پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

اروپا و پیروزی حماس


اروپا و پیروزی حماس
در این انتخابات گروهی که چند سالی است آمریکا و اروپا آن را در فهرست تروریستی خود قرار داده اند، برنده اکثریت آرا شده است. پیروزی حیرت آور و غیرقابل پیش بینی حماس بر جنبش فتح در انتخابات پارلمانی اخیر فلسطین زلزله ای سیاسی در کل خاورمیانه بود. از دو هفته پیش که نتایج انتخابات اعلام شد تاکنون همچنان کارشناسان و تحلیل گران مشغول گمانه زنی درباره پیامدهای این واقعه غیرمنتظره هستند. اکثر این تحلیل گران این اتفاق را باعث پیچیده شدن اوضاع برای همه طرف های ذی نفع می دانند، از ابومازن و تشکیلات خودگردان تا فتح و اسرائیل و آمریکا و گروه چهارجانبه (اتحادیه اروپا، آمریکا، سازمان ملل و روسیه). حماس این انتخابات را با اختلاف قابل توجهی برد. پیروزی بیش از ۶۰ درصدی در انتخابات و تصاحب بیش از ۷۶ کرسی از پارلمان ۱۳۲ عضوی فلسطین، موقعیت این جنبش را آسیب ناپذیر می کند. فتح که در ۴۰ سال گذشته قدرت غالب در سیاست فلسطین بوده است ۴۳ کرسی را از آن خود کرده و ۱۳ کرسی دیگر به احزاب کوچک و مستقل ها رسیده است. پیش از انتخابات اکثر پیش بینی ها حاکی از نتایج خوب آرا برای حماس بود اما کمتر کسی انتظار چنین پیروزی قدرتمندی را داشت. یکی از اصلی ترین دلایل پیروزی حماس ناامیدی رأی دهندگان فلسطینی از فتح در سال های گذشته است. رهبران فتح به فساد و سوءاستفاده از کمک های خارجی به فلسطین و بی توجهی به آرمان این مردم و شرایط وخیم زندگی آن ها متهم شده اند. اما هر چقدر که اعتبار فتح در سال های اخیر سیری نزولی داشته، حماس به عنوان حزبی پاک و عاری از فساد میان فلسطینی ها محبوبیت یافته است. حماس با ایجاد بیمارستان و مدارس و ارائه خدمات اجتماعی که تشکیلات خودگردان و ساف از آن دریغ می کردند، به عنوان حاکمانی کارآمد خود را به فلسطینی ها نشان دادند.
از نظر ایدئولوژیک اکنون حماس در جایگاهی قرار دارد که ۳۰ سال پیش ساف در آن قرار داشت. مقاومت مسلحانه و ریشه کنی رژیم اسرائیل دو شعار ایدئولوژیک این جنبش است. اما در یک سال گذشته حماس تا حد زیادی پایبندی خود را به آتش بس نشان داده و با این کار و بهانه ندادن به دست اسرائیل همچون یک حزب سیاسی مصلحت اندیش و واقع گرا عمل کرده است.
خالد مشعل رهبر سیاسی در تبعید حماس نیز دو روز بعد از انتخابات بر این موضوع تأکید کرد و در کنفرانس خبری در دمشق گفت که حماس رویکردی بسیار واقع بینانه نسبت به اداره تشکیلات خودگردان خواهد داشت و با یک برنامه سیاسی قابل قبول با محمود عباس هم همکاری می کند. مشعل بر شعار همیشگی حماس مبنی بر به رسمیت نشناختن اسرائیل تأکید کرد اما گفت که این جنبش آماده همکاری با اروپا و حتی آمریکاست. انتخابات فلسطین که به دلیل آزاد و منصفانه برگزار شدن آن، از نشانه های خوب فضای جدید خاورمیانه قلمداد می شود، فرصت مغتنمی است که دولت های اروپایی باید از آن استفاده کنند. اروپا ابتدا باید موضع احتیاط اختیار کند و روند برگزاری انتخابات را مورد توجه قرار دهد، نه نتیجه آن را. بعد از فرو نشستن گرد و غبار انتخابات و پس از آن که حماس اولویت های خود را برای تشکیل دولت اعلام و مشخص کرد، اروپایی ها باید به تحلیل چرایی به دست آمدن چنین نتیجه ای بپردازند. حقیقت آن است که در ۱۱ ماه گذشته هیچ یک از اعضای حماس دست به عملیات انتحاری نزده اند و به توصیه رهبرانی چون محمود الظهر، از معدود بنیان گذاران حماس که تاکنون از حملات اسرائیل جان به در برده، آتش بس را رعایت کرده اند.
الظهر که دانش آموخته پزشکی در قاهره است و اکنون در میانسالی به سر می برد، نه یک انقلابی صرفاً ایدئولوژی گراست و نه مانند اطرافیان بن لادن به دنبال ماجراجویی است. او مانند دیگر اهالی غزه، اشغال را با پوست و گوشت خود حس کرده است. همسرش در اثر حملات فلج شده و پسر بزرگش در سال ۲۰۰۳ در حمله یکی از اف-۱۶ های اسرائیل به منزل مسکونی آن ها به شهادت رسید. در این حمله الظهر در باغ خانه بود و به همین دلیل جان سالم به در برد. با وجود همه این آسیب ها، او بیش از دیگر هم رزمانش در توصیه نیروهای حماس به حفظ آتش بس فعال بود. دیپلمات های خارجی حقیقت پایبندی حماس به آتش بس و نقش رهبرانی همچون الظهر را نادیده گرفته اند.
دلایل الظهر برای این رویکرد فقط تاکتیکی نبود. توجیه او این بود که باید هر بهانه ای از شارون برای لغو طرح خروج از غزه گرفته شود. استراتژی او این است که برای مدت طولانی رویارویی و درگیری با اسرائیل کمتر شود تا جامعه فلسطین به وحدت جدیدی برسد، روحیه اش را احیا کند و نهادهایش را پاک سازی و اصلاح نماید. الظهر معتقد است که دولت های غربی از کمک های مالیشان به عنوان ابزاری برای اعمال فشار استفاده می کنند و مذاکره را فقط در فضایی مشروط می پذیرند، نه به خاطر اجرای عدالت و صلح.
الظهر در گفت وگویی که چندی پیش با خبرنگار روزنامه گاردین در غزه انجام داده گفته است که فلسطین باید دولت ائتلافی همه گیری داشته باشد که جهان اسلام و کشورهای عربی را شریک اقتصادی و حامی دیپلماتیک خود بداند. به اعتقاد او اسرائیل نشان داده است که به دنبال دستیابی به توافقنامه نیست و تنها اقدامات یک جانبه انجام می دهد. در چنین فضای غیرمتعادلی و با مداخله غرب در امور کشورهای عربی به ویژه در سوریه و لبنان، به اعتقاد الظهر می توان بدون هیچ توافقنامه ای برای دوره ای طولانی در صلح زندگی کرد.
به نظر می رسد استراتژی حماس همانطور که الظهر گفته است دستیابی به یک پیمان یا توافق موقت درازمدت بدون به رسمیت شناختن اسرائیل باشد. اروپا هم در کنار احتیاط نسبت به واکنش هایش به پیروزی حماس، باید به عنوان اولویت دوم، وضعیت موجود را حفظ کند و ادامه دهد. هرگونه قطع کمک های مالی اروپا فقط هدیه ای به تندروهای اسرائیلی است. اتحادیه اروپا بزرگترین کمک کننده مالی در جهان به تشکیلات خودگردان فلسطین است.
