مطالعه مقایسه‌ای انواع مکملها در جیره طیور

در پرورش صنعتی طیور، مواد مغذی مورد نیاز طیور با معرف دانه ها یا کنجاله‌های مختلف بطور کامل تأمین نمی شود و بایستی ترکیبی از اقلام که بعضاً مواد خالص می‌باشند به عنوان مکمل معرف شوند تا جیره از لحاظ مغذیه تکمیل گردد که این مکملها انواع مختلف از جمله مکملهای ویتامینی، مکملهای معدنی و مکملهای پورتئینی دارد که البته همراه با اینها مواد دیگری تحت عنوان افزودنی‌ها (Additives) در جیره طپور وارد می‌شود.
الف) مکملهای ویتامینه
ویتامین‌ها گروهی از ترکیبات آلی پیچیده می باشند که به مقدار بسیار کم در مواد خوراکی وجود دارند و برای هضم و جذب زمان مواد خوراکی دیگر مورد نیاز می باشند و کمبود هر یک از آنها موجب اختلالی خاص در روند نگهداری و رشد طیور می گردد بسیاری از ویتامینها توسط بدن پرنده ساخته می شود و گاهی اتفاق می افتد که مقدار ساخته شدن ویتامین در بدن کفاف نیاز را نمی‌کند و باید درجیره خوراکی ویتامین به صورت مکمل وجود داشته باشد تا نیاز تأمین شود. طبقه بندی ویتامینها: ویتامین ها به دو گروه تقسیم می شود: ۱)محلول در آب ۲) محلول در چربی ویتامین E.K.D.A ازجمله ویتامینهای محلول در چربی هستند و قابلیت ذخیره شدن در بدن را دارند و در کبد ذخیره می گردند. ویتامینهای C. B۱۲. B۶. B۵. B۳. B۲. B۱ و کولین از جمله ویتامینهای محلول در آب هستند و قابلیت ذخیره شدن را ندارند و باید به میزان کافی به بدن برسد ویتامینها اصولاً توسط گیاهان و میکروب ها ساخته می شوند و در بافت های جانوری هم در نتیجه معرف گیاهان یافت می شوند.
●ویتامین های محلول در چربی:
ویتامین A: پیش ساز ویتامین A ماده ای است به نام کاروتن که در گیاهان سبز به وفور یافت می شود ذخیره طولانی مدت مکمل ها باعث کاهش A می گردد و باید درجای خنک و دور از نگهداری باشد.
وظایف: در بینایی دخالت دارد و باعث بیماری گزر و منتالمی می گردد و هم چنین در محافظت بافت پوششی نقش دارد و کمبود آن باعث اسهال، نارسایی کلیوی، کاهش تخم گذاری و کم شدن درصد جوجه درآوری می شود و در رشد اسکلت بدن و تقویت سیستم ایمنی بدن مؤثر است.
میزان نیاز: جوجه های گوشتی ۱۵۰۰ و مرغهای تخم گذار و مادر ۴۰۰۰ واحد بین المللی به ازاء هر کیلو جیره احتیاج دارند و مازاد آن باعث مسمومیت ویتامین A می گردد.
●ویتامین D:
به ویتامین خورشید معروف است زیرا تابش آن به پوست باعث ساخته شدن آن می شود یکی از منابع مهم حاوی ویتامین D روغن ماهی می باشد و از لحاظ شیمیایی از کلسترول ساخته می شود.
وظایف: در گله های طیور که از آفتاب به دور هستند D یک ویتامین کاملاً ضروری محسوب می شود و مهمترین وظیفه آن دخالت در جذب کلسیم و فسفر و تقویت اسکلت بدن می باشد درجوجه های گوشتی کمبود آن مشکلات حرکتی رابوجود می آورد و در گله هایتخم گذار افزایش تخم مرغ های لبه در نتیجه کمبود این ویتامین می باشد تولید تخم مرغ و میزان جوجه درآوری در واحدهای مرغ مادر هم وابسته به این ویتامین است و یک یا نرمی استخوان مهم ترین عارضه کمبود این ویتامین می باشد.
میزان نیاز: جوجه های گوشتی و پولت ها ۲۰۰ واحد بین المللی مرغ تخم گذار و مادر ۵۰۰ واحد بین المللی به ازاء هر کیلو گرم جیره به این ویتامین نیاز دارند و مازاد آن باعث کاهش وزن می باشد.
