تحولی در دندانپزشکی

هیچ قسمت از دانش بشر به اندازهٔ پزشکی پویا نیست؛ شاید دلیل آن ارتباط مستقیم پزشکی با سلامت انسان باشد. به موازات این پیشرفت‌ها، روش‌های تشخیصی و درمانی هم روزبه‌روز کارآمدتر و کم‌خطر می‌شوند. در هنگام کشف لیزر شاید کسی تصور نمی‌کرد که این روش یکی از ابزارهای قدرتمند شاخه پزشکی شود. در حال حاضر در بخش‌های مختلف پزشکی نظیر چشم، پوست، دندانپزشکی و سایر بخش‌ها از این ابزار استفاده می‌شود.
از ورود لیزر به شاخه دندانپزشکی تاکنون پیشرفت‌های زیادی در این زمینه صورت گرفته است و این خود زمینه‌ساز تحول در تشخیص و درمان بیماری‌های دهان و دندان خواهد بود.یکی از کاربردهای لیزر در ارزیابی وایتالیتی (Vitality) پالپ دندان است.
ارزیابی وایتالیتی پالپ دندان به‌واسطه این‌که پالپ در یک بافت کلسیفیه احاطه شده است، مشکلات عدیده‌ای دارد و در روش‌های ارزیابی رایج، این عمل به‌طور غیرمستقیم انجام می‌شود. در روش‌های رایج تشخیص برپایه پاسخ الیاف عصبی حسی است و بدین جهت این روش‌ها Subjective هستند.
در این روش‌ها اگر اعصاب پالپ به تغییرات حرارتی با الکتریکی پاسخ دهند، ساختار عروقی پالپ سالم فرض می‌شود که البته این مسئله همیشه صادق نیست.
براساس فرضیه هیدرودینامیک در صورت باز بودن توبول‌های عاجی، حرکت مایع توبولار امکان‌پذیر است؛ بنابراین، این تست در افراد مسن که معمولاً مدخل توبول‌ها کلسیفیه است، کارائی ندارد و نتیجه آن منفی کاذب است.
در مورد تست‌های الکتریکی هم موانعی وجود دارد. آستانه الکترومتریک دندان‌هائی که به بلوغ کامل نرسیده‌اند، بالاتر است و این نسبت در دندان‌هائی که آپکس آنها بالغ نشده است، قابل اطمینان نیست. نکته مهم در این مورد این است که شبکه عصبی "Rashkow" تا موقعی‌که آخرین مراحل تکاملی ریشه دندان طی نشود، به تکامل نمی‌رسد.
اما یکی از مشکلات اساسی که دندانپزشکان در ارتباط با تست‌های وایتالیتی دارند، ارزیابی وضعیت پالپ به‌دنبال تروما است.تست‌های الکتریکی و حرارتی بعد از دنبال صدمات تروماتیک قابل اطمینان نیستند و ممکن است حتی با وجود ترمیم سیرکولاسیون پالپی، پاسخ به این تست‌ها منفی باشد و در نتیجه ارزیابی سلامت پالپ و تصمیم دندانپزشک به انتخاب نوع درمان را با مشکل مواجه می‌سازد.
با وجود این‌که صدمات دندانی در هر سنی وجود دارد، اما بیشتر آنها دندان‌های دائمی را در سنین ۸ تا ۱۲ سال تحت‌تأثیر قرار می‌دهند و این زمینه‌ساز مشکلات زیادی در آینده است. یک دندان نابالغ با دیواره‌های عاجی نازک از نظر تشخیص، درمان و پروگتوز با مشکل مواجه است.
از آنجائی‌که وجود یک پالپ سالم برای پیشرفت تکامل ساختار ریشه دندان لازم است، باید ساختار پالپ وایتال را تا حد امکان بعد از صدمه و تروما حفظ کرد و این امر مستلزم وجود تکنیک‌های جدید در بعد تشخیص است.
امروزه با تکنیک‌های رایج تنها راه تشخیص قطعی نکروز پالپ بعد از تروما، نمای رادیوگرافی یک ضایعه رادیولوژیست پری‌آپیکال است که حاکی از سیر رو به افزایش واکنش‌های التهابی در ناحیه پری‌آپیکال است.
ولی این روش هم می‌تواند موارد کاذب داشته باشد.
