تأثیر فرآوری در ارزش تغذیه ای جیره طیور

مزایای حاصل از فرآوری خوراک مدتها پیش برای صنعت طیور مشخص شده است. امروزه بیشتر خوراکهای طیور پس از مخلوط شدن متحمل نوعی فرآوری می شوند. بهبود بازده خوراک می تواند دراثر افزایش ارزش خوراک به دلیل استریلیزه شدن، افزایش خوشخوراکی و نیز بهبود قابلیت دسترسی مواد مغذی باشد. به علاوه فرآوری خوراک می تواند احتیاجات مواد مغذی را از طریق تاثیر بر فعالیتهای مرتبط با مصرف خوراک تغییر دهد. پرندگان انرژی کمتری را جهت مصرف خوراک به کارخواهند برد، لذا انرژی بیشتری جهت رشد دردسترس خواهند داشت.
به خوبی قابل فهم است که حالت وکیفیت خوراک بیشترین ارزش معنی دار را در تولید جوجه های گوشتی دارند.
● انواع فرآوری مواد غذایی تشکیل دهنده جیره
به طور کلی برخی از اجزای جیره قبل ازاینکه به صورت مخلوط درآیند و به عنوان جیره ای کامل مورد استفاده قرارگیرند، نیاز به فرآوری دارند تا بهتر بتوانند احتیاجات مواد مغذی طیور را برطرف سازند وهمچنین با از بین رفتن بازدارنده های تغذیه ای موجود درآنها، کمترین تاثیر مضر را بر سلامت طیور بگذارند. فرآوریهایی که برای اقلام دانه ای قبل از ورود به جیره مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از:
۱) Cooking: دراین روش پخته شدن دانه ها به وسیله روشها ودستگاههای مختلف صورت می گیرد. به طور مثال در مورد سویاها ابتدا خیساندن آنها صورت می گیرد و بعد به مدت حداقل ۳۰ دقیقه جوشانده می شوند وسپس پهن می گردند تاخشک شوند و مورد استفاده قرار گیرند.
۲) Micronising: دراین روش که از پرتوهای مادون قرمز استفاده میشود دراثر برخورد پرتوها به مولکولهای دانه، گرما تولید شده وموجب تخریب ممانعت کننده ها می شود و نیز سلولهای چربی شکسته شده وانرژی بیشتری بدست می آید (درمورد دانه سویا).
۳) Flaking: در این فرآوری با تزریق بخار دربین دوغلطک وعبور دانه ازاین غلطکها فلکینگ یا فلس شدن اتفاق می افتد .
۴) Toasting: در این روش از از حرارت خشک استفاده می شود و در انتهای کار رطوبت دانه ها (به طور مثال برای دانه سویا ) حدود ۳۰ درصد کاهش می یابد. درجه حرارتی که برای این منظور استفاده می شود، درمحدوده ای از ۱۱۰ تا ۱۶۸ درجه سانتیگراد، بسته به نوع دستگاهی که استفاده می شود، قرار دارد.
۵) ExtrusionوExpansion : دراین دونوع فرآوری، مواد خوراکی، درجه حرارت وفشار بالایی را برای مدت کوتاهی تحمل می نمایند. این دونوع فرآوری از لحاظ ازبین رفتن مواد ضد تغذیه ای وبهبود قابلیت استفاده از آمینواسیدها وانرژی، دراقلام خوراکی مزیت بالایی دارند.
● فرآوری جیره
آسیاب کردن به عنوان بخشی از فرآوری خوراک مورد توجه می باشد و می تواند قبل یا بعد از مخلوط کردن خوراک (عموماً بعد از مخلوط کردن خوراک) بوسیله آسیاب چکشی یا آسیاب غلطکی صورت گیرد. در آسیاب چکشی اندازه پرده آسیاب می تواند مختلف باشد (معمولاً در محدوده ای از ۳ تا ۱۰ میلی متر) که بستگی به درشتی مورد نیاز ذرات آسیاب شده دارد. در یک آسیاب غلطکی مواد از بین دو غلطکی عبورمی کند که شکاف بین دو غلطک، برای تغییر دادن ریزی ذرات آسیاب تنظیم شده است. به طور مرسوم آسیابهای غلطکی برای تولید ذرات درشت بکار می روند اماذرات ریز، با یکنواختی مشابه با آسیابهای چکشی، در آسیابهای غلطکی نیز می توانند تولید شوند. درهر دوحالت اندازه ذرات تولیدی به فاکتورهایی مانند نوع دانه وسرعت آسیاب کردن بستگی دارد.
علاوه بر آسیاب کردن خوراک، فرآوری های فیزیکی دیگری مانند توربولاتورهای شیب دار،توربولاتورهای باظرفیت بالا،کتل، راپینر، بوکامکتورها، سیستم SIRT ، اکستروژن و اکسپنشن هم وجود دارند که همگی دارای خصوصیات، مدت و درجه حرارت مختلف می باشند. به عنوان مثال در توربولاتورها مدت زمان حرارت دادن کوتاه است درحالی که در سیستم SIRT مدت زمان حرارت دادن تا ۱۰ دقیقه می تواند باشد. درجه حرارت در توربولاتورها، در محدوده ای از ۸۵-۵۰ درجه سانتیگراد تولید می شود، اما در اکسپندر ها وکمپکترها این محدوده می تواند تا ۱۲۰ درجه سانتیگراد نیز تامین گردد. در اکستروژنها واکسپنشنها خوراک با یک درجه حرارت بالا برای یک مدت کوتاه حرارت داده شده، در حالی که از میان یک قالب گرم عبور داده می شوند. یک تفاوت عمده ای که بین این دو نوع فرآوری وجود دارد این است که در اکسپنشنها تنها قبل از ورود خوراک به محل پیچ خوردگی در دستگاه، درجه حرارت ۹۰-۸۰ درجه سانتیگراد داده می شود، درحالی که در اکستروژن این گرما وجود ندارد، امافشار بیشتری توسط بخش پیچ دار دستگاه اعمال می گردد.
فرآوری دیگری که موردتوجه می باشد، استفاده از سیستم پاستوریزاسیون غیر هوازی است که شامل احتراق سوخت گازی در حضور آب است که نتیجه آن ایجاد گازی داغ با درجه حرارت ۸۰ درجه سانتیگراد می باشد، اما افزایش میزان رطوبت دراین سیستم نسبت به سایر سیستم ها بالا نمی باشد.
● انواع فرم های فیزیکی جیره
جیره هایی که در تغذیه طیور مورد استفاده قرار می گیرند به سه فرم آردی ، کرامبل و پلت می باشند. جیره آردی فرمی از خوراک است که در آن مواد غذایی پس از مخلوط شدن تحت تأثیر آسیاب قرار گرفته و به فرم پودر یا آرد در می آیند که در واقع به دوصورت آردی گرم و آردی سرد فرآوری می شوند. جیره کرامبل به همان جیره پلت با اندازه کوچکتر گفته می شود که بعد از دوره استارتر به جوجه های گوشتی خورانده می شود. اما سومین نوع فرآوری خوراک که به نام فرآوری پلت معروف است، کاربرد وسیعی دارد وامروزه به میزان زیادی درجیره ها از آن استفاده می گردد.
پلت کردن در واقع تبدیل غذاهای پودری به دانه هایی به اندازه ۴ تا ۵ میلیمتر می باشد، که در مقایسه با جیره آردی دارای مزایای فراوان تغذیه ای می باشد.
اثرات مفید پلت کردن جیره بر عملکرد طیور توسط محققین زیادی گزارش شده است (هال و همکاران، ۱۹۶۸ ؛ موران، ۱۹۸۹ ؛ آکار و همکاران، ۱۹۹۳ ؛ شیدلر، ۱۹۹۱ و ۱۹۹۵ ؛ موریتز و همکاران، ۲۰۰۱ ؛ مک کنی و تیتر، ۲۰۰۴). این بهبود وزن بدن و ضریب تبدیل غذایی در نتیجه پلت کردن جیره، نمونه ای از تأثیر یک فاکتور غیر تغذیه ای در افزایش ارزش انرژی زایی مؤثر جیره تغذیه شده می باشد که ممکن است به افزایش ارزش غذایی جیره و یا کاهش احتیاجات پرنده و یا به هر دو نسبت داده شود. در صورت استفاده از جیره پلت، پرنده زمان کمتری را صرف غذا خوردن خواهد کرد، لذا با کاهش فعالیت پرنده، میزان احتیاجات نگهداری آن نیز کاهش خواهد یافت.
این امر توسط جنسن وهمکاران در ۱۹۶۲ نیز گزارش شده است. آنها همچنین بیان کردند که بخشی از بهبود کاربرد جیره پلت، به علت مصرف کمتر انرژی درهنگام تغذیه می باشد. به عبارت دیگر استفاده از جیره پلت، انرژی صرف شده پرنده برای غذا خوردن را کاهش می دهد و قابلیت دسترسی حیاتی مواد مغذی و انرژی را نیز افزایش می دهد. جنسن و همکاران (۱۹۶۵) برای اثبات این نظریه که خوراکهای پلت شده هزینه انرژی پرنده را تعدیل می کنند، تحقیقی را انجام دادند و مشاهده نمودند که پرندگان تغذیه شده با جیره پلت در مقایسه با جیره آردی، تعداد دانخوری کمتر و زمان مصرف خوراک کمتری را داشتند، هر چند میزان مصرف خوراک آنها تفاوت چندانی نداشت.
اگرچه عملکرد جوجه ها گوشتی با تغذیه جیره پلت بهبود می یابد ولی بنظر می رسد که این روش تغذیه دارای مضراتی هم باشد. رابطه ای بین تغذیه پلت و برخی از بیماریهای متابولیکی دیده شده است. افزایش میزان رشد ناشی از تغذیه جیره پلت ممکن است مرگ و میر را به دلیل آسیت، دیسکندروپلازیای درشت نی خصوصاً در پرندگان نر افزایش دهد (هاونستین وهمکاران ۱۹۹۴). به طور کلی معایب پلت عبارتند از ۱. بالابودن هزینه ۲. کانی بالیسم ۳. کاهش در تولید تخم مرغ به علت چاق شدن ۴. خیسی بستر به علت مصرف آب بیشتر ۵. آسیت ۶. دیسکندروپلازیای درشت نی ۷. ازبین رفتن برخی از مواد مغذی حساس به حرارت در طی پلت کردن.
● فاکتورهای موثر بر کیفیت پلت
براساس مطالعاتی که ریمر در سال ۱۹۹۲ انجام داد، بیان کرد که کیفیت پلت به فاکتورهای زیر بستگی دارد.
۱) جیره فرموله شده
۲) اندازه ذرات
۳) شرایط پلت
۴) ویژگیهای قالب پلت
۵) خنک سازی وخشک کردن
● تعیین کیفیت پلت
کیفیت پلت معمولاً با بکاربردن شاخص PDI (شاخص دوام پلت) تعیین می گردد(ASAE ۱۹۹۷).درواقع PDI تستی است که درآن جیره پلت به صورت معلق در جعبه ای مخصوص در زمانی معین قرار می گیرد، که درطی این دوره خوراک تحریک شده وانتقال می یابد و مورد بررسی قرار می گیرد (فایرفیلد ۱۹۹۴ ). بعد از پایان حرکت، نسبت خاکه به پلت کامل درآغاز، به عنوان شاخص پلت درنظر گرفته می شود. بنابراین هرچه خوراک با شاخص دوام پلت بالاتری باشد نشان دهنده این است که پلت بیشتر می تواند، قبل از تغذیه سالم باقی بماند. برای خوراکهای آسیاب شده نیز این روش می تواند مورد استفاده قرار گیرد. بسیاری از خوراکهای پلت بوسیله بارگیری، ذخیره کردن، مته نمونه برداری و انتقال به فارم تخریب می شوند. دستکاری در خوراک کیفیت پلت را کاهش می دهد و در بسیاری از زمانی که پلت به فارم می رسد به طور جدی درصد پلت کامل کاهش می یابد، به همین جهت نیاز به انتقال اتوماتیک خوراک وسیستم مدیریتی قوی احساس می گردد.
● نتیجه گیری
باتوجه به بحثهای بالا میتوان گفت که نقش مؤثر فرآوری در جیره های طیور انکار نایذیر است وفرآوری خوراک اثر زیادی در بهبود عملکرد طیور دارد. همچنین درمیان فرمهای فرآوری خوراک، توجه به پلت به خاطر تأثیر در بهبود راندمان تولید و افزایش وزن نسبت به سایر فرآوریها (آردی وکرامبل) بیشتر مد نظر قرار گرفته است. استفاده از فرآوریهای جدید مانند اکسپندرها و اکسترودرها در جیره های طیور اگرچه به مقدار جزئی موجب تخریب اجزای حساس به حرارت جیره، مانند ویتامینها وآنزیمها می گردند، اما دارای مزایایی هستند که می توانند موجب بهبود راندمان جیره گردند، به طوری که این فرآوری ها می توانند موجب افزایش قابلیت استفاده ازموادمغذی جیره، کاهش موادضدتغذیه ای جیره، کاهش آلودگی میکروبی جیره و به طور کلی موجب افزایش راندمان غذایی، افزایش رشد و بهبود ضریب تبدیل غذایی شوند.
در واقع این فرآوریها برای افزایش راندمان پلت مورد استفاده قرارمی گیرند وکارایی پلت را افزایش می دهند. به طور کلی در یک جمله می توان گفت، بدون فرآوری خوراک صنعت طیور نمی توانست تا به این حد پیشرفت نماید.

مهندس حمید رضا ابراهیمی
منابع
Acar, N., ET. Moran, Jr., and D.R Mulvaney, ۱۹۹۳. Breast muscle development of commercial broilers fromhatching to twelve weeks of age. Poultry Sci. ۷۲:۳۱۷-۳۲۵
Fairfield, D. ۱۹۹۴. Pelleting cost center. In: Feed Manufacturing Technology IV, R.McEllhiney, ed., American Feed Industry Association. Arlington, VA: pp ۱۲۱-۱۲۲
Havenstein, G.B., P.R. Ferket, S.E. Scheidler, and B.T. Larson. ۱۹۹۴. Growth, livability, andfeed conversion of ۱۹۵۷ vs. ۱۹۹۱ broilers when fed “typical” ۱۹۵۷ and ۱۹۹۱ broiler diets. Poul. Sci. ۷۳:۱۷۸۵-۱۷۹۴
Hull, S.J., P.W. Waldroup, and E.L. Stephenson. ۱۹۶۸. Utilization of unextracted soybeans bybroiler chicks. II. Influence of pelleting and regrinding on diets with infra-red cooked andextruded soybeans. Poul. Sci. ۴۷:۱۱۱۵
Jensen, L.S., L. H. Merrill, C.V. Reddy, and J. McGinnis. ۱۹۶۲. Observations on eating patterns and rate of food passage of birds fed pelleted and unpelleted diets. Poult. Sci. ۴۱:۱۴۱۴–۱۴۱۹
Jensen, L.S., G.O. Rant, R.K. Wagstaff, and J. McGinnis. ۱۹۶۵. Protein and lysine requirementsof developing turkeys as influenced by pelleting. Poul. Sci. ۴۴:۱۴۳۵-۱۴۴۱
McKinny, L.J. and R.G. Teeter, ۲۰۰۴. Predicting effective caloric value of nonnutritive factors: I. Pellet quality and II. Prediction of consequential formulation dead zones. Poul. Sci. ۸۳: ۱۱۶۵-۱۱۷۴
Moran, E.T. ۱۹۸۹. Effect of pellet quality on the performance of meat birds. In: RecentAdvances in Animal Nutrition, Butterworths, London. ۸۷-۱۰۸
Moritz, J. S., R. S. Beyer, K. J. Wilson, K. R. Cramer, L. J. McKinney, and F. J. Fairchild. ۲۰۰۱. Effect of moisture additionat the mixer to a corn-soybean based diet on broiler performance. J. Appl. Poult. Res. ۱۰:۳۴۷–۳۵۳
Reimer, L. ۱۹۹۲. Conditioning. Proc. Northern Crops Institute Feed Mill Management and FeedManufacturing Technol. .Short Course. p. ۷. California Pellet Mill Co. Crawfordsville, IN
Scheidler. S.E. ۱۹۹۱. Pelleting is important for broilers. Proc. of the Carolina Poultry NutritionConf., Carolina Feed Industry Assn., Sanford, NC
.Scheideler, S. E. ۱۹۹۵. Is pelleting cost effective? Feed Manage. ۴۶(۱):۲۱–۲۶