پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


نذر و نیاز ؛ زمزمه ی عاشقانه ی ترکمن ها


نذر و نیاز ؛ زمزمه ی عاشقانه ی ترکمن ها
در دوران حکومت شوروی سابق، هر چند کارگران، چرخ های عظیم صنایع مختلف را به گردش در می آوردند، اما هنرمندان و صاحبان فکر و اندیشه در کار خلاقیت به تحلیل رفتند و هنر و ادبیات روسیه ی تزاری که سرآمد هنر و ادبیات جهان بود، به دنبال روش یکسان سازی در حکومت شوروی دچار رکود و ورشکستی جبران ناپذیر شد و کم تر نویسنده، شاعر ، سینماگر ،نقاش و موسیقی دانی به عرصه های جهانی راه یافت.
پس از فروپاشی شوروی سابق و با وجود آزاد سازی نسبی اقتصادی و تلاش در راستای خصوصی سازی مشاغل، هنوز مشکل معیشتی اجازه ی بروز خلاقیت های ناب هنری و پژوهش های علمی را نمی داد.
امروز نیز در بیشتر جمهوری های شوروی سابق و ازجمله در جمهوری ترکمنستان، یکسانی حقوق برای کارمندان دولت به قوت خود باقی است و دکتر و مهندس و استاد دانشگاه همان حقوقی را می گیرند که کارگر و مکانیک و نجار و بنا و رفتگر! هرچند پزشکان و مهندسان و صاحبان فکر و اندیشه معترضند که حقوقشان کفاف زندگیشان را نمی دهد، اما هیچ پزشک و مهندسی نمی گوید چرا حقوق من به اندازه ی حقوق فلان کارگر و کارمند است. از سوی دیگر نکته ی بسیار جالب این است که شخصیت های علمی هیچ ابایی ندارند برای تأمین معاش خود، دست به کارهای خدماتی دیگر بزنند. از جمله گاه دیده می شود پزشکی در اوقات فراغت خود، در بازار شهر، هندوانه فروشی می کند و یا فلان پروفسور و استاد دانشگاه در میدان تره بار، سبزی می فروشد و یا حتی خانم پزشکی که متخصص و جراح قلب است در منزل یکی از آشنایان به عنوان کارگر منزل ایشان مشغول به کار است و دیده نشده که آنها این نوع کارها را کسر شأن خود بدانند و زبان به اعتراض بگشایند.
● زمزمه های عاشقانه
ترکمن ها مردمانی مسلمان و راسخ و پابرجا در دین خود هستند. به همین دلیل و با وجود تسلط چند دهه ی کمونیست ها که بنای حکومت خود را در جمهوری های مسلمان نشین بر از بین بردن اعتقادات دینی مردم قرار داده بودند، اعتقادات دینی از بین نرفت و بسیاری از آداب و رسوم مذهبی ،پنهانی انجام می شد. برای بسیاری از تحلیل گران جای تعجب بود که چگونه پس از فروپاشی شوروی، در کشوری چون ترکمنستان که به ظاهر هیچ گونه ساختار دینی وجود نداشت، ناگهان صدها بلکه هزاران نفر اهل نماز و قرآن و آداب دینی ، خودی نشان دادند و بسیاری توانستند در مساجد نو ساخته، امام جماعت شوند و به دنبال آن ، بدون این که پس از فروپاشی شوروی، برنامه ی خاصی برای آموزش مبانی دینی در نظرگرفته شود، مردم عادی در صف های نماز جماعت ایستادند.