پیش از انتخابات اخیر و در حالی که نظرسنجی ها حکایت از نتایج خوب حماس داشت، خاویر سولانا مسئول سیاست خارجی اروپا در کنفرانس خبری در غزه گفت: اگر حماس درون دولت قرار گیرد، ادامه کمک های مالی دشوار خواهد شد. حالا حماس در رأس دولت قرار گرفته است. بیانیه اتحادیه اروپا بعد از اعلام نتایج انتخابات حساب شده تر بود. کشورهای مهم این اتحادیه در اظهارنظرهای رسمی و غیررسمی اعلام کردند که در صورت نفی خشونت ، این اتحادیه در ارزیابی خود نسبت به حماس تجدیدنظر خواهد کرد. سولانا هم به این گفته اکتفا کرد که پیروزی حماس اتحادیه اروپا را در وضعیت جدیدی قرار داده است.
جک استراو وزیر خارجه انگلیس هم به طور تلویحی دو شرط برای تغییر رابطه اروپا با حماس قرار داد: نفی خشونت و به رسمیت شناختن موجودیت اسرائیل.چند روز بعد از انتخابات و بعد از فروکش کردن فضای هیجانی بعد از اعلام نتایج، آنجلا مرکل صدراعظم آلمان گفت که اتحادیه اروپا به دولت تشکیلات خودگردان فلسطین به رهبری حماس کمک مالی نمی کند، مگر اینکه خشونت را نفی کند. اتحادیه اروپا سالانه ۶۰۶ میلیون دلار کمک در اختیار دولت خودگردان قرار می دهد.
اما اروپا باید این شرایط را از منظری دیگر هم با احتیاط مورد بررسی قرار دهد که در شرایط کنونی قدرت چندانی در عرصه دیپلماتیک ندارد، اگر بخواهد نقشی مستقل از آمریکا در خاورمیانه داشته باشد، باید از این فرصت پیش آمده استفاده کند. بهترین راه استفاده از این فرصت آن است که اروپا به کمک مالی به دولت خودگردان فلسطین، بدون پیش شرطی مبنی بر حضور یا عدم حضور حماس و یا تغییر مواضع این جنبش در رأس دولت، ادامه دهد. به هر حال حماس با شعار اصلاحات روی کار آمده و وعده ریشه کنی فساد مالی و اداری در نهادهای حاکم در فلسطین را داده است. اروپا نمی تواند نسبت به این وعده اصلاحات بی تفاوت باشد و باید حماس را در این راه تشویق کند.
اروپا نباید دغدغه مسائلی چون نفی خشونت یا به رسمیت شناختن اسرائیل را داشته باشد. قتل یک سیاستمدار فلسطینی از طریق حمله های برق آسای هوایی حداقل باید به اندازه یک انفجار انتحاری در یک اتوبوس شهری تقبیح شود. خودداری حماس از به رسمیت شناختن اسرائیل نباید از سوی اروپا موضوعی فوری و جدی تلقی شود. تاریخ و سیاست بین الملل لزوماً همگام با هم پیش نمی روند و نباید چنین انتظاری داشت. سال هاست که اسرائیل حتی وجود ملتی به نام فلسطین را به رسمیت نمی شناسد، همانطور که ترکیه وجود کردها را به رسمیت نمی شناسد. تا ۱۵ سال پیش فلسطینی ها باید قاچاقی و در پوشش بخشی از هیأت اردن به نشست های بین المللی می رفتند. از زمانی که اسرائیل آرمان تشکیل کشور فلسطین را به رسمیت شناخت این شرایط تسهیل شده و فشارها کاهش یافته است.
بهترین واکنش به نتایج انتخابات اخیر شاید تأکید بر این باشد که حماس خود را به مذاکره با اسرائیل متعهد نشان دهد. در همین حال باید اسرائیل را هم به عمل به تعهداتش طبق نقشه راه وادار کرد. بعد از این انتخابات اسرائیل همچنان به سیاست های یکجانبه ای همچون خروج از غزه ادامه می دهد چون حالا دیگر برای شعار آریل شارون که می گفت: اسرائیل شریک صلحی ندارد، توجیه مناسبی هم پیدا کرده است.
