موازنه افزایش ظرفیت تولید نفت و رشد تقاضا

دکتر ای. اف الحاجی، استاد دانشگاه «اوهایو نورسرن»، با ارائه مقاله ای به بررسی توسعه ظرفیت تولید نفت کشورهای عضو «شورای همکاری خلیج فارس» (GCC) و میزان پاسخگویی آن به پیش بینی های انجام شده، پرداخته است که در پی می آید.
آژانس بین المللی انرژی (IEA) و اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) درسال های اخیر این گونه پیش بینی کرده اند که تولید نفت کشورهای عضو «GCC» به ویژه عربستان سعودی، کویت و امارات متحدعربی، در دو دهه آینده برای تامین تقاضای روزافزون نفت تقریبا دوبرابر خواهد شد. هر دو سازمان بر این باورند که این کشورها راهبردی متهورانه در زمینه توسعه را دنبال خواهند کرد. آنها این گونه استدلال می کنند که سوددهی و رقابت در میان اعضای سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) و کشورهای غیر عضو اوپک به توسعه چشمگیر ظرفیت تولید منجرخواهد شد. آنها همچنین اظهار می دارند که تجارت آزاد و اصلاحات اقتصادی، سرمایه گذاری های خارجی را در این کشورها افزایش خواهد داد که این موضوع به افزایش تولید درآینده نیز منجر خواهد شد، اما هنگامی که اوپک در چند ماه گذشته به طور آشکارا از ظرفیت مازاد قابل عرضه در بازار تهی شد و قیمت ها در فوریه ۱۹۹۹ و اوت ۲۰۰۵ به هفت برابر افزایش یافتند، نادرست بودن این فرضیه ها اثبات شد.
«EIA» در گزارشی با عنوان «دورنمای بین المللی انرژی ۲۰۰۵» بازنگری هایی قابل ملاحظه در پیش بینی های خود اعمال کرده است. «EIA» برای نخستین بار برآوردهای خود را درباره تولید نفت کشورهای حوزه خلیج فارس در سال ۲۰۲۵ به بیش از پنج میلیون بشکه در روز کاهش داده است (بخش عمده ای از این کاهش در تولید نفت عربستان در نظر گرفته است). نکته شگفت انگیز آن است کهEIA با به ذهن سپردن این موضوع که عرضه در نهایت باید با تقاضا برابر باشد، پیش بینی های خود را درباره تقاضای جهانی نفت، بدون هیچ گونه توضیحی کاهش داده است؛ با وجود این بازنگری های یاد شده به رغم این حقیقت که توجیهی برای آنها وجود ندارد، پذیرفته شدند. حال این نگرانی وجود دارد که به رغم بالا رفتن قیمت ها، کشورهای حوزه خلیج فارس حتی توان پاسخگویی به این پیش بینی ها را نیز نداشته باشند. پرسش آن است که ظرفیت کلی اوپک در مدت تقریبی سی سال افزایش نیافته است، درآن صورت چرا سازمان باید این افزایش را ناگهان انجام دهد؟
دلایل گوناگون وجود دارد که با توجه به آنها کشورهای عضو«GCC» قادر به پاسخگویی به پیش بینی های جدیدEIA و برآوردهای IEA نباشد. نخست آن که روشی که برای برآورد تولید آینده اوپک (و به دنبال آن تولید نفت شورای همکاری خلیج فارس) استفاده شده است، قدیمی، نادرست و به لحاظ نظری سوال برانگیز است. هر دوسازمان از متغیرهای رفتاری برای پیش بینی تقاضای جهانی و عرضه نفت کشورهای غیر عضو اوپک استفاده کرده اند. آنها فرض را بر این گرفته اند که تولید اوپک تفاوت میان تقاضای جهانی و عرضه نفت غیر اوپک است، اما دو سازمان متغیرهای رفتاری را در پیش بینی تولید اوپک در نظر نمی گیرند و این در حالی است که داده های اخیر از این رویکرد حمایت نمی کند. طرح های توسعه ای آینده اعضای اوپک به طورکل و اعضای «GCC» به طور خاص، به هیچ روی به پیش بینی های IEA نزدیک نیست؛ با وجود این ممکن است به پیش بینی های اخیرEIA نزدیک تر باشد.
تنها در دسترس بودن سرمایه ها و منافع اقتصادی آتی، یک کشور را وادار به توسعه قابل ملاحظه ظرفیت تولید خود خواهد کرد. امروز هیچ یک از این شرایط در کشورهای عضو«GCC» موجود نیست.
