چالش های هند در دستیابی به منابع نفت و گاز

«مانی شانکار آیار» که تا یک ماه پیش، به عنوان وزیر نفت و گاز طبیعی هند، به دنبال نهایی کردن پروژه های مختلف انتقال نفت و گاز به هند بود، در این مقاله، با برشمردن چالش های این کشور در تامین انرژی مورد نیاز برای تحقق هدف های اقتصادی خود در ۲۰ سال آینده، گزینه های پیش روی آن را برای مقابله با این چالش ها معرفی کرده است.
●افزایش وابستگی اقتصاد هند به نفت و گاز
برنامه کوتاه مدت ملی دولت «ائتلاف پیشرو متحد» (UPA) نخستین مدرکی است که نشانگر علاقه مندی این دولت به اختصاص دادن بخشی جداگانه به امنیت انرژی است و نشان می دهد توجه به این موضوع به منظور تحقق هدف های توسعه ملی هند و از بین بردن کمبودهای پیش روی این کشور در ۲۰ سال آینده، بیشتر شده است.
ضروری است، اقتصاد هند روند رشد تولید ناخالص داخلی را دست کم به حدود ۷ تا ۸ درصد برساند و حفظ کند که چنین روندی تنها با دستیابی به منابع انرژی مورد نیاز به منظور تامین سوخت لازم برای تحقق این روند بالای رشد اقتصادی در یک دوره زمانی طولانی مدت، شدنی است.
در حال حاضر، سوخت های هیدروکربوری، یعنی نفت و گاز، حدود ۴۵ درصد در سبد مصرف انرژی هند سهم دارند و انتظار می رود، در دو دهه آینده، سهم گاز طبیعی در نیازهای انرژی هند، از حدود ۶ درصد کنونی به ۲۰ درصد افزایش یابد؛ در حالی که سهم نفت و گاز همراه، به احتمال زیاد، نصف نیاز کنونی انرژی کشور باقی خواهد ماند و به همین علت فعالیت های هند برای استفاده از زغال سنگ، انرژی هسته ای، منابع انرژی نامتعارف یا دیگر سوخت های جانشین برای تامین امنیت انرژی خود، در نهایت به سوخت های هیدروکربوری نیاز خواهد داشت.
در واقع وابستگی هند به واردات نفت برای تامین نیازهای خود در شرایط کنونی، بیش از ۷۵ درصد است. این کشور برای واردات نفت خام مورد نیاز، در فاصله سال های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۵ میلادی، حدود ۲۶ میلیارد دلار هزینه کرده است و به نظر می رسد این میزان در سال جاری میلادی بسیار بیشتر باشد. حتی با این که برای افزایش تولید نفت خام در داخل کشور هند از سطح کنونی کمتر از ۳۵ میلیون تن در سال، به سالانه ۵۰ میلیون تن تا سال ۲۰۲۵ میلادی، برنامه ریزی شده است، وابستگی هند به واردات نفت خام به منظور تحقق برنامه ریزی ها برای رشد اقتصادی این کشور، به حدود ۸۵ درصد یا بیش از آن در دو دهه آینده افزایش خواهد یافت.
وضعیت مشابهی نیز برای گاز طبیعی وجود دارد، این محصول که تا دهه ۸۰ میلادی به عنوان عاملی مزاحم در فعالیت های اکتشافی و از موانع استخراج نفت خام از مخازن شناخته می شد، هم اکنون در حال تبدیل شدن به محصولی حتی با ارزش تر از نفت خام است.هند تاکنون با توقف سوزاندن گاز در میدان های نفتی در سریع ترین حالت ممکن و نیز کشف منابع گاز به ویژه در خلیج «بی» در بنگال، توانسته است تولید گاز را در داخل کشور از حدود روزانه ۹ میلیون متر مکعب در دهه ۸۰ میلادی به حدود روزانه ۹۰ میلیون متر مکعب گاز در حال حاضر برساند، اما منابع گازی که تاکنون کشف شده اند، در حال رسیدن به بیشترین سطح تولید ممکن و آغاز افول تولید هستند و در خوش بینانه ترین برنامه ریزی ها نیز، وابستگی هند به واردات گاز، به احتمال زیاد به زیر ۵۰ درصد نخواهد رسید. بنابراین، تنها امید هند برای اطمینان از تامین امنیت انرژی خود، می تواند با یکپارچگی و همراهی با «کشورهای هیدروکربوری آسیا» محقق شود و تا زمانی که این اقتصادها بخشی از اقتصاد جهانی انرژی هستند، هرگونه همکاری منطقه ای در آسیا باید به طور کامل با همکاری های جهانی انرژی ادغام شود.