ایهود العرت که بعد از شارون رهبری حزب تازه تأسیس میانه روی کادیما را در دست دارد در انتخابات دو ماه دیگر در این رژیم شرایط دشواری خواهد داشت. بنیامین نتانیاهو رهبر حزب لیکود و رقیب جدی او در این انتخابات واقعه اخیر در فلسطین را آغاز ایجاد حماسستان نامیده و با استفاده از آن فضای تبلیغاتی جدیدی به راه انداخته است. پیروزی حماس در انتخابات، فضای جدید در عرصه سیاسی اسرائیل را به نفع تندروهای لیکود تغییر می دهد.
اروپا پیش از این در اواسط سال گذشته دیدارهایی نه چندان علنی با رهبران ارشد حماس داشت که اعتراض اسرائیل را برانگیخت. این دیدارها بعد از آن انجام شد که حماس در انتخابات شورا و شهرداری های غزه و کرانه باختری به پیروزی رسید و بیش از یک سوم این شوراها را از میان ۱۲۰ شهر از آن خود کرد.
مسئولان اتحادیه اروپا در بروکسل در واکنش به انتشار اخبار این دیدارها اعلام کردند که اروپا در بسیاری از شهرهایی که اکنون شهرداری یا شورای شهر آن در اختیار مسئولان حماس است، پروژه های کمک رسانی دارد. بنابر این باید در چارچوب این پروژه ها با مسئولان حماس همکاری نزدیکی انجام شود. اما مذاکرات دیپلمات های اروپایی و مسئولان حماس فقط به پروژه های کمک رسانی اروپایی ها در شهرهای فلسطینی خلاصه نمی شد. گزارش ها حاکی از آن بود که در این نشست ها درباره مسائلی گسترده تر و از جمله آتش بس موقت هم بحث و گفت وگو شده است.
اروپایی ها که برخلاف موضع اغلب ستیزه جویانه آمریکا، همواره از گفت وگو و دیپلماسی در مناقشات بین المللی حمایت می کنند، اکنون نیز قطع همکاری با حماس را فقط باعث وخیم شدن اوضاع دانسته و از این کار پرهیز دارند. تحلیل گران اروپایی به دولت هایشان توصیه می کنند که با استفاده از کانال های ارتباطی خود به تعدیل و واضع دولت تحت کنترل حماس در فلسطین کمک کنند.
به اعتقاد اروپا، حماسی که درون دولت باشد از حماسی که در خارج از حکومت فعالیت داشته باشد برای اروپایی ها مفیدتر است.
اعظم تمیمی از نزدیکان فکری جنبش های اسلامی که کتابی هم درباره حماس منتشر کرده، بعد از اعلام نتایج انتخابات فلسطین در مقاله ای در روزنامه گاردین نوشت: شیخ احمد یاسین که با حمله اسرائیلی ها تکه تکه شد می گفت، حماس به دنبال مذاکره برای دستیابی به آتش بس است که تا یک نسل ادامه یابد و آن وقت نسل های بعدی درباره مسیر آینده شان تصمیم بگیرند؛ اما اشغال سرزمین های مادری اش را تحمل نمی کند.
او می گفت، شرایط ما برای آتش بس کاملاً مطابق با قوانین بین الملل است. اسرائیل باید آنچه را در سال ۱۹۶۷ اشغال کرده بازپس دهد بدون آن که حتی یک وجب از این خاک در اشغال شهرک های یهودی نشین باشد و بعد همه زندانیان فلسطینی را آزاد کند. در این صورت است که حماس مقاومت مسلحانه را متوقف می کند و به دنبال راه های صلح آمیز می رود.
پیروزی حماس در خاورمیانه یک زلزله حقیقی ایجاد کرد. اروپا و آمریکا باید برای مشاهده پس لرزه های احتمالی این واقعه فعلاً منتظر بمانند. اما آنچه اکنون اهمیت دارد این است که فلسطینی ها آزادانه حرفی را با صدای بلند فریاد زده اند و باید این فریاد را به رسمیت شناخت.
منابع: گاردین شورای روابط خارجی آمریکا
ترجمه : نیلوفر قدیری
منبع : روزنامه همشهری


همچنین مشاهده کنید