خیزش چشم گیر دین در سال های اولیه ی استقلال نشان داد مردم علی رغم ممنوعیت چند دهه، توانسته اند اعتقادات دینی خود را حفظ کنند و پس از استقلال آن را بروز دهند. بعدها مشخص شد بسیاری از مردم ترکمن در سال های اختناق کمونیستی نماز خوانده و روزه می گرفته اند و اعمال دینی را به خوبی به جا می آورده اند.اما جدا از انجام این نوع فرایض، سایر شعائر دینی از جمله نذر و نیاز، دادن صدقه، زیارت قبوراهل دل، برپایی اعیاد دینی مانندعید قربان و فطر و ده ها فرایض دینی دیگرازدیرباز در بین ترکمن ها رواج داشته است که در سال های پس از استقلال،این شعائر و فرایض به صورت علنی و آشکار و گسترده تر خودنمایی می کند.
در ترکمنستان مردم علاقه ی عجیبی به زیارت قبور بزرگان دینی دارند.از جمله زیارت قبر امام هشتم در مشهد که ترکمن ها به آن «قزل امام» یعنی امام طلایی می گویند. نگارنده، ترکمن های زیادی را دیده است که با ذوق و شوق فراوان از رفتن به مشهد و زیارت قبر امام رضا (ع) سخن می گفتند و آنهایی که توان سفر به ایران و سفر حج و امثال آن را ندارند به زیارت قبور سایر بزرگان دینی که مزار آنها در ترکمنستان است ، می روند .از جمله ی آنها زیارت قبر «ابو سعیدابوالخیر»،« شیخ نجم الدین کبری» و «خواجه یوسف همدانی» است.
یکی از زمزمه های عاشقانه ی ترکمن ها، نذر و نیاز است. در نزدیکی «عشق آباد» شهری وجود دارد به نام «آنو» که در کنار شهر مدفون شده ی تاریخی «آنو» قرار دارد. در کنار این شهر تاریخی، بقایای مسجدی ویران شده جلب توجه می کند . در مقابل سر در ‌این مسجد، قبری است که می گویند متعلق به یکی از اولیای خداست که به« سید جمال الدین» مشهور است. ترکمن ها اعتقاد دارند با توسل به این سید خدا، به بسیاری از خواسته های خود رسیده اند. آنان با چیدن چند آجر روی هم، دخیل بستن پارچه و قفل و چوب به در و دیوار مسجد مخروبه و قرار دادن سنجاق و شانه و پستانک و قنداق بچه، خواسته های خود را مطرح می کنند و به امید برآورده شدن نیازهای خود هفته ای یک بار به زیارت آمده و به راز و نیاز مشغول می شوند. البته چنین صحنه ای را بر سر مزار دیگر اولیای خدا نیز می توان دید . این اعتقاد منحصر به سال های پس از استقلال نیست .مردم می گویند چون چنین مراکزی اغلب دور از دسترس نیروهای دولتی بوده،مردم به صورت مخفیانه به این اماکن آمده و اعتقادات خود را بروز می داده اند.
●در چنبره ی خرافات
ترکمن ها معتقدند بسیاری از خرافات موجود در بین آنها متعلق به روس هاست و خودشان در پیشینه ی تاریخی خود نشانی از این خرافات ندارند. فراوانی گونه های خرافی نیز مبین این نکته است. هرچند وجود خرافات را نیز نمی توان در ترکمن ها ی قدیم منکرشد.
وجود برخی خرافات در بین ترکمن ها آسیبی به رفتارهای اجتماعی نمی زند و این خرافات ، امروزه در بین اقشار مختلف مردم اعم از ترکمن، روس، ارمنی و حتی ایرانی های مقیم ترکمنستان دیده می شود. از این عقاید خرافی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- عبور گربه ی سیاه از مسیر شخصی شگون ندارد.
۲- بعد از رفتن کسی به مسافرت، آستانه ی منزل نباید بلافاصله جارو شود زیرا موجب برگشت فوری شخص مسافر می شودو در مواردی که شخص برای کار و امرار معاش به مسافرت می رود و اقامت طولانی وی به نفع خانواده ی اوست ، برگشت فوری او نا مطلوب است .
۳- ریخته شدن نمک روی سفره غذا و نیز تمیز نمودن با کاغذ موجب اختلاف و نزاع خانوادگی می شود.
۴- جارو کردن در شب ، شگون ندارد.