●ویتامین E:
بسیار ضروری می باشد و مهم ترین خصوصیت این ویتامین خاصیت ضد فساداکسیداتیو آن است و وجود در جیره باعث جلوگیری از تخریب دیگر اقلام جیره می باشد. این ویتامین نقش خنثی کردن رادیکال آزاد را دارد. دخالت درسوخت و ساز چربی ها و افزایش مقاومت در مقابل بیماری ها از اثرات آن می باشد و برای تولید مثل و جوجه درآوری در گله های مادر لازم است.
کمبود این ویتامین درگله های مادر باعث تحلیل بیضه ها در خروس ها شده ودرجوجه درآوری را کاهش می دهد و هم چنین کمبود آن در ظهور باعث آب آوردگی زیر پوست، تحلیل عضلانی، خونریزی در بافت عصبی می شود و باعث عدم تعادل جوجه های گوشتی در هفته های ۲-۶ می شود و کمبود آن در گله های مادر باعث عقیم شدن گله می شود.
میزان مصرف: جوجه گوشتی ۱۰ واحد بین المللی و تخم گذار ۵ واحد بین المللی ویتامین به ازاء کیلوگرم جیره نیاز دارند هنگامی که از روغن های غیر اشباع مانند روغن ذرت و آفتابگردان در جیوه خوراکی مرغ استفاده می گردد میزان نیاز به این ویتامین هم افزایش می یابد زیرا این روغن ها به سادگی در معرض فساد و اکسیداتیو قرار می گیرند.
●ویتامین K:
این ویتامین عامل ضد خونریزی می باشد و فقط نقش در مکانیسم عمل انعقاد دارد.
وظایف: این ویتامین عامل مهم انعقاد خون می باشد و در صورت کمبود آن زمان لخته شدن خون افزایش می یابد.
میزان مصرف: تمامی طیور ۵/۰ میلی گرم به ازاء هر کیلو گرم جیوه غذایی به این ویتامین نیاز دارند.
جذب ویتامینهای در چربی به وجود چربی درجیوه وابسته است و استفاده از چربیها و روغن ها جذب آنها را افزایش می دهد.
● ویتامین های محلول در آب:
این دسته از ویتامینها شامل ویتامین B۱ (ویتامین)، B۲ (ریبوفلاوین)، B۳ (نیاسین)، B۵ (اسید پانتوتنیک)، B۶ (پریدوکسین)، B۱۲ (کوبالامین) می باشد.
گروه در سوخت و ساز بدن به کار برده می شود و مهم ترین نقش آن نقش کوانزیی است. و کاهش آن باعث کاهش اشتها و آشفتگی ظاهری در گله می شود لذا این دسته برای رشد مطلوب و هضم و جذب بهتر مواد خوراکی مورد توجه قرار می گیرند.●ویتامین H:
به بیوتین معروف است و یکی از عوامل در رفتگی و تر پا محسوب می شود و در هضم و جذب مواد مغذی نقش اساسی دارد و کمبود آن باعث کاهش راندمان تغذیه ای می شود سفیده تخم مرغ دارای ماده ای به نام آویدین است که بیوتین را خنثی می کند.
ویتامین کولین: در تنظیم برخی قراینه های خاص نقش دارد. جلوگیری از تجمع چربی تنظیم سوخت وساز چربی در کبد و تولید استیل کولین وظایف آن است. جوجه های گوشتی تا هفته سوم ۱۳۰۰ گرم و هفته های بعد ۵۰۰ میلی گرم در هر کیلوگرم غذا به این ویتامین نیاز دارند ومرغ تخم گذار ۹۰۰ میلی گرم احتیاج دارد.
●ویتامین C:
این ویتامین خاصیت ضد فساد اکسیداتیو دارد ودر تولید بافتهای Proبدن که حاوی کلاژن باشد نقش اساسی دارد و در زمان کمبود بافت تولید شده شکننده است ودرجذب آهن و جلوگیری از کم خونی مؤثر است افزودن این ویتامین در زمانهایی که شرایط محیط استرس است توصیه می شود نیاز روزانه برای طیور ۵-۶ میلی گرم در کیلو گرم خوراک می باشد.