●محرک های اقتصادی؟
نخست آن که محرک های اقتصادی چه چیزهایی هستند که کشورهای عضو «GCC» را به توسعه قابل ملاحظه ظرفیت تولید وادار خواهند کرد؟ مطالعات نشان می دهند که توسعه سریع ظرفیت موجب کاهش قیمت ها خواهد شد. شاید این کشورها پس از دو دهه تولید خود را دو برابر کنند، اما حتی اگر این افزایش به کندی صورت می گرفت، آنها درآمدی مشابه کسب می کردند. به عبارت دیگر، آنها از فروش نفت کمتر درآمدی مشابه و یا حتی بیشتر کسب می کنند. پس چرا منابع را به هدر دهیم؟ آن را برای نسل های آینده ذخیره کنیم و ظرفیت را آرام آرام توسعه دهیم.
دوم این که، توسعه ظرفیت مطرح شده ازسوی EIA و IEA به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه نیازمند است. این مبلغ هم اكنون موجود نیست. قیمت های بی سابقه نفت شکوفایی اقتصادی دهه ۱۹۷۰ را در کشورهای عضو«GCC» تکرار نساخته اند. قیمت های واقعی نفت، درآمدهای واقعی و میزان واقعی درآمد سرانه هنوز بسیارکمتر از آن چیزی است که این کشورها در اواخر دهه۱۹۷۰ و اوایل دهه۸۰ از سرگذراندند. متوسط رشد اقتصادی اعضای «GCC» در دهه۷۰ به۱۱ درصد رسید، درحالی که میزان آن در چند ماه اخیر از۶ درصد فراتر نرفته است.
اگر کاهش ارزش دلار و ارزش گذاری مجدد یوان را در نظر بگیریم، اوضاع از این نیز بدتر است. کشورهای عضو«GCC» درقیاس با اوایل دهه ۱۹۸۰ نفت بیشتر صادر و در مقابل پول کمتری دریافت کرده اند. اگر این کشورها در ظرفیت مازاد سرمایه گذاری کنند، این سرمایه گذاری هرگز با افزایش هفت برابر قیمت های نفت در زمستان ۱۹۹۹و تابستان ۲۰۰۵ هماهنگی نخواهد داشت؛ بنابراین اگر منافع اقتصادی حاصل از توسعه قابل ملاحظه ظرفیت، محدود باشد و یا این توسعه به هیچ عنوان سودی به همراه نداشته باشد، کشورهای عضو «GCC» چگونه پاسخگوی پیش بینی های IEA وEIA خواهند بود؟
●سرمایه گذاری خارجی؟
آیا گشوده شدن بخش نفت این کشورها به روی سرمایه گذاری های خارجی بیشتر، مشگل گشا خواهد بود؟ اگرچه ممکن است سرمایه گذاری خارجی سرمایه لازم را در دسترس کشورهای عضو«GCC» قراردهد، اما هنوز برای سرعت بخشیدن به توسعه ظرفیت آنها مفید نیست، زیرا این سرمایه گذاری موجب کاهش قیمت های نفت خواهد شد. این موضوع نیز به نوبه خود موجب خواهد شد تا سرمایه گذاران خارجی از سرمایه گذاری در این کشورها خودداری کنند. حقیقت آن است که حتی در دو دهه پس از این نیز ترکیب عوامل اقتصادی و ژئوپولتیک، بیشترکشورهای عضو «GCC» را از گشودن بخش نفت خود به روی سرمایه گذاری های خارجی قابل ملاحظه باز خواهد داشت. کشورها زمانی صنایع بالادستی خود را به روی سرمایه گذاری خارجی می گشایند که به شدت به فناوری، مهارت و سرمایه خارجی نیازمند باشند، اما کشورهای عضو «GCC»در این وضعیت قرار ندارند و انتظار نمی رودکه در آینده قابل پیش بینی نیز به آن دچار شوند. شواهد نشان می دهند کشوری که می تواند با هزینه کم نفت استخراج کند، هرگز به شرکت های نفتی خارجی اجازه نخواهد داد در میدان های نفتی غنی آن شریک شوند. از سوی دیگر، در پیش بینی هایIEA و EIA این حقیقت نادیده گرفته شده است که کشورهای عضو «GCC» در رقابت با زمان هستند تا عرضه کافی گاز طبیعی را برای اقتصاد و جمعیت روبه رشد خود تضمین کنند. سرمایه گذاری در پروژه های گاز طبیعی، بخش عمده ای ازآنچه باید به توسعه ظرفیت نفت اختصاص می یافت، جذب کرده است. به این ترتیب، انتظار می رود سرمایه گذاری در زمینه گازطبیعی در دو دهه آینده ادامه یابد که این موجب خواهد شد کشورهای عضو «GCC» قادر به پاسخگویی به پیش بینی هایIEA وEIA نباشند؛ بنابراین اگر پیش بینی های IEA وEIA درست باشند، انتظار می رود جهان نه تنها به دلیل کمبود منابع نفتی که به دلیل ناکافی بودن سرمایه گذاری ها در کشورهای اصلی تولید کننده نفت، با بحران انرژی روبه رو شود.
منبع: نشریه بررسی های اقتصادی خاورمیانه، دوشنبه یك اسفند ۱۳۸۴

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا