روِیاهای WTO، دلخوشی فقرا

نشست چهار سال قبل سازمان تجارت جهانی(WTO) که بلافاصله بعد از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ آمریکا با هدف ایجاد همبستگی جهانی در دوحه قطر برگزار گردید، به نظر تحلیل‌گران مسایل WTO نشستی فراتر از بحث و گفت‌وگو راجع به تجارت و بازرگانی بود. حتی عنوان رسمی این دور از گفت‌وگوها، "دستور جلسه توسعه دوحه" تعیین شده بود که به گفته تونی بلر، نخست‌وزیر انگلیس، هدف اصلی آن ایجاد شرایط مساعد برای خروج میلیون‌ها انسان از زیر خط فقر مطلق بود. لازم به ذکر است که این گام بلندپروازانه در نشست بعدی که در هنگ‌کنگ برگزار گردید نیز همچنان مورد توجه وزرای بازرگانی کشورهای شرکت‌کننده در نشست قرار داشت. اما با کمال تأسف باید گفت که آرمان نشست دوحه، فعلاً در حد یک روِیا باقی مانده است.
‌شاید یکی از دلایل مهم عقیم ماندن این شعار، مبالغه‌گویی و لاف‌زنی کشورهای ثروتمند جهان در مورد تلاش ‌آنها برای فقرزدایی در کشورهای فقیر باشد. مضاف بر این، به نظر می‌رسد نه کشورهای توسعه‌یافته و نه کشورهای در حال توسعه تمایل قلبی به آزادسازی تجاری و بازرگانی برای رفع محرومیت از فقرا ندارند. ‌برای روشن‌تر شدن موضوع بهتر است که جریان گفت‌وگوها را تعقیب کنیم. در ابتدا قرار بود همه بحث و گفت‌وگوها راجع به شعار و آرمان نشست دوحه، یک سال قبل از نشست هنگ‌کنگ پایان یافته باشد. به علاوه، مقرر شده بود که قبل از نشست هنگ‌کنگ، سیاهه یک موافقتنامه کلی در این رابطه برای تصویب نهایی آماده و تدوین شود. اما همه مهلت‌ها یکی پس از دیگری به سر آمد، ولی هیچ خبری از تحولات یاد‌شده منتشر نگردید. حتی تصمیمات بسیار مهمی نظیر کاهش یارانه‌های کشاورزی و حذف موانع تجارت کالاهای صنعتی هم به دور بعدی گفت‌وگوها موکول شد. ‌کارشناسان معتقدند که شکاف میان کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه به ویژه در مورد کاهش تعرفه‌ها و یارانه‌های کشاورزی آنقدر زیاد است که به این راحتی‌ها قابل حل و فصل نیست. برای مثال، آمریکا خواهان کاهش قابل توجه تعرفه‌ها و حذف موانع تجارت آزاد می‌باشد، در حالی که اعضای اتحادیه همچنان مصمم به حفظ و تداوم یارانه‌های کشاورزی هستند.
از سوی دیگر، با اینکه از نشست هنگ‌کنگ هم انتظار می‌رفت که به سیاست‌مداران این امیدواری را بدهد که برخی از ادعاهای آنها در نشست هوادار فقرای دوحه قطر مانند حذف سریع یارانه‌های پنبه، کاهش تعرفه‌ها و سهمیه‌بندی‌ها و تسهیل صادرات از ۵۰ کشور کمتر توسعه یافته جهان به سایر کشورهای دنیا، جامه عمل پوشیده است، اما تمام اهداف یاد‌شده در حد شعار باقی مانده‌اند. اگر همه این موارد را در کنار یکدیگر بگذاریم، مشاهده خواهیم کرد که فعلاً کشورهای فقیر جهان نباید انتظار معجزه از نشست‌های رنگارنگ سازمان تجارت جهانی را در ذهن خود بپرورانند.
تصادفی نیست که دو کتاب جدید منتشر شده از سوی بانک جهانی در این رابطه آشکارا تصریح کرده‌اند که اگر نشست‌های دوحه و هنگ‌کنگ به همین ترتیب ادامه یابند، کشورهای فقیر جهان نباید هیچ چشمداشت خاصی از روند گفت‌وگوهای جاری داشته باشند. براساس مدل جامع تجاری بانک جهانی، تخمین زده می‌شود که اگر تجارت محصولات صنعتی و کشاورزی به طور کامل آزاد شود، در آن صورت از یک سو تا سال ۲۰۱۵ درآمد کشورهای در حال توسعه ۸۶ میلیارد دلار افزایش یافته و از سوی دیگر، ۳۰ میلیون انسان از فقر مطلق رهایی پیدا خواهند کرد که دوسوم سهم آفریقا می‌باشد.
اما براساس یک تخمین نزدیک‌تر به واقع، بانک جهانی نتیجه‌گیری کرده است که چنانچه اروپا و آمریکا موضع اخیر خود در ارتباط با بخش کشاورزی را تغییر داده و در کنار آن به کشورهای در حال توسعه هم فرصت داده شود تا تعرفه‌ها و یارانه‌های خود را به میزانی کمتر از کشورهای ثروتمند جهان کاهش دهند، در آن صورت تا سال ۲۰۱۵ درآمد کشورهای در حال توسعه ۱۶ میلیارد دلار افزایش پیدا خواهد کرد. در این حالت، تنها ۵/۲ میلیون نفر از زیر خط فقر مطلق خارج خواهند شد که سهم شهروندان صحرای آفریقا تنها ۵۰۰ هزار نفر خواهد بود. در اوایل سال ۲۰۰۲ و درست بعد از شروع نشست دوحه WTO، بانک جهانی تخمین زده بود که در صورت انعقاد موافقتنامه آزادسازی کامل تجاری میان کشورهای عضو WTO، نه تنها حداقل ۲۰۰ میلیارد دلار بر درآمد کشورهای در حال توسعه افزوده می‌شود، بلکه بیش از ۱۰۰ میلیون انسان از فقر مطلق رهایی خواهند یافت. اما همان طور که در ابتدا ذکر گردید، تا به حال چنین اتفاق میمونی رخ نداده و به قول یکی از کارشناسان بانک جهانی، نشست دوحه تنها یک دلخوشی برای فقرا بوده است.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران