جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


خورشید در این بازارها هرگز غروب نمی کند


خورشید در این بازارها هرگز غروب نمی کند
حال پس از گذشت مدتی کوتاه که با تحولاتی چون تصمیم گیری شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی مبنی بر ارائه گزارش فعالیت هسته ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل همراه بود، بار دیگر این پرسش فرارو قرار گرفته که آیا به تبع تحولات سیاسی و اقتصادی اخیر و در صورت بروز تغییراتی احتمالی، ذخایر ارزی و دارایی های جمهوری اسلامی ایران در سراسر جهان جابه جا خواهد شد؟
آیا نحوه مدیریت ذخایر ارزی کشور مشمول بازنگری می شود؟پاسخ به این پرسش ها، مستلزم درک اهمیت این دارایی ها و ارزیابی استراتژی مدیریت ذخایر ارزی ایران است.
مجموع ذخایر ارزی ۱۵۱ کشور نشان می دهد که در سال ۲۰۰۵ میلادی بیش از ۵ هزارمیلیارددلار ارز و طلا در جهان وجود داشته است. این میزان ذخایر حکایت از آینده نگری کشورهای جهان (غیر از آمریکا) دارد چرا که می تواند به عنوان پشتوانه ای برای مقابله با شرایط بحرانی پیش روی کشورها عمل کند، مواقعی که ارزهای پرقدرت مانند دلار آمریکا، یورو و ... در اثر سیاست های غلط پولی باعث کاهش ارزش پول رایج کشور می شود.
البته در میان تمامی کشورها، دلار آمریکا به خاطر آنکه ارزی دو فاکتو Defacto محسوب می شود که معیار آن در سراسر دنیا مورد پذیرش قرار گرفته و در تمامی معاملات به رسمیت شناخته شده، مستثنی است. مطابق گزارش ها و بررسی های اخیر از میزان ذخایر ارزی کشورهای جهان، بالاترین سطح ذخایر ارزی، متعلق به کشور ژاپن با بیش از ۸۴۵ میلیارددلار و پس از آن کشور چین با ۷۹۵ میلیارددلار است.
چین طی ۲۵ سال گذشته توانسته حجم ذخایر خود را از ۲۵میلیارددلار با بیش از ۳۰ برابر افزایش به ۷۹۵ میلیارددلار برساند.در این بین، ایران هم با ۴۰ میلیارددلار ذخیره، از این نظر در رتبه ۲۳ قرار دارد.
بررسی رده بندی کشورها از نظر میزان ذخایر ارزی، نکات قابل توجهی به دست می دهد به نحوی که تفاوت میان رده اول و دوم با کشور واقع در رده سوم (تایوان) به بیش از ۴۰۰ میلیارددلار می رسد. این فاصله در میان رده های دیگر هم مشاهده می شود و با در نظر گرفتن این تفاوت، ایران به رده ۲۳ دست یافته است. کارشناسان در ارزیابی قدرت ذخایر ارزی کشورها معیارهای مختلفی در نظر می گیرند. یک معیار، به تعداد ماههای واردات کشور بستگی دارد. یک کارشناس با بیان این مطلب اضافه می کند:«این معیار بدان معناست که ذخایر ارزی مناسب برای یک کشور را به اندازه ۶ ماه یا ۱۲ ماه یا ... ارزش واردات آن می دانند.» معیار بعدی به میزان دسترسی به بازارهای سرمایه برمی گردد به ترتیبی که کشوری که برای استقراض و تأمین مالی با محدودیتی مواجه نیست، نیازی به نگهداری سطح بالایی از ذخایر ندارد.
پارامتر دیگری که می توان براساس آن، کفایت ذخایر کشوری را سنجید، بدهی های کوتاه مدت است.
کارشناسان پولی و کارشناسان صندوق بین المللی پول معتقدند که ذخایر مناسب برای یک کشور، حداقل باید معادل ۱۰۰ درصد بدهی های کوتاه مدت آن باشد.
بررسی این معیار و انطباق آن با وضعیت ذخایر ارزی ایران که به بیش از ۴۰ میلیارددلار می رسد، نشان می دهد کشور ما از این نظر در موقعیت نامطلوبی قرار ندارد، چون در حال حاضر رقم بدهی های کوتاه مدت ایران کمتر از ۲۰ میلیارددلار است.
با این حال، هستند صاحبنظران و تحلیلگرانی که سطح مطمئن تری از ذخایر ارزی را برای اقتصادهای در حال گذار( که نسبت به بروز شوک های مالی داخلی و خارجی آسیب پذیرند) ضروری می دانند.
