آیا زمان خداحافظی با جنگل‌ها فرا رسیده است؟

امروزه با یک نگاه کلی به سطح جنگل‌های جهان می‌توان دریافت که سطح جنگل‌های جهان سیر نزولی خود را طی می‌کند. سطح تخریب جنگل‌های جهان در حاره سالانه در حدود ‌٥/٧ میلیون هکتار می‌باشد. این رقم در جنگل‌های غیر انبوه ‌٨/٣ میلیون هکتار است. با در نظر گرفتن سطح کل خشکی های زمین دنیا حدود‌٣/١ آن را جنگل می‌پوشاند. سطح جنگل‌های دنیا ‌٤/٣ میلیارد هکتار برآورد شده است ( FAO. ‌١٩٩٣).
این رقم در سال ‌١٩٨٠ بالغ بر ‌٤ میلیارد هکتار بود. این موضوع روند تخریب سریع جنگل‌های دنیا را نشان می‌دهد. طبق آمار فائو سالانه حدود ‌١٦ میلیون هکتار از جنگل‌های دنیا از بین می‌رود. آلودگی هوا نیز یکی از فاکتورهای دخیل در از بین رفتن جنگل‌ها می‌باشد. در مقابل این در اروپا و کشورهای توسعه یافته خیلی از جنگل ها بصورت دست کاشت است. در چین یک طرح ملی جنگل‌کاری شروع شده که عرض آن بین ‌٣٥٠ تا ‌١٠٠٠ متر و طول آن دورتادور کشور چین (‌٤٣٥٠ کیلو متر) است.
در بین خشکی‌های زمین قاره آمریکا ( مخصوصا آمریکای جنوبی) جزو غنی‌ترین و اقیانوسیه جزو فقیرترین قاره‌های دنیا از نظر وسعت جنگل می‌باشند. امروزه برزیل، روسیه و کانادا جزو غنی‌ترین کشورهای دنیا از نظر سطح جنگل می‌باشند.
●نگاه کلی به جنگل‌های ایران
ایران در عرض جغرافیایی بین ‌٢٥ درجه و ‌٥ دقیقه تا ‌٣٩ درجه و ‌٤٥ دقیقه واقع شده است. از نظر جغرافیایی، کشور ما در منطقه‌ای از نیمکره شمالی واقع شده است که معمولا فقیر از جنگل می‌باشد. امروزه طبق آخرین اطلاعات و آمار حدود ‌١٢ میلیون هکتار جنگل داریم که سطح فقط ‌٣/٧ در صد کل کشور را در بر می‌گیرد.برای اولین بار جنگل‌های ایران را استاد فقید کریم ساعی تقسم بندی کرد. بعدا دکتر محمد حسین جزیره‌ای در سال ‌١٣٤١ تقسمات جنگلی ایران را انجام داده که یکی از تقسمات اصولی به حساب می‌آید.
●جنگل‌های خزری
جنگلهای خزری به صورت نوار باریک و بلند روی دامنه شمالی سلسله جبال البرز ظاهر شده است. طول این نوار حدود ‌٨٠٠ کیلومتر و عرض آن بین ‌٢٠ تا ‌٧٠ کیلومتر در نوسان است. جنگل‌های شمال از آستارا شروع و تا دره گلی داغی بجنورد ادامه می یابد. گسترش عمودی آن از سطح دریا شروع و تا ارتفاع ‌٢٨٠٠ متر ادامه می یابد.
مساحت جنگل‌های شمال ایران طبق برآورد سازمان جنگل ها و مراتع کشور (‌١٣٦١) ‌٨/١ میلیون هکتار می‌باشد. که ‌٧٥ درصد آن قابل بهره برداری و ‌٢٥ درصدآن حفاظتی محسوب می‌شود. جنگل‌های شمال ایران دارای ‌٨٠ گونه درختی و ‌٥٠ گونه درختچه‌ای بصورت طبیعی است.جنگل‌های خزری از سیمای ظاهری شباهتی زیاد به جنگل‌های پهن برگ اروپا مرکزی، شمال ترکیه و قفقاز دارد. تنوع گونه‌های درختی و جوامع جنگلهای شمال ایران به مراتب غنی‌تر از جنگل‌های اروپایی مرکزی است و شباهت آن از این نظر بیشتر به جنگلهای شمال ترکیه و قفقاز نزدیک است.
اقلیم شمال ایران در حقیقت یک اقلیم مدیترانه ای است که دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. میزان بارش سالانه بطور متوسط ‌١٠٠٠ میلی متر است که بیشترین آن در قسمت های غربی و کمترین آن د ر نواحی شرقی است. درجه حرارت متوسط سالانه بین ‌١٥ تا ‌١٨ درجه سانتی گراد است.
●جنگل‌های ارسباران
در قسمت شمال غربی ایران جنگل‌هایی وجود دارند که محدود به منطقه ارسباران می‌شوند این جنگل‌ها در شمال شرقی استان آذربایجان شرقی و حد فاصل استان گیلان و مرز آذربایجان قرار دارند و بیشتر در جنوب رود ارس و کوههای قرچه داغ متمرکز می باشند.از نظر جغرافیای جنگل، جنگل‌های ارسباران متعلق به جنگل‌های کوهستانی پهن برگ مخلوط هستند که در حد فاصل بین جنگل‌های نم پسند خزری و نیمه خشک پسند مناطق استپی و جنگل‌های زاگرس به حساب می‌آیند. از نظر ترکیب گیاهی شباهت‌هایی به جنگل های شمال ایران دارند.
●جنگل‌های زاگرس
کوههای زاگرس که از شمال غرب تا جنوب غرب ایران گسترش می‌یابد به علت جذب رطوبت ابرهای باران زا از نواحی غربی با مبدا دریای مدیترانه، شرایط لازم را جهت استقرار و کسترش پوشش جنگلی بوجود آورده است. جنگل‌های این ناحیه از پیرانشهر در آذربایجان غربی شروع و در امتداد رشته جبال زاگرس و بختیاری تا اطراف جهرم و فسا در استان فارس ادامه می‌یابد. طول این نوار جنگلی بیش از هزار کیلو متر و عرض آن ‌٥٠ تا ‌١٠٠ کیلومتر است که معمولا منقطع بوده و فقط در قسمت کوه‌های بختیاری از پیوستگی بیشتری برخوردار می باشد.
مساحت جنگل های زاگرس در گذشته بیش از ‌١٠ میلیون هکتار بوده است و به دلیل بهره برداری بی رویه طی سالیان دراز مساحت این جنگل ها دایما سیر نزولی را پیموده است و متاسفانه این روند هنوز هم ادامه دارد. مساحت فعلی این جنگل‌ها در حال حاضر در حدود ‌٥ میلیون هکتار است.با توجه به تعداد زیادی از گونه درختی و درختچه‌ای که در جنگل‌های زاگرس وجود دارند، درصد بالای ترکیب گونه بلوط در اکثر نقاط بصورت غالب است و می توان گفت جنس بلوط مشخص کننده سیمای ظاهری این جنگل هاست و به همین دلیل این جنگل اکثرا به جنگل های بلوط مشهورند. جنگلهای منطقه زاگرسی به دلایل اهمیت زیاد حفاظتی آب و خاک حالت جنگلهای حمایتی و حفاظتی به خود گرفته است.
دیگر مناطق جنگلی ایران
در فلات مرکزی و جنوب ایران نیز پوشش های جنگلی قابل مشاهده هستند. مساحت کلی جنگل های فلات مرکزی با در نظر گرفتن تراکم های موجود کلا در حدود ‌٣ میلیون هکتار برآورد می گردد که می توان بطور یقین گفت که در گذشته اولا سطح پوشش های درختی و درختچه ای در این مناطق بمراتب بیشتر از ‌٣ میلیون هکتار بوده است، ثانیا پراکنش ، تراکم و تنوع گونه ها مخصوصا درختان در سطح بمراتب بیشتر و بهتر از وضعیت امروزی بوده است.
جنگل‌های سواحل خیلج فارس و دریایی عمان بصورت پراکنده گاهی کم پشت و گاهی متراکم در مناطق مختلف جنوب استان خوزستان، استان بوشهر، استان هرمزگان و جنوب استان سیستان و بلوچستان و همچنین جزایر تنگه هرمز و خلیج فارس یافت می شوند. جنگل های سواحل خلیج فارس ودریای عمان را برحسب نوع گونه و منطقه پراکنش ، رویش‌های خلیجی و ساحلی عمانی نیز می‌نامند.ساعی ( ‌١٣٢٩) این جنگل‌ها را به عنوان جنگل‌های گرمسیری قید کرده و مساحت آنها را ‌٥٠٠ هکتار برآورد کرده است.

منبع : خبرگزاری ایسنا