه IT تشكیل شود. اما متاسفانه در كشور ما نبود یك دستگاه متكفل مشخص كه عهده دار برنامه ریزی برای توسعه IT در كشور باشد موجب شده كار تصمیم گیری در مورد توسعه این صنعت به صورت موازی در چند نهاد و شورا انجام شود. این روش باعث دوباره كاری شده و از همه جهات زیان آور است.
● مقدمه ای بر مشكلات فناوری اطلاعات در كشور
مانوئل كاستلز نویسنده كتاب درباره عصر اطلاعات معتقد است اگر در گذشته از طریق بازوی كار و كار مكانیكی در كارخانه ها و ... موتورها حركت داشتند امروز از طریق اطلاعاتی كه به وسیله اینترنت مبادله می شود این كارها انجام می شود و دنیا امروز از راه اطلاعات می تواند پیشرفت كند. در سال ۱۹۹۲ ال گور معاون كلینتون برای اولین بار اصطلاح بزرگراه های اطلاعاتی را به كار برد و برنامه ملی ایجاد بزرگراه های اطلاعاتی و زیر ساخت های اطلاعاتی را مطرح كرد. به دنبال آن در سال ۱۹۹۴ در اولین كنفرانس اتحادیه بین المللی ارتباطات از راه دور ITU یك سیاست پنج اصلی در این راستا مطرح شد. این پنج اصل عبارتند از:
۱) استفاده از بخش خصوصی به جای دولت.
۲) رقابت موسسات گوناگون خصوصی با یكدیگر كه با آزاد گذاشتن نرخ ها این رقابت ایجاد می شود.
۳) ایجاد نهادهایی برای نظام دهی ارتباطات در تمامی كشورها كه دولت ها به طور مستقیم در آن دخالت نداشته و بتوانند مطابق مصالح مملكت تصمیم گیری كنند.
۴) نظارت دولت بر بخش های خصوصی به طور غیر مستقیم.
۵) آماده سازی برای استفاده عمومی از اطلاعات كه سرویس همگانی نامیده می شود.
نظر به اهمیت فناوری اطلاعات و IT در فرهنگ، اقتصاد و دیگر جوانب ملل و كشورها به پاره ای از دلایل عدم رشد این صنعت در كشور اشاره می شود.
الف) فرد گرایی در جامعه
در دو قرن اخیر كار گروهی در هند نهادینه شده ولی هنوز ما از فردگرایی منفی رنج می بریم این مشكل كه ریشه فرهنگی دارد از بحث IT خارج بوده و در سایر حوزه ها نیز وجود دارد. در این زمینه جامعه شناسان و دانشمندان متخصص در امر توسعه باید ریشه و راه حل این مشكل را بیابند، البته نباید انتظار داشت كه یك شبه بر این مشكل فرهنگی فایق شویم.
هر چند نمی توان منكر وجود ضعف های فرهنگی شد ولی در مجموع باید ضعف ها و قدرت ها را با هم ببینیم. به عنوان مثال جوان بودن جمعیت كشور ما یكی از نقطه های قوت ما است چون صنعت IT یك صنعت جوان گرا است.
بر اساس آمار، ۹۹ درصد از دست اندركاران حوزه IT در هند زیر ۲۰ سال سن دارند. از سوی دیگر متوسط بهره هوشی جوانان ایرانی كه وارد دانشگاه می شوند بالاتر از میانگین بهره هوشی جوانان كشورهای پیشرفته است.
بنابراین باید به جای توجه تنها به ضعف ها به مجموعه قوت ها و ضعف ها بپردازیم. در این صورت خواهیم دید كه می توانیم به خوبی جایگاه مناسبی را در بازارهای جهانی این صنعت كسب كنیم.
ب) شناخت نادرست از اینترنت
در كشور ما بسیاری از توانمندی ها و ابعاد واقعی فناوری اطلاعات در كل و اینترنت به عنوان نماد مشخصی از آن به درستی شناخته نشده است.
طبق آمار بیش از ۸۲ درصد سایت های اینترنتی تجاری، ۷ درصد آموزشی، ۲/۱ درصد ضد اخلاقی، ۸/۰ درصد مذهبی و كمتر از این مقدار مربرط به نشریات و خبر و باقی آن به قسمت های دولتی، سایت های شخصی و غیره مربوط است. اما همه توجه ما در كشور به بخش های غیر اقتصادی اینترنت معطوف شده است. این در حالی است كه یكی از مشكلات اساسی كشور مشكل بیكاری است و از راه توسعه اقتصاد اینترنتی می توان آن را حل كرد.
البته وجود دغدغه های امنیتی و فرهنگی در مدیریت عالی كشور قابل درك است و سایر كشورها نیز دارای چنین دغدغه هایی هستند. با اطمینان می توان گفت كه چنین نگرانی هایی در كشورهای توسعه یافته نیز كمتر از كشور ما نیست. ایران نخستین و یا تنها كشوری نیست كه در این زمنیه نگرانی دارد، ولی در سایر كشورها هرگز وجود چنین نگرانی هایی باعث كند شدن روند توسعه اینترنت نشده و در كشور ما نیز نباید وجود این دغدغه ها منجر به تصمیماتی شود كه حركت و رشد اینترنت را كه لازمه توسعه كشور است، كند نماید.
راه حل های عملی كشورهای پیشرفته این است كه با حفظ مصالح امنیتی و فرهنگی كشور خود، كاربرد اینترنت را نیز به سرعت رشد و توسعه می دهند.
ج) مشخص نبودن مرجع مستقلی به عنوان متولی IT
از آنجا كه IT مقوله ای فرا بخشی است هیچ یك از نهادهای موجود به تنهایی صلاحیت تصمیم گیری و تكفل این امور را ندارند. برای هدایت اصولی IT در كشور باید وزارتخانه IT تشكیل شود. اما متاسفانه در كشور ما نبود یك دستگاه متكفل مشخص كه عهده دار برنامه ریزی برای توسعه IT در كشور باشد موجب شده كار تصمیم گیری در مورد توسعه این صنعت به صورت موازی در چند نهاد و شورا انجام شود. این روش باعث دوباره كاری شده و از همه جهات زیان آور است.
به عنوان مثال هند در اواخر دهه قبل از میلادی با توجه به مشكلات ارزی خود به این نتیجه رسید كه باید در صنایع ارزآور و اشتغالزای IT سرمایه گذاری كند. در این راستا وزارتخانه IT تاسیس شد و به سیاستگذاری در زمینه توسعه IT پرداخت و فعالیت در این حوزه را به بخش خصوصی واگذار كرد و ضمن ایجاد پیاپی پارك های IT شركت های مستقر در این پارك ها را تا سال ۲۰۰۸ از مالیات معاف كرده و حتی به بازاریابی رایگان در جهت قدرتمند شدن این شركت های خصوصی پرداخته است. دولت هند با ایجاد پارك های IT زمینه ای را فراهم كرد تا مردم عادی و كم درآمد نیز بتوانند به راحتی و با صرف هزینه كم به كسب و كار در این زمینه بپردازند. در عین حال موسسه غیر دولتی اتحادیه ملی شركت های نرم افزاری هند با همكاری یك شركت مشاور آمریكایی طرح توسعه IT در افق زمانی ده ساله را تهیه كرد. در این برنامه دستیابی به ۸۵ میلیارد دلار تولید و ۵۰ میلیارد دلار صادرات نرم افزار تا سال ۲۰۰۸ به عنوان یك هدف اصلی پیش بینی شده است. دستیابی به این هدف عملاً در چهار سال اول برنامه موفق بوده و به عنوان نمونه در سال ۲۰۰۱ درآمد هندی ها از این نوع صادرات به ۱۰ میلیارد دلار رسیده كه با رقم پیش بینی شده در برنامه تطابق داشته و انتظار دستیابی به ۸۵ میلیارد دلار در پایان برنامه منطقی به نظر می رسد.
د) واقف نبودن به اهمیت IT و ندادن ارزش كافی به آن
البته این روزها اقدامات مثبتی در زمینه IT صورت گرفته. از جمله طرح توسعه كاربردی فناوری اطلاعات، دستور رییس محترم قوه قضاییه در تشكیل كمیته مبارزه با جرایم اینترنتی و رایانه، مصاحبه اخیر ریاست جمهوری در اهمیت فناوری اطلاعات، توجه سازمان مدیریت و برنامه ریزی، و به خصوص بخشنامه اخیر وزارت آموزش و پرورش در آموزش معلمین در زمینه IT در حال انجام است كه قابل قدردانی است. اما توجه داشته باشیم كه همه این اقدامات در مقابل آنچه باید انجام شود بسیار كوچك است. به عنوان مثال هزینه انجام پروژه شهر اینترنتی دبی كه فقط مجموعه ای از چهار ساختمان بزرگ و تجهیزات پیشرفته است چهار برابر بودجه پیشنهادی برای طرح «تكفا» است! كه قرار است مشكل فناوری اطلاعات كشور ۶۵ میلیونی را حل كند! (با احتساب ۱۲۵ میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته شده برای طرح تكفا، سرانه نزدیك به دو هزار تومان به ازای هر نفر ایرانی در طرح تكفا در نظر گرفته شده است.)
در واقع بزرگ ترین مانع توسعه IT در كشور ما و در حال حاضر، مانع ذهنی است. حتی تحریم های آمریكا مانع اصلی توسعه IT در كشور ما نیست. اگر تصمیم گیرندگان با مزایا و توانمندی های این صنعت و تاثیرات آن بر اشتغال و صادرات آشنا شوند، به طور مسلم در امر توسعه آن تلاش خواهند كرد. به عنوان مثال در آمریكا برای توسعه فرهنگی IT در میان مسئولان به هر نماینده مجلس یك كامپیوتر «نوت بوك» داده شده تا از سودمندی آن كاملاً آگاهی یابند.

نوشته شده توسط: امیر طالبانی

منبع : پورتال مديريت فناوري اطلاعات