بحران در ساواک در آستانه انقلاب اسلامی

ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) را به عنوان اصلی‏ترین دستگاه سرکوب و فشار مخالفان دوران بیست ساله اخیر سلطنت (و در واقع حکومت) محمدرضا شاه پهلوی می‏شناسیم. بسیاری از مخالفان رژیم پهلوی خاطرات بس ناخوشایندی از برخورد با ساواک داشته و دارند که به انحاء گوناگون آنان را مورد آزار و شکنجه روحی، روانی و جسمی قرار داده بود.
و در واقع هم این سازمان در ایجاد نظم پلیسی ـ امنیتی در عرصه سیاسی، اجتماعی کشور بیشترین نقش را ایفا می‏کرد. در همان حال ساواک در صدر دستگاههای منتسب و وابسته به حاکمیت جای داشت. واژه ساواک و ساواکی علاوه بر اینکه رعب ‏انگیز و ترسناک می‏نمود، عامه مردم کشور انزجاری عمیق از آن بر دل داشتند. ساواک همان اندازه که در تحکیم و تثبیت موقعیت رژیم در برابر مخالفان نقشی اساسی برعهده داشت، به هنگام گسترش بحران سیاسی دوران انقلاب، مجموعه عملکرد تقریباً بیست ساله آن از عوامل اصلی سقوط رژیم پهلوی محسوب می‏شد. این دستگاه به ظاهر پر هیبت و قدرت هنگامی ناکارآمدی ‏اش آشکار شد که به دنبال تحولات سیاسی، اجتماعی اواسط دهه ۱۳۵۰ش، ناآرامی‏های سیاسی به تدریج ولی مداوم مجموعه ارکان حاکمیت را به چالش طلبید، و نهایتاً از هستی ساقط نمود.
در بحبوحه ناآرامی‏های دوران انقلاب انتقاد از ساواک و اظهار نارضایتی شدید از مجموعه عملکرد آن در میان شعارها و خواسته ‏های مخالفان رژیم پهلوی اهمیت و جایگاهی ویژه داشت و با توجه به سوء سابقه ‏ای که بسیاری از مخالفان از این سازمان دهشت ‏آفرین داشتند تردیدی باقی نبود که در شرایط فروپاشی نظم سیاسی موجود دست ‏اندرکاران، رهبران و مدیران آن در صدر بسیاری از افراد و گروههایی قرار می‏گرفتند که گمان تعقیب و مجازات درباره آنان می‏رفت و این موضوع البته بر دلهای بسیاری از مسئولان و کارکنان ساواک دلهره و ترسی افکنده بود که خود یا همکارانشان طی سالیان گذشته حکومت شاه برای مخالفان او به ارمغان آورده بودند.
در چنین شرایطی بود که افرادی از کارکنان (احتمالاً اداری و غیرسیاسی) ساواک جهت در امان ماندن از مجازاتی که تصور می‏کردند پس از سقوط رژیم پهلوی در انتظار نیروهای منتسب به ساواک خواهد بود در واپسین روزهای نخست ‏وزیری دکتر شاهپور بختیار (که خود را “جامعه کارکنان وطن‏پرست ساواک“ معرفی کرده بودند) طی اعلامیه ‏هایی از عملکرد ساواک در سالیان گذشته تبری جسته همراهی و همگامی خود را با انقلابیون (که رهبری آن با آیت ‏الله امام خمینی بود و دیگر تردید بسیار کمی در امکان پیروزیش بر رژیم پهلوی وجود داشت) اعلام کردند و در همان حال خاطرنشان می‏کردند که هیچگونه نقشی در اعمال خلاف رویه ساواک تا آن هنگام نداشته‏ اند.
در سندی که تحت عنوان “اعلامیه رسمی شمارهٔ ۲“ این گروه پیش رو داریم نویسندگان آن با اعلام انزجار از اقدامات خلاف رویه ساواک طی سالهای گذشته به معرفی تعدادی از رهبران و مسئولان درجه اول آن مبادرت کرده‏ اند که به زعم نویسندگان اعلامیه نقش آن افراد در خط مشی و اقدامات ریز و کلان ساواک تا آن هنگام انکارناپذیر می‏نمود. اعلامیه فوق که تاریخ ۲۷ دی ماه ۱۳۵۷ را بر پیشانی دارد افراد زیر را به عنوان عاملان اصلی ساواک معرفی می‏کند: ۱. سپهبد ناصر مقدم ۲. پرویز ثابتی ۳. سرتیپ سیف ‏الله فروزین ۴. سرتیپ علی‏محمد کاوه ۵. رضا عطارپور ۶. عضد ناصری ۷. سرهنگ هرمز آیرم ۸. اصغر ربیعی.

مظفر شاهدی

منبع : موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران