بررسی مقایسه ای اثرات پروبیوتیک و آنزیم بعنوان جایگزین آنتی بیوتیک ها در جیره طیور

بخش اول: پروبیوتیک ها (میکروارگانسیم ها)
۱-تعریف و تاریخچه: واژه پروبیوتیک یک کلمه یونانی و به معنای برای زندگی می‌باشد. در مقابل آنتی بیوتیکها (مواد پادزبیست) به اینها مواد زیست یار گفته می‌شود. فولر (۱۹۸۹) پروبیوتیکها را مکملهای غذایی میکروبی دانست که از طریق بهبود تعادل میکروبی روده، تأثیرات سودمند بر روی میزبان دارند. این تعریف جامع و جدید بر ماهیت زنده پروبیوتیکها تأکید دارد. سومیریان در ۲۵۰۰ سال ق.م از شیرهای تخمیر شده که یک نوع مکمل غذایی میکروبی می باشد، استفاده می کردند. در آغاز قرن ۲۰ (۱۹۰۷)، آقای مچنیک با این موضوع پایه واساس علمی بخشید. که می گفت بسیاری از میکروبها بخصوص باسیلهای لاکتیکی (ماست) برای سلامتی مفید دانست. سپس تحقیقات در دهه ۱۹۲۰ با آمریکا منتقل یافت. فهمیدندکه اثر اینها درارتباط نزدیک با دستگاه گوارش است (اسهال و ...) امروز یک دیگری اینها در جیوه پذیرفته شده و تنها ویژگی که می تواند مشکل تر را ایجاد کند ماهیت زنده پروبیوتیک‌ها می باشد. در آینده به کمک مهندس ژنتیک می توان باکتریها را به شکل تغییر داد که صفات ژنی مطلوب مثل سنتز مواد ضد میکروبی آنزیمهای گوارش به همراه داشته باشد.
۲-ترکیب و اجزای فرآورده های پروبیوتیکی: تاکنون سویه های زیادی جهت استفاده در تغذیه دام و طور، به عنوان پروبیوتیک معرفی شده است. بطور کلی پروبیوتیکلها از لحاظ نوع میکروبی مؤثرشان به سه گروه تقسیم می شوند: باکتریایی، قارچی، مخمری. باکتریهای تولید کننده اسیدلاکتیک از قبیل لاکتوباسیلها، استرپتوکوک ها و بیفیدوباکترها، بیشترین ارگانیسم های هستند که درتهیه پروبیوتیکها بکار می روند. این باکتریها در روده حیوانات سالم یافت شده و هیچ گونه مشکل را نیز برای حیوان بوجود نمی آورند. باکتریها مختلف نشانه پدیوکوکوس، پرلاپیونی باکترکتریوم، لوکونوستوک و پاسیلوسن (سوتبیلیس، لیشن فرمیس، متویوثر ...)، مخمرها (ساکارومیس سروزیزیه، ساکارومیس بولاردی و کاندیداینتولایس) و قارچها (آسپرژیلوس اریزا و آسپرژیلوس نیگر). پروبیوتیکها ممکن است حاوی یک یا تعداد بیشتری (تا ۹) سوبا میکرو ارگانیسمی باشند و می توانند به شکل پودر، قرص، کپسول، گرانول و یا خمیر به کار روند، آنها همچنین می توانند به صورت مستقیم از طریق دهان با همراه با آب و غذا مصرف شوند.
خصوصیات یک پروبیوتیک ایده آل: ۱- زنده و پایدار باشد. ۲- بیماریزا رسمی نباشد. ۳- میکروارگانیسم های تشکیل دهنده گرم + واز سویه مشخص باشند. ۴- حداقل شامل ۱۰۹×۳ واحد تشکیل دهنده کلونر (Cfa). ۵- قدرت زنده ماندن بالا داشته باشد. ۶-قدرت تشکیل کلونی و زنده ماندن در شرایط روده. ۷-قابلیت تکثیر و تولید در مقیاس صنعتی. ۸- مقاوم بودن در مقابل موادمترشحه و دفع شده از Coli. E ۹- هنگام ذخیره سازی و انبار در شرایط مرز که پایدار باشد. ۱۰-توانایی تحریک سیستم ایمنی بدن. ۱۱- توانایی تولید آنزیمهای مؤثر بر هضم مواد غذایی. ۱۲- توان رقابت با میکروبهای بیماریزا در روده بر سر تصاحب جایگاه و مواد غذایی مورد نیاز.
۴- فواید استفاده از مکملهای پروبیوتیکی در دامهای اهلی: تأثیرات سودمندی عنوان شده (هر چند شواهد مربوط به آزمایشات همواره قابل اعتماد نیستند) ۱- بهبود رشد دامها: عمدتاً بخاطر عفونت تحت درمانگاهی ناشی ازمیکروارگانیسمهای کاهش دهنده رشد حاصل می گردد. مثلاً در طیور، انتروکوکوس هیدرا میکروارگانیسم عامل محدود کننده رشداست. ۲- بهبود بکارگیری غذا: مثلاً انتروکوکوسن فاسیوم در طیور، آنها را قادر می سازد تا سلولز را نیز هضم کنند. ۳- افزایش تولید شیر درگ و های شیری. ۴- بهبود تولید تخم مرغ. ۵- بهبود وضعیت سلامتی: ناشی از افزایش مقاومت در برابر این شرایط نهایتاً موسین در سطح پرزهای روده کوچک کاهش می یابد و تعداد میکروارگانیسم مفید مانندی کتوباسیلها و نتیجتاً انواع مضر نظیر کل فرمها افزایش می یابد. پایه و اساس خواص مورد ادعا برای پروبیوتیکها، تأثیر میکروفلور دستگاه گوارش است، چه روی ترکیب آن و چه روی فعالیتهای متابولسمی مربوطه، می‌باشد.
۵-مکانیسم عمل پروبیوتیکها:
هنوز نحوه عمل پروبیوتیکها به درستی مشخص نشده ولی موارد ذیل در این باره پیشنهاده شده است: ۱- حفظ جمعیت میکروبی مفید دردستگاه گوارش. ۲- افزایش میز باز دریافت مواد غذایی و بهبود هضم غذا. ۳- تغییر در متابولیسم باکتری. ۴- تویک سیستم ایمنی. ۵- خنثی کردن تولیفهای باکتریایی روده:
۶- زمان و موارد مصرف مکمل های پروبیوتیکی در طیور:
با توجه به تأثیر اینها، بهتر است که در زمانی خروج از تخم، هنگام درمان با آنتی بیوتیکها و پس از پایان دوره درمان و در مواقعی که گله تحت شرایط استرس زا قرار دارد. زمان مصرف از این مکملها در جوجه های گوشتی و پولتها از ۴-۰ هفتگی، بطور مستمر و از طریق خوراک یا آب آشامیدنی است. علت استفاده اینها در جوجه های یک روزه، استقرار سریعتر میکروارگانیسم های مفید در روده و درنتیجه محدود نمودن رشد سایرین است. در طیور، ارگانیسم های موجود در پروبیوتیک را نمی توان ۷ روز پس از مصرف، در دستگاه گوارش یافت و توصیه می شود که در کل دوره استفاده شود.
۷- تأثیر بر طیور گوشتی: تعداد گزارشات مربوط به تجویز خوراکی پروبیوتیکها درطیور گوشت که تأثیر قابل توجه و تکرار پذی بر افزایش وزن، بهبود ضریب تبدیل غذایی و سایر پارامترهای تغذیه ای می گذارد، نسبتاً کم است.