●چشم انداز داخلی تامین انرژی هند
شناسایی عوامل موثر در امنیت انرژی هند، بررسی و تحلیل چگونگی تامین این امنیت را روشن تر می کند. نخست بررسی چشم انداز داخلی که نشان می دهد هند از موهبت های طبیعی قابل توجهی برخوردار است و تنها باید پراکنش های زمین شناسی و موانع فنی موجود در مسیر دستیابی به درون زمین و نیز در زیر سطح دریاهایی که این کشور را احاطه کرده اند، مورد توجه قرار گیرند که به طور مشخص، باید دو پدیده زمین شناسی را در بررسی سرچشمه های هیدروکربوری در شبه قاره هند در نظر داشت.
نخست آن که تشکیل این شبه قاره صدها میلیون سال پیش و با جدایی ابر قاره «گاندوانا» از قطب جنوب آغاز شد. این ابرقاره در مسیر خود به سمت اوراسیا در اقیانوس هند، از کنار ماداگاسکار گذشت که سبب شد جریان های آتشفشانی در این منطقه، حجم زیادی از منابع هیدروکربوری منطقه وسیعی را که هند کنونی را نیز در بر می گیرد، در زیر پوششی از سنگ های آتشفشانی بپوشانند که این پدیده، دشواری هایی را در پیمایش ها و برآوردهای کنونی از ذخایر احتمالی که تنها با حفاری در پوشش سنگ های آتشفشانی امکان پذیر است، به وجود آورده است. دومین پدیده زمین شناسی که باید به آن توجه کرد، مربوط به زمانی است که ابرقاره «گاندوانا» با اوراسیا برخورد کرد و بلندترین رشته کوه های جهان به وجود آمد. این پدیده در آن زمان، سبب شد سطح بیکرانی از فسیل های دریایی در زیر این رشته کوه ها پنهان و پوشانده شوند که وجه تمایز این ابرقاره از اوراسیا نیز به شمار می رود.
چنین شرایطی سبب شده است، برنامه های اکتشافی حساب شده ای که برای فعالیت در دامنه های رشته کوه هیمالیا تدوین شده اند، تاکنون در کشف نفت یا گاز موفق نباشند. هرچند هم اکنون شرکت «کارین انرژی» که اکتشاف های بزرگی را در صحرای «راجستان» داشته است و فعالیت در بلوک های اکتشافی را در بخش مرزی نپال با هند (در دامنه های هیمالیا) به عهده دارد، به دنبال سرمایه گذاری مشترک با شرکت «ONGC» هند است که این شرکت نیز مسئولیت فعالیت در بلوک های اکتشافی را در بخش هندی این منطقه به عهده دارد. در بخش دریا نیز پیش بینی می شود، هند موفقیت هایی را درکشف منابع هیدروکربوری در خلیج های «کمبی» و «بی» در بنگال داشته باشد.
با در نظر گرفتن وضعیت هند در تامین منابع انرژی با تکیه بر منابع داخلی خود، می توان نتیجه گرفت که مهم ترین چالش این کشور در تامین امنیت انرژی، وصل کردن دانش هیدرکربوری بومی به بهترین منابعی است که می توان برای ارتقای این دانش، به آنها دسترسی یافت. دومین مسئله نیز استفاده از تجربه جهانی برای ارتقای تجربه های بومی است که توسعه همکاری های خارجی با شرکت های بزرگ نفتی و استفاده از تجربه های جهانی در زمینه های مورد نیاز می تواند در این روند موثر باشد.باید در نظر داشت، اعمال سیاست صدور مجوزهای جدید اکتشافی در دهه گذشته، بخش خصوصی درحال رشد هند را به حضور در فعالیت های اکتشافی و تولیدی در این کشور تشویق نکرد و بسیاری از مجوزهای جدید اکتشافی به بازیگران بین المللی واگذار شد؛ به گونه ای که مناقصه «NELP-V» در سال ۲۰۰۵میلادی توانست به اندازه تمام چهار مزایده پیشین NELP، پیشنهاد بین المللی دریافت کند. همزمان با صدور این مجوزهای اکتشافی جدید نیز سیاست دیگری برای تشویق فعالیت های اکتشافی در هند در پیش گرفته شد و دولت اعلام کرد که افزون بر بلوک هایی که تا آن زمان ارائه شده بود، شرکت های اکتشافی داخلی، بین المللی یا مشترک می توانند پیشنهاد فعالیت در بلوک های مورد نظر خود را ارائه دهند.