۵- برعکس پوشیدن لباس موجب کتک خوردن صاحب لباس می شود.
۶- فروش شیر و ماست و هر چیز سفید دیگر در شب شگون ندارد.
۷- نباید پول را در شب دست به دست کرد. یعنی در ازای کاری یا فروش چیزی در شب نباید پول را از دست طرف مقابل گرفت، بلکه او باید پول را روی میز بگذارد و گیرنده آن را بردارد.
۸- خارش کف دست چپ نشانه ی به دست آوردن پول است وخارش کف دست راست ، نشانه ی از دست دادن پول است.
۹- گذاشتن جارو به شکلی که دسته اش به طرف پایین قرارگرفته باشد، شگون ندارد.
۱۰- برعکس گذاشتن لباس روی جالباسی، اسرار صاحب لباس را فاش می کند.
۱۱- درآستانه ی در ورودی اتاق ایستادن و احوال پرسی کردن شگون ندارد و فرد باید به اتاق داخل شده و سپس دست بدهد و احوال پرسی کند.
●جشن ها
ترکمن ها اصولا مردمانی شادی دوست هستند و از دیر باز جشن ها و اعیاد مختلفی را در فرهنگ خود داشته اند که بسیاری ازآنها امروز نیز به عنوان جشن های ملی مورد توجه قرار می گیرد.
امروزه در تقویم سالانه ی جمهوری ترکمنستان جشن هایی را شاهدیم که مردم ترکمن در آن مشارکت می کنند و به تناسب نوع جشن ها آنها را گرامی می دارند.از جمله: عید نوروز، جشن سال نو میلادی، جشن پرچم، جشن گرامی داشت آب، جشن گرامی داشت اسب اصیل ترکمنی ، سال روز پیروزی بر فاشیسم، روز رستاخیز و وحدت ملی و سال روز گرامی داشت شعر، جشن فرش ترکمنی،جشن غله، جشن خربزه ی ترکمنی، جشن ترانه های سنتی ترکمن، جشن استقلال ترکمنستان، جشن تن درستی،روز دانشجو،جشن محصول،جشن همسایه، جشن سال روز بی طرفی ترکمنستان، عید قربان و عید فطر که از یک تا چند روز را به عنوان تعطیل رسمی در تقویم ترکمنستان ثبت کرده اند.
در میان این جشن ها، جشن نوروز ۳ روز و اعیاد قربان و فطر۳ روز، سال روز استقلال ترکمنستان ۲ روزتعطیل رسمی و سایر جشن ها یک روز تعطیل هستند.
ترکمن ها علاقه ی زیادی به برگزاری جشن تولد دارند و برپایی آن منحصر به سن خاصی نیست و حتی پیرمردها و پیرزن ها نیز طی مراسم خانوادگی تولد خود را سالیانه جشن می گیرند و عادت کارمندان و کارگران این است که علاوه بر جشن تولد در منزل، همکاران خود را با دادن کیک از تولد خود مطلع می کنند. به جز این جشن دهگان های سال عمر نیز برگزار می شوند، همچون:جشن پنجاه سالگی، شصت سالگی، دهگان های سال ازدواج که به ترتیب به سال های برنزی، نقره ای و طلایی مشهور است .(اینها هم از رسوم روس ها ست و ترکمن ها پیش از حاکمیت شوروی چنین جشن هایی نداشته اند.)
ترکمن ها در سال های پس از استقلال ،توجه خاصی به جشن «آق قویون» داشته اند. این جشن در سن ۶۳ سالگی مردان برگزار می شود و برابر با ۶۳ سالگی پیامبر اسلام است. این جشن نسبت به سایر جشن های دهگانی و نیز جشن تولد، مفصل تر برگزار می شود و شخص با اطعام فراوان و دعوت از عموم مردم، دیگران را در شادی خود سهیم می کند.

ابراهیم حسن بیگی
منبع : فصلنامه یاپراق


همچنین مشاهده کنید