●مکملهای پروتئینی و اسیدهای آمینه
پروتئین ترکیبات آلی با وزن مولکولی زیاد است و در تمامی آنها ازت و گوگرد موجود می باشد پروتئین ها عموماً دارای خواص کلوئیدی هستند. Pro در دو گروه ساده و مرکب جای می گیرند Por فیبری در اکثر بافتها دارای نقش ساختمانی هستند کنجاله بذرها غنی از Por بوده و غذای پر ارزشی برای حیوان به شمار می آید ارزش Por دانه روغنی از Por دانه غلات بیشتر است ولی Por گیاهی را نمی توان به خوبی Por حیوانی نشانداد زیرا اکثراً از یک اسید آمینه فقیرند کنجاله سویا کنجاله بذر پنبه و پودر ماهی غنی از Por است و برای تغذیه طیور استفاده یم شود کنجاله سویا غنی از Por است و حاوی نام اسید آمینه ضروری است و هم چنین حاوی مقداری ازمواد سمی، محرک و ضد تغذیه ای می باشد تغذیه دانه خام سویا رشد حیوان را به تأخیر می اندازد. Por حیوانی با وجودمقدار زیاد Por ولی کم به مصرف می رسد وآن به خاطر قرون به صرف نبودن از لحاظ اقتصادی است.
اسیدآمینه برای افزایش میزان رشد بهبود ضریب تبدیل غذایی و بالا بردن کیفیت لاشه لازم است و اسیدآمینه های ضروری مورد نیاز بدن هستند زیرا بدن نمی تواند آنها را بسازد میزاناسید آمینه باید هم به نیاز طیور نزدیک باشد هم مقرون به صرفه باشد درجه میزان Por کم باشد میزان اسید آمینه قابل هضم کم است برای تهیه ویتامین اسید آمینه ضروری باید چند Por مختلف را با هم توأم کرد تا جیوه از تار اسید آمینه کامل شود کمبود اسید آمینه اثراتی مثل کاهش رشد، کاهش مصرف دان، کاهش تولید تخم مرغ، کوچک شدن تخم مرغ و نازکی پوسته آن واز دست دادن خون در پرندگان بالغ می شود.
●مکملهای معدنی:
بعضی از عناصر به عنوان معدنی ضروری می باشند که در بدن نقش دارند که در اینجا به چند نمونه مهم آن اشاره می شود.
▪کلسیم: فراوانترین عنصر معدنی موجود در بدن است و جزء مهم اسکلت بدن می باشد و کمبود آن باعث بیماری ر یکتیز می شود منقار واستخوانها نرم، رشد کم و انحناء در پاها از نشانه های کمبود آن است شیر و محصولات سبز و پر برگ منبع خوب کلسیم می باشد و از مکملهای معدنی برای مرغهای تخم گذار می توان پودر استخوان، دی اکسید فسفات و آهک را نام برد.
فسفربدن در استخوان ودندان قرار دارد و کمبود آن باعث بروز ریکت و پیکا می شود و همچنین ضعف ماهیچه ای و ناراحتی مفصلی ایجاد می شود و باعث کاهش بارآوری می شود. دانه غلات، پودر ماهی و محصولات مایعات دامی حاوی استخوان منابع خوب فسفر هستند. پتاسیم، سدیم و کلر در تعادل اسید وباز و در تنظیم فشار اسمزی مایعات بدن نقش مهمی دارند کمبود پتاسیم در جوجه باعث رشد کم، ضعف و تشنج عضلات می شود سدیم در انتقال علائم عصبی و جذب اسیدهای آمینه از دستگاه گوارشی نقش دارد کمبود سدیم باعث از دست رفتن آب بدن می شود و بر میزان تخم گذاری متأثر است نمک طعام معمول ترین مکمل معدنی است کمبود کلر باعث تأخیر در رشد می شود و منبع اصلی این عنصر نمک صعام است گوگرد ومنیزیم هم از عناصر ضروری می باشد از عناصر کم یاب می توان به آهن، مس، کبالت، ید، منگنز، روی، مولیبدن، سلنیوم و غیره اشاره کرد .