این ذخایر ارزی برخلاف تصور عامه در یک یا چند بانک نگهداری نمی شود، بلکه سیاست های پولی ایجاب می کند که با آن در بازارهای ارزی و اوراق قرضه به مبادله بپردازند. با توجه به این نکته است که ایران با ذخایری حدود ۴۰ میلیارددلار عملاً پا به معاملات بازارهای جهانی گذاشته است، بازارهایی که کارشناسان بانک مرکزی، هم روز و شب بر آن نظارت می کنند و هم برای حفظ ارزش داراییها دست به معامله در آن می زنند و هم درصدد یافتن بهترین های آن، برای سرمایه گذاری هستند چه بازار فارکس، چه بازار پول و چه بازار سرمایه. ایران در تمامی این بازارها فعال است و اطلاعات ارزی و اوراق قرضه و ... مبادله می کند.
●فارکس
فارکس، نور خورشید را دورتا دور زمین تعقیب می کند. این، توصیف بازاری است که تعطیلی ندارد و در تمام شبانه روز فعال است.
در بانک مرکزی ایران هم معامله گران بانکی همزمان با طلوع آفتاب، سر کار حاضر می شوند و تا پاسی از شب در دفاتر خود می مانند. معامله گران یا dealerها در سه دفتر تقسیم شده اند: دفتر اول front office یا سالن معاملات است. در این دفتر معامله گران به خرید وفروش ارز، اوراق معتبر و نیز سپرده گذاری های کوتاه مدت می پردازند.
دفتر دوم middle office یا بخش تسویه است که رد و بدل پیام های رمزدار با کارگزاران خارجی در آنجا صورت می گیرد و تعهد ایجاد شده در دفتر اول را تبدیل به عمل می کند.
دفتر سوم Back office یا دفتر پشتیبانی است که کنترل حسابها در آن انجام می شود. یک کارشناس بانکی در خصوص نحوه کار توضیح می دهد: معامله گران بانک مرکزی با توجه به تصمیمی که در کمیسیون ذخایر ارزی اتخاذ می شود، دست به این معاملات می زنند. کمیسیون ذخایر ارزی بانک مرکزی میزان معاملات ۶ یا ۱۲ ماهه ارز و نیز اوراق قرضه را با یک اختیار دامنه محدود مثبت و منفی، به معامله گران واگذار می کند. آنها هم با این دامنه اختیار، به مبادله ارز و تغییر ترکیب سبد ارزی می پردازند. «ایران نیز از سال ها پیش در معاملات ارزی بازار فارکس فعال شده اما حضورش در این حوزه، نه به انگیزه صرف کسب سود، بلکه در جهت حفظ ارزش دارایی های کشور است که به صورت ترکیبی از ارزهای مختلف، در سبد ارزی جای گرفته اند». این را یک کارشناس صاحبنظر در این بخش، می گوید. این تنوع بخشی به منظور مهار آثار منفی ناشی از نوسانات قیمتی یک ارز خاص بر ارزش دارایی های ایران صورت گرفته است، چرا که ذخایر ارزی کشور باید با حفظ حاشیه امنیت، در قالب ارزهای مختلف نگهداری شود. نکته مهم آنکه سهم ارزهای مختلف در سبد ارزی تمامی کشورها از جمله ایران ثابت نیست و منطبق با شرایط روز و تحولات اقتصادی، سیاسی تغییر می کند.
در حال حاضر بنابه گفته کارشناسان ۶۰ درصد آن بخش از ذخایر ایران که به صورت ارزی نگهداری می شود، دلاری و بقیه غیردلاری است و این ترکیب هم متناسب با جایگاه ارزهای اصلی در اقتصاد جهان تغییر می کند به گونه ای که تا قبل از واقعه یازده سپتامبر ۲۰۰۱ میلادی، دلار در ذخایر ارزی ایران سهم بیشتری داشت اما در سالهای اخیر بخش قابل توجهی از ذخایر ارزی به سمت یورو رفته است. تصمیمات کمیسیون ذخایر ارزی در مورد مدیریت ذخایر ارزی کشور، مشخص می کند که سهم ارزهای مختلف در کل ذخایر چه اندازه باشد.یک صاحبنظر با بیان این مطلب می افزاید: «کمیسیون ذخایر ارزی بانک مرکزی، همچنین در مورد ابزارهای مالی حضور در بازار، تغییر و جایگزینی آنها هم تصمیم گیری می کند». در چارچوبی کلی تر، تمامی تصمیمات راجع به ذخایر ارزی را می توان در قالب استراتژی مدیریت ذخایر ارزی کشور دانست. این استراتژی مشتمل بر مدیریت غیرفعال ذخایر (مدیریت بلندمدت) و مدیریت فعال ذخایر (کوتاه مدت) است و تعیین می کند که ذخایر ارزی براساس معیار «امنیت»، «قابلیت نقدینگی» و «سودآوری» در چه بخش هایی سرمایه گذاری شوند.
براین اساس بانک های جهان از نظر ریسک در ۲۰ طبقه رده بندی می شوند که از AAA (کمترین ریسک) شروع و به ترتیب AA+، AA، AA-،... ادامه می یابد. بررسی ها حاکی از آن است که بانک مرکزی ایران در حال حاضر فقط در بانک هایی سپرده گذاری می کند که در چهار طبقه اول ریسک قرار دارند. البته در مورد سپرده گذاری های مدت دار تا ۷ طبقه اول ریسک هم مورد پذیرش است. نوع بازار و انتخاب آن در فعالیت ارزی بسیار مهم است. در حال حاضر بازارهای توکیو، لندن و نیویورک از فعال ترین بازارهای فارکس محسوب می شوند. چنانکه فقط در بازار لندن ۵۰۰ بانک خارجی فعال هستند. هم اکنون ایران غیر از بازار ارزی آمریکا، در تمامی بازارهای جهان اعم از اروپا، منطقه خلیج فارس، آسیا و آسیای جنوب شرقی، کانادا و آفریقا و ... به تناسب اندازه بازار فعال است. عدم فعالیت در بازار ارزی آمریکا هم به تحریم سال ۱۹۹۵ آمریکا برمی گردد.
تا پیش از آن، ایران در بازار ارز آمریکا فعال بود و امکان خرید و فروش اوراق قرضه دولتی آمریکا را داشت اما پس از تحریم سال ۱۹۹۵ فعالیت ایران در این بازار متوقف شد چنانکه اکنون امکان سرمایه گذاری ایران در اوراق قرضه دولتی ایالات متحده وجود ندارد. این را یک صاحب نظر بازار ارز می گوید.
وی می افزاید: «غیر از این مورد، فعالیت ایران در بازارهای بین المللی، شامل استفاده از تمامی ابزارهای مالی از جمله خرید و فروش اوراق قرضه دولت های معتبر، معاملات طلا، سپرده گذاری و معاملات SDR (حق برداشت مخصوص) و... است.»
ترکیب سبد ارزی و متناسب کردن آن با شرایط اقتصادی جهان از مهم ترین و حساس ترین وظایف کارشناسان بانک های مرکزی جهان است. کافی است اشتباهی کوچک در انتخاب نوع و تبدیلات ارز، ارزش دارایی های کشوری را کاهش دهد.
نگاهی به بازار ارز و ارزش برابری یورو و دلار آمریکا در سال های گذشته این اهمیت را نشان می دهد. از سال ۲۰۰۰ که یورو به صورت رسمی به جریان افتاد، ارزش هر یک یورو معادل ۱‎/۲ دلار بود. این برابری در سال ۲۰۰۱ و با به جریان افتادن اسکناس های یورو به یک رسید و سپس به کمتر از یک و در سال ۲۰۰۲ به ۸ دهم دلار کاهش یافت. اما از سال ،۲۰۰۳ ارزش یورو در برابر دلار افزایش یافت به طوری که طی دو سال ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ نسبت این افزایش به ۲۳ درصد رسید. اما در سال ۲۰۰۵ حدود ۱۱ درصد کاهش یافت. به عبارت دیگر اگر کسی در سال ۲۰۰۳ و یا ۲۰۰۴ یورو می خرید ۲۳ درصد در مقابل هر دلار سود می کرد، اما در سال ۲۰۰۵ حدود ۱۱ درصد زیان می کرد. بنابراین نوع انتخاب ارز در ترکیب سبد ارزی بسیار مهم است.
هر کشوری سبد ارزی مخصوص به خود را دارد. حتی یک نهاد بین المللی مانند صندوق بین المللی پول هم سبد ارزی خاص خود را دارد. به گفته یکی از کارشناسان صندوق بین المللی پول، ۴۴ درصد سبد ارزی SDR (صندوق بین المللی پول) را دلار آمریکا، ۳۳ درصد یورو، ۱۱ درصد ین ژاپن و ۱۱ درصد دیگر را پوند انگلیس تشکیل می دهد.
●بازار پول
ایران علاوه بر حضور در فارکس، در بازار دیگری به نام money market هم فعال است، بازاری که ابزارهای سپرده گذاری در آن سررسیدی بیش از یک سال ندارند.
معامله گران در بازار پول با استفاده از ابزارهای قابل معامله (مثل اسناد خزانه دولت ها، گواهی سپرده بانک های معتبر) و نیز ابزارهای غیرقابل معامله (مثل سپرده های مدت دار از سپرده های یک شبه تا سپرده های یک ساله) اقدام به سرمایه گذاری می کنند.
یک منبع مطلع می گوید: «در حال حاضر عمده ذخایر ایران در این بازار، در سپرده های سه ماهه سرمایه گذاری شده است.»
●بازار سرمایه
Capital market، بازار دیگری است که بخش قابل توجهی از ذخایر ایران در آن سرمایه گذاری شده است، بازاری که عمر سپرده گذاری در آن بیش از یک سال است. عمده فعالیت ایران در بازار سرمایه هم شامل معاملات اوراق قرضه ارزی دولت های معتبر (غیر از آمریکا) می شود.
یکی از ابزارهایی که در معاملات مربوط به حفظ ارزش دارایی های ایران در بازار های مختلف نقش دارد، طلا است که سهم آن در ذخایر کشورهای مختلف، متفاوت است و از الگوی خاصی تبعیت نمی کند به نحوی که ۶۰ درصد ذخایر آمریکا به طلا است ولی سهم طلا در ذخایر چین به یک درصد می رسد. سهم طلا در ذخایر کشورهای اروپایی هم ۱۵ درصد تعیین شده است. در حجم ۴۰ میلیارد دلاری ذخایر ایران هم، سهم طلا حدود ۵ تا ۱۰ درصد است.
ارزیابی نقش طلا در ذخایر کشورهای مختلف با در نظر گرفتن این نکته امکان پذیر می شود که کل طلای موجود در روی زمین به ۱۵۳ هزار تن می رسد. همچنین تولید سالانه طلای دنیا حدود ۲۵۰۰ تن و روبه کاهش است چنانکه سهم عمده در ذخایر کشورها به ارز اختصاص دارد.
با چنین توصیفی از میزان ذخایر و دارایی های ایران و نحوه مدیریت آن، می توان نقش و جایگاه این ذخایر را ارزیابی کرد.به گفته مدیر اجرایی صندوق بین المللی پول، «سطح مطلوب ذخایر ارزی باید به میزان دسترسی کشور به سرمایه های خارجی در کوتاه مدت و نیز احتمال خروج سرمایه توسط سرمایه گذاران داخلی، بستگی پیدا کند.»
افزایش ذخایر ارزی به منظور تأمین هزینه واردات هم علاوه بر آنکه در کشورهای توسعه یافته اقدامی منسوخ شده است، ولی برای اقتصادهای در حال توسعه حائز اهمیت به نظر می رسد.
رخدادهای احتمالی ناشی از تحولات سیاسی و بین المللی نیز از دلایل مهمی است که حفظ و ارتقای ارزش ذخایر کشورها را ضروری می سازد، هر چند بروز مشکلات و اعمال محدودیت های احتمالی، تنها به متوقف شدن و اصطلاحاً Freeze شدن حساب ها و دارایی ها می انجامد. به این معنا که موجودی حساب ها و دارایی ها از بین نمی رود و حتی به آن سود هم تعلق می گیرد، اما موقتاً امکان نقل و انتقال آن وجود ندارد.
●و آخر
با اینکه بازار سرمایه نقطه آغازین رونق و لنگرگاه اقتصادی محسوب می شود، اما در عین حال می تواند نقطه شروع آسیب پذیری اقتصاد کشورها هم باشد. از این رو تمامی دولت ها زمانی که در معرض آسیب های اقتصادی قرار می گیرند، اولین سلاح برای مقابله با فروپاشی اقتصاد را در حفظ پول رایج و حساب های ارزی و سرمایه خود جست وجو می کنند و وقتی هم اقتصاد رونق می یابد، اولین نشانه ها در افزایش ارزش پول و ذخایر ارزی نمودار می شود.مقطع کنونی هم، لزوم اعمال حساسیت نسبت به مدیریت ذخایر ایران را بیش از پیش آشکار می کند تا دارایی های ملی از مخاطرات احتمالی مصون بماند
بهاره مهاجری
منبع : روزنامه ایران


همچنین مشاهده کنید