(Laser Doppler Flowmetry (LDF یک روش الکترواپتیکال غیرتهاجمی برای ارزیابی وایتالیتی پالپ با استفاده از تعیین وجود یا عدم وجود جریان خون پالپ است. LDF، جریان خون پالپی را بر اساس PerfusionFlux Blood و غلظت خون نشان می‌دهد و می‌تواند درجه وایتالیتی پالپ را تعیین نماید. اساس این روش برخورد فوتون‌های نورلیزر با RBC در حال گردش است. فوتون‌هائی که با RBC برخورد می‌کنند، دچار تفرق و شیفت فرکانس می‌شوند. فوتون‌هائی که با اجزاء ساکن برخورد می‌کنند، دچار شیفت فرکانس نمی‌شوند. دستگاه Photodctector این شیفت فرکانس را به یک سیگنال تبدیل می‌کند و براساس واحد (Perfusion unit)=(P.U) اندازه‌گیری می‌کند. این واحد ایندکسی برای جریان خون پالپی است.
● مشخصات لیزر مورد استفاده:
از زمان معرفی لیزر به‌عنوان ابزاری برای تشخیص در پزشکی، طول موج‌های مختلف آن بررسی شده است. در حال حاضر برای اندازه‌گیری جریان خون پوست، کورتکس کلیه و فرانتر روده از لیزر He-Ne با طول موج ۸/۶۳۲ نانومتر استفاده می‌شود. اما در دندانپزشکی ۲ مانع هست یکی مینا و دیگری عاج که بر سر راه نور قرار دارند. بنابراین در دندانپزشکی از لیزرهای ”Infrared“ که برای نفوذ در مینا و عاج توانائی بیشتری نسبت به لیزرهای با طول موج کوتاهتر مثل (He-Ne) دارند استفاده می‌شود.
اما در پزشکی ارزش یک روش تشخیصی به Spensivity و Specifity آن است. Sensivity یعنی توانائی یک تست در ردیابی بیماری مورد نظر و Specifity یعنی توانائی تست در عدم تشخیص غلط بیماری. تست ایده‌آل باید این معیارها را برابر یک داشته باشد، ولی در عمل هر چه Sensivity یک تست بالا می‌رود از میزان Specifity آن کاسته می‌شود. یکی از اشکالات تست‌های وایتالیتی رایج، وابستگی آن به پاسخ واکنشی بیمار است؛ در حالی‌که روش LDF مستقل از این پاسخ است.
در مورد درستی تست LDF مطالعات زیادی انجام شده است. مطالعه Evans بر روی دندان‌های ترماتیز قدامی نشان می‌دهد که روش LDF در افتراق بین دندان‌های وایتال و نان‌وایتال Sensivity و Specifity برابر ۱دارد.
مطالعات دیگر هم نتایج تقریباً مشابهی را از کارآمد بودن این روش نشان داده‌اند. البته نتایج کاذب این روش را در خصوصیات هیستولوژیک دندان‌های وایتال می‌دانند که به‌خاطر رسوب بافت استئوئید در فضای پالپی مقدار پائین RBC در حال گردش، شیفت فرکانس کمی ایجاد می‌کند. ولی در حال‌حاضر نسل جدید LDF علاوه بر جریان خون می‌تواند سایر فاکتورها را هم تشخیص دهد که این مشکلات را هم تا حد زیادی رفع نموده است. با توجه به نتایج به‌دست آمده به جرأت می‌توان گفت روش LDF یک روش تشخیصی بسیار کارآمد برای تعیین وضعیت وایتالیتی پالپ لویز در موارد تروماتیزه است و تشخیص آن می‌تواند در درمان صحیح دندان و جلوگیری از صدمات بعدی آن نقش بسیار مهمی داشته باشد.
البته این تست از ارزش روش‌های رایج نکاسته، بلکه قدرت تشخیص دندانپزشک را در تعیین وضعیت وایتالیتی پالپ تا حد زیادی بهبود بخشیده است. به‌نظر می‌رسد با توجه به کارآمد بودن این روش روزبه‌روز شاهد گسترش آن در سایر بخش‌های دندانپزشکی نیز باشیم که می‌تواند سرآغاز تحول عظیمی در تشخیص زودهنگام صدمات دندان باشد.

دکتر شیوا کلانتریان

منبع : مجله درد