●افزودنیها و مواد ضد تغذیه ای در جیره:
امروزه موادی نظیر پروبیوتیک ها، انتی اکسیدانها، اسید کننده ها، داروهای ضد کوکسیدوز، هورمونها و غیره در جیره طیور وارد شده اند که از این گونه مواد تحت عنوان افزودنی ها نام برده میشود و بیشتر به منظور تحریک رشد، مصرف می‌شوند و نقش حفاظتی جیره را بر عهده دارند و جزء مکملهای اصلی جیره طیور شناخته نمی‌شوند در جیره طیور علاوه بر مواد مغذی مواد دیگری هم وجود دارند که تحت عوامل ضد تغذیه ای و عوامل باز دارنده شهره می شوند که به بعضی از آنها اشاره می‌شود. آنزیم تریسپین در سویاها باعث بالا رفتن ارزش غذایی آنها نسبت به سویاهای عادی دیگر می شود لکنین هم یک عامل بازدارنده در کنجاله سویا می‌باشد و باعث کاهش قابلیت هضم و جذب می گردد کنجاله سویا به دلیل داشتن Por بالا، داشتن مقدار زیادی اسید آمینه ضروری و متعادل بودن آن مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی محدودیت هایی هم مانند داشتن عوامل بازدارنده در آن وجود دارد.
ال کار نیتین یک ماده مغذی شبه ویتامین است و برای متابولسیم و حرکت اسدیهای چرب درداخل سلول ضروری است و اعمال و قدرت زیاد آن موجب جلب توجه فراوان گردیده است و اضافه آن باعث میزان گشتواری در گله های گوشتی می شود و چربی شکم را به میزان زیاد کاهش می دهد. امروزه در بسیاری از کشورها استفاده زا انتی بیوتیک ها و مواد شیمیایی منع شده واستفاده از میکروارگانیسم رو به افزای است. استفاده از میکروارگانیسم درجیوه طیور باعث کاهش باکتری گرم منفی بیماری زا است که همراه با حرفه اقتصادی ناشی از افزایش وزن بدن کاهش تلفات و بهبود ضریب تبدیل غذایی بوده است و تأثیرات مطلوبی داشته است.
●بحث و نتیجه گیری:
در دنیای امروزه برای نگهداری و تولید و عرضه بهتر طیور، و فرآورده های آن بایداطلاعات کافی درباره خود طیور، جیره، نیاز و همچنین جنبه اقتصادی داشت تا بتوان با هزینه اقتصادی کمتر و جیوه بهتر طیور خوب یداشت و این کار مستلزم برآوردن نیازهای طیور باحرفه اقتصادی است که می توان از انواع مواد مغذی، مکمل افزودنیها و غیره این کار را انجام داد. البته باید درنظر گرفت که همه این مواد مورد نیاز طیور میباشد و استفاده هر کدام از آنها به تهایی همهه نیاز طیور را برآورده نمی‌کند و هم چنین بستگی به نوع طیور و محیط و چگونگی تغذیه دارد که اینها را باید در موارد خاص مورد آزمایش قرار داد فهمید که نیاز یک طیور دریک دوره خاص ومحیط های متفاوت چگونه است که البته برای این کار آزمایش صورت گرفته و نتایج آن وجود و در دست بررسی بیشتر قرار دارد.

منابع:
۱-صوفی سیاوش، رشید و جانمحمدی، حسین (۱۳۷۹)، تغذیه دام. تألیف: مکدونالد، ادواردز، هال، مورگان، چاپ اول (ویرایش جدید، تجدیدنظر کلی)، انتشارات عمیدی، تبریز.
۲-هاشمی، سید محمد (۱۳۸۲)، مکمل های خوراکی در طیور (ویتامین‌ها). مجله صنعت طیور قم، شماره دوم، سال اول، زمستان ۸۲ صفحه های ۷ الی ۱۰.
۳-نوبخت، علی (۱۳۸۳). عوامل بازدارنده و ضد تغذیه‌ای موجود در مواد خوراکی مورد استفاده در طیور (بخش سوم) قسمت مرغداری – سال چهاردهم. آذر ۸۳- شماره ۸۲.
۴- (۱۳۸۳) عوامل ضد تغذیه ای در خوراک طیور، صنعت طیور قم – شماره ۶ – ۸۳.
۵-(۱۳۸۳) مسمومیت ناشی از ویتامین ها و مواد مغذی، صنعت طیور قم – شماره ۶ – ۸۳.
گردآورندگان: سید جمال غلامی سید کلائی، حامد مالکی۱
اساتید راهنما: ۲- دکتر میاحی و۳- دکتر مکتبی
۱- دانشجویان سال سوم دکترای دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز.
-۲دانشیار بخش علوم درمانگاهی دانشکده دامپزشکی اهواز.
۳- استاد یار بخش صنایع غذایی دانشکده دامپزشکی اهواز.

منبع : موسسه مرغداری ایران