شعیب و همکاران در سال ۱۹۹۷ (تأثیر پرونیفر یک پروبیوتیک تجاری حاوی باکتریها زنده مولد اسیولاکیک و آنزیمها) فریتس و همکاران از ۲۰۰۰ سیمیلجانیک و همکاران ۲۰۰۰۱ عبدالهی و همکاران ۱۳۸۰، امام وحدید صانعی در سال ۱۳۸۱، مسائلی و میاحی در سال ۱۳۸۲، ... .
گزارش اندکی یا فاقد اثر:
(ارز و همکاران ۱۹۹۹ ) هیچ اختلاف معنی داری را در افزایش وزن تبدیل و از مصرف مشاهده نگردند.
۸- تأثیر بر طیور تخم گذار:
( گروگر و همکاران ۱۹۷۷ ) تأثیر مثبت روی تخم مرغ، ضریب تبدیل و میز میزان تلفات.
(کوکس ۱۹۹۲ ) مثبت (جهت پیشگیری از سالمند).
۹- پروبیوتیکها به عنوان جایگزینی برای آنتی بیوتیکها:
از اواسط دهه ۱۹۵۰ یا بعد، استفاده از آنتی بیوتیکها در تغذیه طیور معمول گردید. هنوز مکانسیم دقیق اثرات سودمند اینها ناشناخته مانده است اما با توجه به تحقیقات، آنتی بیوتیکهای محرک رشد تأثیر خود را از راههای زیر اعمال می کنند:
۱-کاهش تعداد میکروارگانسیم های روده که الزاماً بیماریزا نیستند اما می توانند موجب در جا تی کاهش رشد شوند و امکان جذب مواد مغذی (به این دلیل اوایل صنعت شدن پرورش طیور در جیوه استفاده شد).
۲-کاهش ضخامت دیواره روده: سهولت جذب مواد.
۳- از بین بردن میکروارگانسیم ها مضر که سبب تحریک ایمن می شوند به اینها بجای محرک رشد، اجازه دهنده رشد نام بردند.
۴-جلوگیری از بروز نشانه های کمبود مفقر برخی مواد معندی مثل Pr اما امروزه بدلیل مصرف زیاد در سطح پایین (سطح درمانی) بدنبال سبب مقاومت میکروبی ایجاد باقی مانده آنها در فرآورده های دامن شده است. کارشناسان برای جایگزین اینها، پروبیوتیکها را معرفی کردند (مهمترین دستاورد) به سه دلیل هوز نمی توتان آنتی بیوتیک هاز از جیوه حذف کرد:
۱-وجود بیماری های روده ای : فراوانترین بیماری متعاقب حذف درمان پیشگیرانه آنتی بیوتیکی و انتریت لکتروتیک (NE) است.
۲-کاهش با میکروبی لاشه جهت ایجاد امنیت غذایی. ۳-صرفه اقتضای زیرا در بسیاری مواد: هزینه افت کار این لاشه بیشتر از هزینه داره است. در بخش سوم بامقایسه بین پروبیوتیک، آنتی بیوتیک و آنزیم می پردازیم.بخش دوم: آنزیم:
۱-تعریف و تاریخچه: پروتئنهائی با ساختمان مولکولی سه بعدی بسیار پیچیده اند که واکنشهای بیوشیمیایی بدن موجودات زنده به ویژه هضم مواد غذایی سرعت می بخشد. اولین آنزیمی که انسان آن را جداسازی و شناسایی کرد، دایستاز یا آمیلاز بود که در سال ۱۸۳۳ از عصارهٔ ماست بدست آمد. (استفاده از آنزیمها بخصوص در دامهای جواز توصیه می شود چون سیستم گوارشی انها هنوز تکمیل نشده است.) اگر چه یک مرغ گوشتی جوان از توانایی فوقالعاده ای در تبدیل غذا باوزن برخوردار است ولی حدوداً ۲۵% از انرژی تام (کاملاً) و ۵% از نیتزوژن دریافتی را از طریق مدفع دفع می کند.
۲-دلایل استفاده از آنزیم ها: ۱- از بین بردن مواد ضد تغذیه ای موجود در غذا مانند تباگلوکانها واسید فیتیک.
۳-افزایش (فراهمی زیست) قابلیت استرس با نشاسته و Pr موجود در دیواره سلول گیاهی. ۳- کمک با سیستم آنزیمی پرنده.
۴-ارزان تر تمام شدن جیره (مسائل اقتصادی).
۳-مکانیسم عمل آنزیمها: حداقل سه مکانیسم پیشنهاد شده است: ۱-کاهش وزیسکوزیته محتویات روده:
مهمترین مکانیسم آنزیمها به شمار می رود که علت آن تجزیه که از NSP های محلول است ذخیره زیاد آب در روده و تعدیل چشمگیر بین مواد غذایی. ۲- تخریب دیواره سلولی گیاهان و در نتیجه افزایش قابلیت استرس به مواد مغذی موجود در محتویات دانه غلات: ناچیز می باشد. ۳- تغییر میکروفلور روده: وزسیکوززیته – کند نمودن سرعت عبور مواد غذایی – افزایش امکان تکثیر باکتریهای موجود در روده و علاوه بر این ،NSP های موجود در جیره سوسیترای قابل تخمیری را برای این باکتریها فراهم می کنند - - فعالیت و تعداد باکتریهای میکروطور – رقابت با پرنده مواد غذایی آنزیمها با تأثیر بر NSP ها و – وزیسکوزینا، بطور قابل توجهی مانع ازدیاد جمعیت و میکروفلور روده می شوند.
-انتخاب آنزیم مناسب برای جیره های غذایی طیور:
بطور کلی باید وضعیت فیزیولوژیکی ، نواد مواد تشکیل دهنده جیره و مسائل اقتصادی در نظر گرفته شود. مثلاً در جوجه های جوان می توان از پروتئاز، آمیلاز ولیپاز استفاده کرد در حالی که در تعیین نیاز نمی باشد در جیره های حاوی جو و با یولاف بتا گلوکانارها؛ گندم و چاودار حاوی زایلانازها + آرابینوزا یلاناز
۵-اثر عدمو وجود آنزیم بر جیره های غذایی:
امروزه ثابت شده است که هیچ ماده غذایی خامی، ارزش غذایی کامل ندارد حتی جیره های حاوی ذرت و سویا که با قابلیت هضم بالاتر هستند. کز و همکاران در سال ۱۹۹۴، دانیک و همکاران ۱۹۹۹، داگ ها و همکاران محترم، کوچر و همکاران ۲۰۰۲، متلوتی و همکاران ۲۰۰۳ ، مسائلی و میاحی ۱۳۸۲ (آویزاع ۱۵۰۲)
بخش سوم: بحث و نتیجه گیری و پیشنهادات:
هیچ تفاوت معنی‌داری بین گردهها دیده نمی شود ۱۳۸۲ ، ۲۰۰ قطعه جوجه یکروزه از نژاد گوشتی را گرفتند و بطور تصادقی به ۵ گروه مساوی با چهار تکرار تقسیم کردند. A و E : جیره معمولی + پروبیوتیک تجارتی بیوپلوس آب A و E: جیره معمولی + پروبیوتیک تجارتی بیوپلوس آب (گروه E آنتی بیوتیک نیز از طریق آب آشامیدنی دریافت کردند). B: جیره معمول + آنزیم آویزایم ۱۵۰۲ C: جیره معمولی + آویزایم + بیوپلوس آب D: گروه کنترل با جیره معمولی.
همه این افزودنیهای غذایی (پروبیوتیک، آنزیم و آنتی بیوتیک) با نوعی بر بازدهی غذایی جوجه های گوشتی مؤثر هستند این تأثیرات بویژه در خصوص میزان دان مصرفی و ضریب تبدیل غذایی هستند و دو از لحاظ آماری معنی دار است در برخی هفتهاختلافات بین گروهها باشیم می خورد، اما در پایان سه هفته اول و سه هفته دوم این تأثیر در مورد گروههای دریافت کننده پروبیوتیک (A، Cو E) نسبت به گروهی که فقط آنزیم دریافت کرده بود (B) بیشتر و عمدتاً در سه هفته اول مشاهده شد. همچنین مشخص شد که استفاده توأم از بیوپلوس آب (حاوی سویه های باسیلوس سوبتیلس CH۲O و باسلیوس لیشن فورمیس CH۲۰ ) و آویزایم ۱۵۰۲ (حاوی آمیلاز، پروتئاز و زایلاناز) در جیره جوجه های گوشتی ، نسبت به بکارگیری هر کدام از آنها به طور مجزا، مزین چندانی ندارد. همچنین این تحقیق نشان داد که در زمان استفاده از بیوپلوس آب، تجویز آنتی بیوتیک لینکواسپکین هیچ تداخل اثر و یا تأثیر سویی ایجاد نمی کند. بزکورت در ترکیه ۱۹۹۹ (مطالعه اثر افزودنیهای آنزیمی، آنتی بیوتیکی و پروبیوتیکی ) به این نتیجه رسید که افزودن هر سه نوع از این مکملها یا جیره غذایی به تنهایی و در ترکیب با هم در طول دوره پرورش، بطور معنی داری باعث افزایش وزن ندارد پایان ۶ هفتگی و افزایش وزن هفتگی جوجه های تیمار نسبت به گروه شاهد گردید. در پایان هفته های ۳ و ۶ و همچنین پایان آزمایش وزن گروهی که پروبیوتیک بهمراه آنتی بیوتیک دریافت کرده بودند، بیشتر از سایر گروهها بود همچنین مشاهده کرد ضریب تبدیل غذایی و میزان و از صرفی در هیچ یک از گروههای تیمار اختلاف معنی داری با گروه شاهد نداشت .
نتیجه گیری و پیشنهادات :
۱-استفاده از پروبیوتیک (همچون تجارتی بیوپلوس آب) برای جوجه های گوشتی بویژه در سه هفته اول دوره پرورش جهت بهبود بازده تولید توصیه می شود.
۲-استفاده از آنزیم (همچون آویزایم) در جیرههای بر پایه ذرت سویا جهت بالابردن میزان هضم غذا که نهایتاً کاهش مصرف خوراک و صرحه اقتصادی بهمراه دارد توصیه می شود.
۳-استفاده توأم از دو اختر و افزودنی خوراکی مثل بیوپلوس آب و آنزیم در جیزه ذرت سویا نسبت به بکارگیری هر یک از آنها با تنهایی مزیت چندانی ندارد.

منابع:
۱-مسائلی، شهروز و میاحی، منصور (۱۳۸۲) – مطالعه تأثیر پروبیوتیک بیوپلوس آب و آنزیم بر عملکرد و بازده تولید جوجه های گوشتی پایان نامه دکترای عمومی دامپزشکی از دانشگاه شهید چمران اهواز.
۲-افشار و مازنداران، نادر و رجب، ابوالفضل (۱۳۸۰)، کاربرد آنزیمها در تغذیه طیور. چاپ دوم، انتشارات نور بخش، تهران.
۳- افشار مازنداران، ناتدر و رجب، ابوالفضل (۱۳۸۱). پروبیوتیکها و کاربرد آنها در تغذیه دام و طیور. تإلیف: روی فوار، چاپ دوم، انتشارات نوربخش، تهران.
۴-رشیدی قادر، فریبرز (۱۳۷۲). پروبیوتیک بعنوان جایگزین برای آنتی بیوتیک. مجله پژوهشسازندگی، شماره ۱۴، صفحه ۶۷-۶۱.
۵- Bozkurt, M (۱۹۹۸). Probiotic Supolementation in poultry dieltry dietis www.tagem. Gov. tv/engl prohelere ollfood
سخنرانی دکترسید جمال غلامی سید کلائی- دانشکده دامپزشکی شهید چمران اهواز

منبع : موسسه مرغداری ایران