رقیب نفت

سوخت قرن ۱۹ زغال سنگ و سوخت قرن ۲۰ نفت بود و سوخت قرن ۲۱ گاز خواهد بود.نفت گران، افزایش مصرف و سطح پایین و ظرفیت مازاد تولید که هم اکنون کمتر از ۵/۱میلیون بشکه است کم کم به یک مشخصه دائمی اقتصاد جهانی تبدیل می شوند. دوران نفت ارزان تقریباً به اتمام رسیده است و بهای نفت بسیار بیشتر از میانگین ۲۶دلاری یک دهه گذشته است و به نظر نمی رسد در آینده نزدیک دیگر شاهد نفت ارزان باشیم.
کارشناسان برجسته بازار نفت و نهادهای بین المللی تقریباً در رابطه با تداوم صعود بهای نفت متفق القول هستند.
علی النعیمی- وزیر نفت عربستان سعودی- بهای بلندمدت نفت را بین ۴۰ تا ۵۰ دلار پیش بینی می کند. بانک سرمایه گذاری «بارکلی کپیتال» متوسط بهای نفت طی دو سال آتی را حداقل ۵۰ دلار پیش بینی می کند.
صندوق بین المللی پول پیش بینی می کند بازار جهانی نفت طی دهه های آینده کماکان پرنوسان باقی بماند، به علاوه این که کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی شدیداً به منابع نفتی خاورمیانه وابسته خواهند ماند.
نشریه اقتصادی «بارونز» آمریکا پیش بینی می کند قبل از اتمام دهه جاری بهای نفت خام سه رقمی خواهد شد.
مؤسسه معتبر گلدمن ساچ نیز فضای فعلی بازار نفت خام را شبیه دوران پرنوسان دهه ۱۹۷۰ می داند که جهان با افزایش شدید و بی سابقه بهای نفت خام مواجه شد.
گلدمن ساچ می افزاید: «بازار نفت در حال رسیدن به دوران اوج مصرف و تولید است که نهایتاً به نفت هر بشکه ۱۰۵ دلار منتهی خواهد شد.»
کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی طی ۳۰ سال اخیر سعی کرده اند با افزایش صرفه جویی، مصرف بهینه انرژی، افزایش مالیاتهای سوخت (در اروپا و ژاپن) و حرکت تدریجی از صنایع سنگین به سبک، وابستگی فراوان خود به نفت را کاهش دهند.
مثلاً انرژی مورد نیاز برای تولید ۱دلار تولید ناخالص داخلی آمریکا از سال ۱۹۷۳ تاکنون به دو پنجم کاهش یافته است. با این وجود تداوم افزایش شدید قیمتهای نفت خام نهایتاً تأثیر فاجعه آمیزی بر رشد اقتصادی و تراز پرداختهای کشورهای مصرف کننده نفت خصوصاً کشورهای در حال توسعه خواهد گذارد.
صندوق بین المللی پول پیش بینی می کند هر چند وقوع یک شوک بزرگ در بازار عرضه نفت خام غیرمحتمل به نظر می رسد، اما حتی نفت هر بشکه ۸۰ دلار نیز موجب کاهش قابل توجه رشد اقتصادی کشورهای واردکننده نفت خام خواهد شد. مثلاً پیش بینی می شود نفت ۸۰دلاری موجب کاهش ۲/۱ تا ۷/۱ درصدی رشد اقتصادی کشورهای صنعتی آسیا و کاهش ۳ درصدی رشد اقتصادی کشورهای فقیر و بزهکار جهان خواهد شد. همچنین نفت ۸۰ دلاری موجب کاهش ۵/۰ تا ۷/۰ درصدی رشد اقتصادی کشورهای صنعتی جهان نیز می شود.
در حال حاضر سوختهای فسیلی (زغال سنگ، گاز و نفت) مهمترین منبع انرژی جهان محسوب می شوند و چهار پنجم کل انرژی مصرفی دنیا را تأمین می کنند.
بنابر اعلام مرکز اطلاعات انرژی آمریکا نفت خام، زغال سنگ و گاز طبیعی به ترتیب ،۳۹ ۲۶ و ۷/۲۱درصد انرژی مصرفی جهان را تأمین می کنند.
سهم نفت در بخشهای حمل و نقل و تولید برق تقریباً دو سوم است و پیش بینی می شود این دو بخش طی دهه های آینده انرژی بیشتری نیز مصرف کنند. براساس برآورد مرکز اطلاعات انرژی آمریکا مصرف برق در سطح جهان تا سال ۲۰۲۰ سالانه ۷/۲ درصد رشد خواهد کرد.
با توجه به تداوم افزایش بهای نفت، پیش بینی می شود مصرف کنندگان (خصوصاً در کشورهای پیشرفته) به تدریج از استفاده از نفت خام به منزله انرژی اصلی به منابع دیگر انرژی روی آورند.
آژانس بین المللی انرژی نیز در این زمینه معتقد است کشورهای بزرگ مصرف کننده نفت خام می بایستی هر چه سریع تر سیاستها و برنامه های بهینه سازی مصرف نفت را در پیش گیرند.
موسسه تحقیقات انرژی «داگلاس وست وود» انگلستان نیز معتقد است برای مقابله با روند افزایش بهای نفت، کشورهای مختلف جهان می بایستی منابع متنوع انرژی برای خود در نظر بگیرند. از دیدگاه این مؤسسه برای کاهش وابستگی به نفت، مصرف کنندگان می بایستی گاز طبیعی و انرژی های تجدیدپذیر را مدنظر قرار دهند.
کشورهای عمده تولید کننده نفت خام منطقه خاورمیانه که دوسوم ذخایر قطعی نفت جهان را در اختیار دارند، در دهه های آینده با رقبای جدیدی برای نفت خام مواجه خواهند شد که مهمترین آنها گاز مایع ال.ان.جی، نفت گاز مایع (L.P.G) گاز جی.تی.ال، انرژی هسته ای و ... می باشند.
طی یک دهه گذشته، مصرف گاز طبیعی در بخشهای مسکونی و صنعتی در سطح جهان افزایش قابل توجهی یافته است و کارشناسان متعدد انرژی معتقدند گاز طبیعی گزینه جایگزین نفت در قرن ۲۱ خواهد بود. علاوه بر نگرانی ها نسبت به افزایش بهای نفت، نگرانیهای زیست محیطی نسبت به تأثیر مصرف نفت بر گرم شدن زمین، از دیگر عوامل مهم روی آوردن به مصرف انرژی پاک گاز طبیعی محسوب می شوند.
بنابر آمار منتشر شده از سوی شرکت بریتیش پترولیوم، طی سالهای ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۳ مصرف جهانی نفت ۸/۱۵ درصد افزایش یافت و این در حالی است که مصرف گاز طبیعی طی همین مدت ۸/۲۴ درصد افزایش یافته است.
آژانس بین المللی انرژی پیش بینی می کند تقاضای جهانی برای گاز طبیعی تا سال ۲۰۱۰ به ۲ هزار و۷۲۴ میلیون تن معادل نفت و تا سال ۲۰۲۰ به ۳ هزار و ۵۵۱ میلیون تن معادل نفت برسد.
سوختهای فسیلی پاک همچون گاز ال.ان.جی، گاز مایع (GTL) قابلیت رشد بالایی در کشورهای غربی دارند. فناوری جی.تی.ال گاز طبیعی را به انرژی های واسطه ای پاک تر و با کیفیت تری همچون نفتالین و گازوئیل بدون گوگرد تبدیل می کند.
قطر که هم اکنون پس از روسیه و ایران سومین ذخایر بزرگ،گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد در آینده ای نزدیک به قطب جی.تی.ال جهان تبدیل خواهد شد. پیش بینی می شود این کشور تا سال ۲۰۱۰ توان تولید ۹۰۰ هزار بشکه در روز گاز مایع جی.تی.ال را داشته باشد. این کشور تاکنون طی شش پروژه سرمایه گذاری مشترک ۲۰میلیارد دلار سرمایه گذاری مستقیم خارجی جذب کرده است.
بنابر اعلام «اتحادیه جهانی انرژی هسته ای» ، این انرژی در حال حاضر ۱۷درصد از تولید برق جهان را تأمین می کند. حدود ۴۴۲ رآکتور هسته ای در آمریکای شمالی، اروپای غربی و آسیا- اقیانوسیه مستقر هستند. اکثر کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی بخش قابل توجهی از انرژی مورد نیاز خود را توسط انرژی هسته ای تأمین می کنند: فرانسه ۷/۷۷ درصد، بلژیک ۵/۵۵ درصد، سوئد ،۴۹ سوئیس،۴۰ آلمان ،۳۶ فنلاند ،۲۷ ژاپن ،۲۵ انگلستان ۷/۲۳ و آمریکا ۹/۱۹ درصد. در مقابل، انرژی هسته ای فقط ۲/۲درصد انرژی چین، ۳/۳درصد هند و ۷/۳درصد انرژی مصرفی برزیل را عهده دار است.
کشورهای آسیای شرقی و جنوبی نیز طرح های فراوانی برای ساخت رآکتورهای هسته ای جدی طی دهه آینده دارند. ایران نیز قصد متنوع ساختن سبد انرژی مصرفی خود از طریق توسعه انرژی هسته ای را دارد.
این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۲۰ با توسعه یک نیروگاه هسته ای ۷ هزار مگاواتی، ۱۰درصد برق مصرفی خود را توسط انرژی هسته ای تأمین کند. پیش بینی می شود سده ۲۱ میلادی دوران گاز طبیعی باشد. هر چند انرژی هسته ای، سوختهای هیبریدی و انرژی های بادی و آبی طی دهه های آینده رشد قابل توجهی خواهند یافت، اما هیچ یک قابلیت جایگزینی نفت را ندارند. این فقط گاز طبیعی است که هم از لحاظ در دسترس بودن و فراوانی و هم از لحاظ هزینه تولید، قابلیت رقابت با نفت خام را دارد. بنابراین، سوخت قرن ۲۱ را باید گاز طبیعی خواند.
محمدجعفر عبدی

منبع : روزنامه همشهری