رازیانه

رازیانه دارای پروتئین، چربی، کمی مواد قندی و موسیلاژ، کلسیم، فسفر، آهن، پتاسیم، ویتامین A و C
و حدود چهار تا پنج درصد روغن‌های فرار است. اسانس های موجود در این گیاه حاوی Comphene، Fencho و Anethol می‌باشد.
قسمت‌های مورد استفاده رازیانه، میوه و بندرت ریشه خشک شده و برگ آن است. نژادهای مختلف رازیانه، میوه‌های شیرین، تلخ و یا گس دارد. این گیاه بومی مناطق مدیترانه است و به مقدار زیاد در مناطق گرم کاشته می‌شود و در کشور ما نیز در نواحی شمالی و در دامنه‌های البرز رویش دارد.
نام علمی رازیانه Foeniculum vulgare Mill است. این گیاه که از خانواده چتریان (Umbelliferae) است، بسته به شرایط جغرافیایی محل رویشش، از ۷۰ سانتیمتر تا ۲ متر طول دارد. برگ‌های این گیاه دارای تقسیمات بسیار باریک و اغلب نخی شکل است. گل‌های کوچک و زرد رنگ رازیانه در سال دوم، در انتهای ساقه‌های اصلی و فرعی، تشکیل چتر می دهند.
میوهای رازیانه ابتدا آبی و سپس قهوه ای‌ـ‌آبی و معطر هستند. تمام قسمت‌های گیاه رازیانه خوشبو است.
در کتاب‌های طب سنتی، طبیعت گرم و خشک برای رازیانه ذکر شده، این در حالی است که برای ریشه آن طبیعت گرم‌تری بیان شده است. میوه رازیانه دارای نوعی اثر استروژنیک است که سبب افزایش وزن و چاقی شده، و بلوغ دختران را جلو می اندازد.
این خاصیت به دلیل وجود آنتول در هسته و میوه آن است. وجود همین ماده موجب کاهش یا توقف اسپاسم‌های دستگاه گوارش، تشدید ترشح شیرابه‌های گوارشی و در نتیجه بالا رفتن کیفیت هضم می‌شود. مجموعه این اعمال رازیانه را به یک محرک ملایم اعمال روده‌ای که سبب رفع سوءهاضمه می‌شود، تبدیل می‌کند، و به دنبال آن، برخی از بی‌خوابی ها که در اثر اختلافات فیزیکی دستگاه گوارشی حادث می‌شوند، درمان می‌یابند.
در منابع طب سنتی برای رازیانه، خواص دیگری از قبیل بادشکن، از بین برنده نفخ و گاز معده، رفع کننده بوی بد دهان، مسهل ملایم، محرک اشتها و پیشاب‌آور ملایم ذکر شده است. ریشه رازیانه ادرارآور است و اوره را از بدن دفع می‌کند. بهمین منظور از آن برای درمان سنگ کلیه استفاده می‌شود. رازیانه با تحریک غدد شیری اثر افزایش‌دهنده شیر در مادران شیرده را داشته است و به عنوان درمانی برای دردهای دوران قاعدگی مصرف می‌شود. در منابع ذکر شده، در زمان بروز دردهای آرترز با مصرف خارجی روغن رازیانه در محل درد، می‌توان به میزان چشم‌گیری درد را کاهش داد. مصرف رازیانه در بیماری‌های تنفسی از شدت سرفه می‌کاهد و خلط آور است.
علاوه بر آن رازیانه خاصیت ضدباکتری دارد که اثر مثبتی بر روی تورم مخاط مجاری تنفسی می‌گذارد که به همین دلیل جهت برطرف کردن آسم و تنگی نفس در طب سنتی از آن استفاده می‌شده است. غرغره جوشانده رازیانه، اثر خوبی در رفع گلو درد و گرفتگی صدا دارد. مصرف آب نبات‌های رازیانه می‌تواند درمانی برای دهان‌های خشک به ویژه در افراد مسن که اغلب از این موضوع رنج می‌برند باشد و این اثر، به دلیل خاصیت تحریک بزاق دهان توسط مواد موثره گیاه است.
ریشه رازیانه دارای کومارین Coumarin است و چون این ماده رقیق‌کننده خون می‌باشد، بنابراین جوشانده آن در کسانی که مبتلا به انسداد رگ‌ها هستند، می‌تواند موثر واقع شود.
از پودر دانه‌های رازیانه برای تهیه ماسک صورت و رفع چین و چروک آن استفاده می‌شود.
زیاده‌روی در مصرف این گیاه مفید نیز مانند هر گیاه دیگر، مضراتی را بدنبال دارد. از جمله این‌که معده را سست کرده و سبب تشنج می‌شود. و نکته قابل توجه اینکه، مصرف اسانس رازیانه بیش از یک میلی‌لیتر سبب التهاب ریه‌ها و اختلالات تنفسی می‌شود.
امروزه گزارشاتی مهم از بروز آلرژی در مقابل این گیاه و ظهور علائم حساسیت موضعی نسبت به آن اعلام
گردیده است.

منابع:
۱- گیاهان دارویی، پروفسور هانس فلوک، ترجمه محمدرضا توکلی صابری و محمدرضا صداقت، انتشارات روزبهان، سال ۱۳۶۸
۲- گیاهان دارویی، علی زرگری، انتشارات دانشگاه تهران. سال ۱۳۶۸
۳- سایت اطلاعاتی داروهای گیاهی رسمی ایران