با وجود اعمال این سیاست ها برای افزایش فعالیت های اکتشافی در هند، پس از گذشت بیش از نیم قرن از آخرین اکتشاف ها در این منطقه، سرانجام از میان ۲۶ حوزه رسوبی هند، فعالیت های اکتشافی در کمتر از ۲۰ درصد از بخش های که ظرفیت لازم را برای اکتشاف دارند، آغاز شد.
●شکل گیری دیپلماسی نفتی هند
دیپلماسی نفتی هند نیز بر مبنای تنوع منابع واردات نفت خام و تلاش برای دستیابی به قیمت هایی مناسب در بازار شکل گرفت؛ به گونه ای که بتوان قیمت های نفت را به قابل قبول ترین سطح ممکن در شرایط عادی و نیز در زمانی که قیمت های جهانی به سطوحی نامعقول افزایش می یابند، رساند.هند برای تنوع بخشیدن به منابع خود، به آفریقای غربی و ونزوئلا توجه داشت، هرچند چشم اندازی که برای بیش از ۲۰ سال آینده ترسیم شده است، تقویت همکاری ها با روسیه را در این زمینه، امیدوارانه تر می کند؛ به گونه ای که هند با شکل گیری این همکاری ها می تواند به نفت خام سیبری شرقی (آسیای شمالی) در بندرگاه های اقیانوسی روسیه دست یابد. در مرحله دوم هند باید از ظرفیت های خط لوله «باکو-تفلیس-جیحان» که به تازگی احداث شده است و نیز خط لوله احتمالی «سامسون-جیهان» برای دسترسی اولیه به نفت دریای خزر و دریای سیاه استفاده کند و نفت را پس از دریافت در بندرهایی که این خطوط لوله به آنها منتهی می شوند، با نفتکش های کوچک، از مسیر کانال سوئز به اقیانوس هند برساند. همچنین در صورت امتداد خط لوله «اشکلون-ایلت» تا خلیج «آکابا» می توان نفت خام این مناطق را با نفتکش های بزرگ از مسیر اقیانوس هند به بندرهای هند منتقل کرد. همزمان با این فعالیت ها نیز در صورتی که هند و مصر بتوانند احداث خط لوله ای را از مدیترانه به دریای سرخ عملی کنند، نفتکش های هند می توانند به جای دور زدن «دماغه امید نیک»، در پایانه های دریای سرخ، به مقادیر زیادی از نفت خام آفریقای شمالی و غربی دسترسی یابند.
چنان چه هند بتواند امکان پذیری گزینه های قابل دسترس خود را برای واردات نفت از مسیر اقیانوس هند، بررسی و در باره آنها تصمیم گیری کند، قادر خواهد بود، خود را از «بازارگرمی های آسیایی»، رهایی بخشد، برای این که چنین بازارگرمی هایی، بدون توجه به نزدیکی جغرافیایی هند به منطقه، این کشور را وادار می کند یک دلار تا یک دلار و ۲۵ سنت برای هر بشکه نفت خام آسیای غربی، بیش از خریداران اروپای غربی و آمریکایی، پول پرداخت کند.
●همکاری؛ لازمه توسعه
هند باید از طرح هر گونه مسئله ای که ممکن است کشورهای اصلی واردکننده نفت را در مقابل سازمان کشورهای صادرکننده نفت (OPEC) قرار دهد، خودداری کند. گفت و گو میان مصرف کننده و تولیدکننده، اصلی ترین موضوع ضروری در این روند است که در ملاقات های من در ژانویه ۲۰۰۶ میلادی با مقام های چینی نیز مورد توجه قرار داشت و دو طرف بر درک این موضوع توافق داشتند که تامین امنیت انرژی آسیا، به وجود امنیت تولید برای خریداران آسیایی و امنیت تقاضا برای فروشندگان آسیایی وابسته است و در صورتی که چنین تجارت دوجانبه ای تقویت شود، سرمایه گذاری های دوجانبه به وابستگی متقابل دوجانبه منجر می شود که تضمین کننده امنیت انرژی واقعی است.
این دیدگاه در ابتکار هند برای برگزاری گردهمایی تولیدکنندگان اصلی غرب و جنوب شرق آسیا و خریداران اصلی آسیایی، در ژانویه ۲۰۰۵ میلادی، در دهلی نو نیز مد نظر قرار داشت که نمایندگان کشورهای عربستان سعودی، امارات متحد عربی، کویت، ایران، قطر و عمان به عنوان تولیدکننده و کشورهای هند، چین، ژاپن و کره، به عنوان خریدار با حضور در آن، به تبادل نظر پرداختند. دور دوم این نشست نیز در نوامبر ۲۰۰۵ میلادی با حضور همان خریداران اصلی آسیایی به همراه ترکیه و تولیدکنندگان اصلی شمال و آسیای مرکزی برگزار شد و به این ترتیب، هند زمینه ای تجربی را برای آغاز روابطی بر مبنای همکاری متقابل و بدون احساس رقابت فراهم کرد که می تواند ایجاد شرکت های انرژی بین المللی هم ارز را در آسیا آسان کند تا با برگزاری نشست هایی مشترک با واردکنندگان اصلی عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)، شالوده ای تجربی برای ایجاد انجمن نفت و گاز آسیا فراهم آورد.
●گزینه های هند برای تامین انرژی از کشورهای همسایه
خوشبختانه موقعیت جغرافیایی هند به گونه ای است که با کشورهایی مملو از ذخایر بزرگ گاز احاطه شده است. در سمت غرب، ایران قرار دارد که تلاش می شود بخشی از گاز تولیدی آن، با خط لوله ای که از پاکستان می گذرد، به هند برسد. در شمال، ترکمنستان قرار گرفته است که منابع گاز قابل توجهی را در میدان توسعه نیافته و بکر دولت آباد، در نزدیکی مرزهای افغانستان دارد و می توان با تعامل بیشتر، از مسیر این کشور به منابع گاز ازبکستان، قزاقستان، آذربایجان و ساحل آستاراخان در ساحل روسیه نیز دست یافت.
کریدور پیشنهادی شمال-جنوب انرژی که به احتمال زیاد از بندر «آختائو» در قزاقستان آغاز می شود و به بندر چابهار ایران در دریای عمان می رسد، چشم انداز دیگری برای تامین انرژی هند به شمار می رود، ضمن آن که این کشور در نهمین نشست راهبری خط لوله «ترکمنستان-افغانستان-پاکستان» که برای نخستین بار در سطح وزیران برگزار شد، به عنوان ناظر حاضر شد تا دورنمایی از امتداد این خط لوله را تا هند ترسیم کند. در شرق هند نیز بنگلادش و میانمار قرار دارند که منابع گاز طبیعی هر دو آنها ظرفیت بالایی دارند و می توان از شمال شرق، به گاز میانمار دست یافت که شرایط را برای تامین نیازهای انرژی مناطق شمال و شمال شرقی هند نیز فراهم می کند.
در واقع هند می تواند گاز مورد نیاز منطقه شمالی خود را از آسیای مرکزی و منطقه غرب خود را از ایران تامین کند، ضمن آن که به مجموعه ای از پایانه های دریافت «ال.ان.جی» در هر دو منطقه سواحل غربی و شرقی شبه جزیره هند نیاز دارد تا انتقال «ال.ان.جی» تولید شده در مناطق مختلف از جمله قطر، استرالیا و پروژه ساخالین به این کشور امکان پذیر باشد.در نهایت با وجود سهمگین و دشوار بودن چالش های فراروی امنیت انرژی هند، این کشور چشم انداز روشن و مثبتی برای تامین این امنیت، پیش رو دارد.

منبع:
Aiyar, Mani Shankar. What lies beneath: getting to all that oil and gas, February ۲۰۰۶, The Indian Express

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا