جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

مصدق - کاشانی؛ ۵۰ سال بعد


مصدق - کاشانی؛ ۵۰ سال بعد
«روح الله حسینیان» رئیس مركز اسناد انقلاب اسلامی یكی از افرادی است كه اخیراً به این بحث دامن می زند و نقش مصدق در نهضت ملی را از اساس زیر سئوال می برد. در پی طرح چنین مطالبی از سوی حسینیان، روز یكشنبه این هفته انجمن اسلامی دانشجویان دانشكده كشاورزی دانشگاه تهران مناظره ای را میان وی با «احمد زیدآبادی» روزنامه نگار و فعال سیاسی ترتیب داد. به گزارش خبرگزاری آفتاب، این مناظره در تالار شهید موسوی این دانشكده واقع در پاكدشت ورامین برگزار شد. آغازگر مناظره، زیدآبادی بود كه سخنانش را با این مطلب آغاز كرد: «واقعیت این است كه در نهضت ملی شدن صنعت نفت شخصیت ها و گروه های مختلفی دخیل بودند اما هر كدام دارای یك انگیزه، شیوه و روش خاص خویش بودند و در این مسیر از یكدیگر متمایز بودند.»
زیدآبادی در ادامه با اشاره به محدودیت های خود در دفاع از مصدق گفت: «آقای حسینیان آزادی بیشتری در بیان نظرات خویش دارند اما در مورد مخالفان و رقبای دكتر مصدق باید با احتیاط سخن گفت و بر فرض كه من این حرف ها را هم بزنم، انعكاس مطبوعاتی نخواهد داشت.» این روزنامه نگار ادامه داد: «اگر از ابتدای انقلاب نگاه كنیم در مورد دكتر مصدق غیر از مدت كوتاهی، در صحبت های تلویزیونی و كتاب ها اجازه دفاع عادلانه در رسانه های ملی داده نشد.» این كارشناس مسائل سیاسی افزود: «من درصدد دفاع مطلق از هیچ كس نیستم و از طرفی اگر به مشی آیت الله كاشانی و نواب صفوی هم انتقاد می كنیم به این معنا نیست كه در حوزه قدرت آنها هیچ نقطه مثبتی دیده نمی شود، بلكه معتقدم هم آیت الله كاشانی و هم فدائیان اسلام در شكل گیری نهضت ملی شدن صنعت نفت نقش داشتند اما نقششان با مصدق فرق می كند.» زیدآبادی ادامه داد: «فدائیان اسلام جمعیتی بودند كه نواب صفوی آنها را پایه گذاشت. نواب كه ظهور كرد دركی از اسلام داشت كه تصور می كرد تنها سخنگوی اسلام شخص ایشان است و در اطراف او نیز افرادی نترس و پا به كار بودند.»
وی افزود: «اگر بخواهیم برای فدائیان اسلام در شرایط فعلی معادلی قائل شویم انصار حزب الله است. نواب در آن سن و سال (۲۱ سالگی) برنامه ای نوشته بود و تعریفی از حكومت اسلامی كرده بود و اصرار داشت همین باید اجرا شود.» به گفته این روزنامه نگار، «آیت الله كاشانی شخصیتی است كه در دوره های مختلف به نظر می آید مواضع مختلفی می گیرد، به شدت ضدانگلیسی بود، انگیزه كاملی داشت اما در تاكتیك ها ثابت قدم نبود و مرتب دیدگاه هایش را عوض می كرد.» زیدآبادی در ادامه گفت: «كاشانی با اینكه موقعیت نسبتاً مناسبی داشت اما با این حال دوست داشت همه چیز بر محور ایشان بچرخد و همین امر باعث شد كم كم از اصل ملی شدن صنعت نفت فاصله بگیرد و نهایتاً كودتا را تایید كند.» وی افزود: «در این میان مصدق هست كه به هر حال فردی معتقد به دموكراسی است و می كوشد با تكیه بر قواعد خاصی به هدفی كه آن را ملی می نامد دست پیدا كند، مصدق فرد مسئول و اصولی است. مصدق گاهی بیش از اندازه احساسی برخورد می كند اما به لحاظ سلامت نفس من او را به دو جریان دیگر ترجیح می دهم.»
روح الله حسینیان اما ترجیح داد قبل از آنكه بخواهد مصدق را نقد كند، از زیدآبادی گله كند كه چرا گفته است «حسینیان هر چه دلش می خواهد می گوید ولی من محدودم و نمی توانم بگویم.» حسینیان سپس گفت: «كلی گویی در مسائل تاریخی غیر از مسائل سیاسی است و انسان باید محكم و مستند حرف بزند.» حسینیان افزود: «اگر ما بخواهیم شخصیت ها را تعریف كنیم یا گونه شناسی كنیم، تعاریفی كه از مصدق ارائه شده، با یكدیگر ۱۸۰ درجه فاصله دارد. برخی طرفدارانش او را ناسیونالیست و بعضی لیبرال دموكرات و برخی او را به عنوان یك مبارز و عده ای هم او را رهبر ملی شدن صنعت نفت تعریف می كنند.»
رئیس مركز اسناد انقلاب اسلامی افزود: «در مقابل هم عده ای او را سلطنت طلب، فرصت طلب، محافظه كار، قدرت طلب، دیكتاتور ناتمام می دانند و امام هم وقتی در مورد جبهه ملی حرف می زند می گوید كسی كه اینها این همه از وی تعریف می كنند اصلاً مسلمان نبود.» حسینیان در ادامه برای نقد بهتر دكتر مصدق ترجیح داد به ارائه بیوگرافی وی بپردازد كه به گفته وی عبارتند از: «مصدق در یك طبقه اشرافی وابسته به حكومت متولد شد، پدرش یكی از كارگزاران حكومت قجری بود، مادر مصدق نوه فتحعلی شاه بود، مظفرالدین شاه شوهر خاله مصدق بود.» رئیس مركز اسناد انقلاب اسلامی در ادامه مدعی تمجید مصدق از رضاشاه شد و گفت: «رضاشاه بارها او را به عنوان مشورت دعوت می كرد.»
به گفته حسینیان، «مصدق به همراه خدمتگزارانش توسط رضاخان پنج ماه به زندان بیرجند تبعید شد كه دو بار در این زندان دست به خودكشی زد كه هر دو بار مامورین او را نجات دادند.» زیدآبادی در ادامه این مناظره در پاسخ به ادعای حسینیان در مورد اشراف زاده بودن مصدق، به نقل جمله ای از مرحوم آیت الله طالقانی اشاره كرد كه: «مصدق مانند موسی در دربار بزرگ شد اما علیه دربار طغیان كرد.» وی با اشاره به نقش برخی علما در روی كار آمدن رضاخان و رای موافق آیت الله كاشانی به تغییر سلطنت در مجلس موسسان گفت: «مشكل مصدق دیكتاتوری بود و سخن مصدق این بود كه اگر رضاخان (كه در آن زمان هنوز رئیس الوزرا بود) پادشاه شود، دیكتاتوری ایجاد شده و مشروطه از بین می رود.» به گفته زیدآبادی، یكی از درخشان ترین كارهای مصدق نطقی بود كه در مجلس منصفانه انجام داد. وی افزود: «مصدق نه هر چیزی را تایید می كرد و هر چیزی را هم نفی نمی كرد بلكه خوبی را تایید و بدی را نفی می كرد.» زیدآبادی افزود: «مصدق یك لیبرال، دموكرات، دارای شور ناسیونالیستی و ملی گرایی معتدل بود كه تلاش او حفظ منافع ملی بود.»
این روزنامه نگار با اشاره به توهین ها و جسارت هایی كه توسط اشخاص و روزنامه های وقت ایران به دكتر مصدق می شد و در برخی موارد یكی از طرفداران مصدق را در كوه های اطراف تهران به قتل رساندند، گفت: «وقتی آنها را دستگیر می كردند بعد می گفتند مصدق دیكتاتور است.» رئیس مركز اسناد انقلاب اسلامی در ادامه این مناظره گفت: «مصدق از نگاه نظری قطعاً مسلمان بود اما در عمل هیچ كس عملی را كه عمل به شریعت باشد از او روایت نكرد، مصدق با اینكه مستطیع بود اما به حج نرفت.» روح الله حسینیان توضیح داد: «در دوران حكومت مصدق برخی بهائیون شروع به آزار مسلمانان كردند و آیت الله بروجردی هم آقای فلسفی را به عنوان نماینده نزد مصدق فرستاد و درخواست برخورد با بهائیون را داشت كه مصدق هم خندید و گفت: «برای من بین بهائیان و مسلمانان فرقی نیست و هر دو اعضای این كشورند.» حسینیان افزود: «مصدق مدعی دموكراسی بود اما وقتی به عنوان نخست وزیر انتخاب شد اولین كاری كه كرد تصویب لایحه اختیارات بود و این در حالی است كه پیش از نخست وزیری مصدق وقتی وزیر دادگستری درخواست اختیارات كرد، مصدق در نطقی گفت: «طبق اصل ۲۷ قانون اساسی تمامی قوا منفك از یكدیگرند.»» وی ادامه داد: «مصدق» مانند دیكتاتوری مثل رضاخان فرد قدرتمند نبود و آدم ناتوانی بود. مصدق به دلیل وابستگی طبقاتی به اشراف هیچ گاه به طبقه پایین مردم اتكا نداشت و به همین دلیل هیچ گاه از مردم در مقابل كودتاگران كمك نخواست.» این بار كه نوبت مناظره به زیدآبادی رسید، وی به بررسی دو موضعی كه به مصدق انتقاد می شود، پرداخت و گفت: «از یك طرف می گویند چرا انقلاب نكرد و از طرف دیگر می گویند چرا كار فراقانونی كرده؟» وی افزود: «مصدق به لحاظ شخصی پایبند به دموكراسی بود اما در كشور ما دموكراسی با تناقض روبه رو می شود.» زیدآبادی با اشاره به توطئه های مجلس وقت كه به گفته وی كانون توطئه بود گفت: «مصدق یا می بایست بحث ملی شدن صنعت نفت را كنار بگذارد و یا اینكه به ملی شدن صنعت نفت و راه حلی برای كنترل مجلس بیابد و تنها راهش این بود كه مجلس را منحل كند.»
وی افزود: «مصدق فردی مذهبی به معنای شخصی بود، او یك سكولار متدین بود. در یك كشور باید همه یكسان باشند وگرنه نظام آپارتایدی حاكم می شود.» وی افزود: «مصدق رفتاری رادیكال اما با پوشش های قانونی داشت و به نظر من او درست و انسانی رفتار كرد.» رئیس مركز اسناد انقلاب اسلامی در ادامه این مناظره با اشاره به برخورد مصدق با مخالفانش گفت: «شیخ محمد تهرانی به جرم مخالفت با مصدق دستگیر شد و تا آخر عمر دولت مصدق در حبس بود.» حسینیان كه می كوشید حمایت رسانه ها از مصدق را خاطرنشان كند، گفت: «رادیو در اختیار دولت بود و مصدق هر نطقی می خواست انجام می داد و روزنامه ها از وی حمایت می كردند، طرفداران جبهه ملی به رهبری فروهر به منزل آیت الله كاشانی حمله كردند و فردی به نام حدادیان را به قتل رساندند.» حسینیان افزود: «یكی از اشتباهات مصدق برانگیختن حالت ضدمذهبی بود كه علمای نجف و قم علیه او موضع گیری كردند.» به گفته حسینیان «آیت الله كاشانی تا اواخر سال ۱۳۳۱ كاملاً از مصدق حمایت می كرد و وقتی مصدق به خارج از كشور رفت این آیت الله كاشانی بود كه شورش های توده را آرام می كرد و دلیل اصلی اختلافات برنامه های دیكتاتوری بود كه مصدق آغاز كرد.» احمد زیدآبادی هم در ادامه این مناظره با اشاره به برخی صفات اخلاقی دكتر مصدق گفت: «دكتر مصدق حتی یك بار هم علیه آیت الله كاشانی سخنی نگفت، مصدق یك جنتلمن واقعی بود و اهل توهین و بدگویی هم نبود.» زیدآبادی در ادامه با اشاره به ارتباط برخی اطرافیان آیت الله كاشانی با سفارتخانه های خارجی گفت: «اطرافیان آیت الله كاشانی وارد یك توطئه عملی شده بودند.» این روزنامه نگار با اشاره به مواضع برخی مقامات گفت: «عادلانه نیست كه اینها بگویند مصدق دموكرات نبود.» روح الله حسینیان در واكنش به سخنان زیدآبادی گفت: «شما در طول دوران حاكمیت خود هولوكاستی به وجود آوردید كه هیچ كس جرات نداشت مقابل شما موضع گیری كند.»
حسینیان به ذكر همین جمله بسنده كرد و ترجیح داد به موضوع اصلی مناظره بازگردد و ادامه داد: «من برای مصدق نسبت به سایرین فرقی قائل هستم ولی نمی توان اسناد را نادیده گرفت.» به ادعای حسینیان «مصدق هر وقت فرصتی دست می داد كمال چاپلوسی را رعایت می كرد.» حسینیان در این هنگام عكسی از دكتر مصدق را نشان داد كه در حال بوسیدن دست «ثریا» همسر محمدرضا شاه بود و ادامه داد: «وقتی شاه موضع مصدق را حمایت می كرد، مصدق هم متقابلاً به تعریف و تمجید از شاه می پرداخت.» به گفته رئیس مركز اسناد انقلاب اسلامی، آیت الله كاشانی یكسره بر آزادی و حق مردم در مقابل دربار اصرار می كرد. به ادعای حسینیان، حتی یك نطق هم تا قبل از ۲۸ خرداد ۱۳۲۹ نمی توان یافت كه دكتر مصدق از ملی شدن صنعت نفت سخن گفته باشد و این در حالی است كه آیت الله كاشانی در تمام بیانیه های خود تاكید می كرد «نفت ایرانی مربوط به ایرانی است.» حسینیان همچنین مدعی شد نطق ۲۸ خرداد ۱۳۲۹ مصدق هم، بیانیه آیت الله كاشانی است كه مصدق از طرف او در نطق قبل از دستور خود قرائت می كند. حسینیان افزود: «آقای كاشانی از ابتدا از آزادیخواهی سخن می گفت ولی مصدق قبل از ۱۳۲۹ از مخالفان ملی شدن صنعت نفت بود.» احمد زیدآبادی در ادامه این مناظره گفت: «فدائیان اسلام دقیقاً تا ترور رزم آرا با مثلث فدائیان، ملی ها و آیت الله كاشانی همراه بودند اما بعد از آن هم علیه مصدق و هم علیه آیت الله كاشانی بیانیه می دادند.» وی افزود: «مصدق چیزی را بدون مطالعه ملغی نمی كرد و وقتی از نظر حقوقی به این نتیجه رسید كه این (ملی كردن صنعت نفت از دیدگاه مجامع جهانی) امر امكان پذیری است آن را انجام داد.»
در ادامه این مناظره روح الله حسینیان گفت: «آنچه را كه من می گویم از دیدگاه فرد مذهبی است.» وی افزود: «مصدق را ناسیونالیست نمی دانم برای اینكه ناسیونالیست باید به وطن خود عشق بورزد ولی مصدق خود (در خاطراتش) معترف است می خواستم در سوئیس زندگی كنم.» حسینیان ادامه داد: «من او را مبارز نمی دانم برای اینكه هر وقت اوضاع سخت می شد به احمدآباد می رفت و به زندگی خصوصی خود می پرداخت و هر گاه اوضاع باز می شد دوباره وارد صحنه سیاسی می شد.» رئیس مركز اسناد انقلاب اسلامی افزود: «مصدق را لیبرال _ دموكرات نمی دانم چرا كه وقتی به حكومت رسید تمامی مبانی لیبرال _ دموكراسی را زیر پا گذاشت.» حسینیان با بیان اینكه ما مصدق را در چارچوب ادعای خودش مورد نقد قرار می دهیم گفت: «مصدق مدعی قانون اساسی و تفكیك قوا بوده و وقتی به حكومت رسید مبانی دموكراتیك را زیرپا گذاشت.» وی افزود: «مصدق را فردی وابسته به طبقه اشرافی می دانم كه در طول زندگی سیاسی خود اشرافیت را كنار نگذاشت و تكیه بر مردم نكرد و همین باعث شكست او شد.» اما زیدآبادی هم در تعریف نهایی خود از مصدق اظهار داشت: «فكر می كنم مصدق به لحاظ اخلاقی شریف ترین رجل سیاسی است كه در دنیای معاصر ظهور كرده، وی فردی پایبند به اخلاق و دارای احساسات ملی گرایانه بود.» زیدآبادی افزود: «دكتر مصدق را انسانی فوق العاده، نترس و دموكرات می دانم كه یكی از جلوه های شجاعت او در قائله ۹ اسفند بود.» وی ادامه داد: «دكتر مصدق انسانی است به لحاظ فكری نابغه.» زیدآبادی در پایان گفت: «مصدق را دارای شخصیتی قوی و پاك می بینم كه هرگز از مقدسات عدول نكرد و او را فردی سكولار می دانم كه به جدایی دین از مذهب اعتقاد داشت.»
منبع : روزنامه شرق


همچنین مشاهده کنید