عوامل موثر در کانیبالیسم و پیشگیری از آن

این مقاله علل بروز کانیبالیسم در طیور را مورد بحث و بررسی قرار داده و چند روش مدیریتی از جمله سه روش نوک چینی را برای پیشگیری از آن بیان می‌کند.
بعضی مواقع مرغ‌ها و خروس‌ها، بوقلمون‌ها، قرقاول‌ها و بلدرچین‌ها آن قدر به یکدیگر نوک می‌زنند که موجب مرگ یکدیگر می‌شوند. این مساله می‌تواند برای تولید کننده بسیار پر هزینه بوده و ادامه حیات گله را با مشکل روبرو سازد. هنگامی که کانیبالیسم شروع می‌شود به سرعت به صورت یک عادت در خواهد آمد که باید حتما متوقف شود. در این جا مقصود از کانیبالیسم، کشیدن پر، نوک زدن به انگشت، سر، بال‌ها و مقعد می‌باشد. همیشه پیشگیری از کانیبالیسم چه برای پرنده و چه برای یک مدیر، بسیار ساده‌تر از درمان آن است.
عوامل موثر
به سختی می‌توان یک مورد را عامل ایجاد این مشکل رفتاری در پرندگان دانست. شرایط و دلایل مدیریتی زیادی که باعث شروع کانیبالیسم می‌شوند و یا با آن در ارتباط هستند، شناخته شده‌اند. تعدادی از این عوامل عبارتند از:
- تراکم بیش از حد گله.
- ناکافی بودن دانخوری، آبخوری یا لانه‌های تخمگذاری.
- عصبی بودن و یا تحریک پذیری فوق العاده گله (که ممکن است مربوط به نژاد باشد).
- خوراک ناکافی یا کمبودهای تغذیه‌ای.
- نوردهی غلط (معمولا نور بسیار زیاد).
- باقی ماندن پرندگان دارای لنگش در گله.
- استرس‌های ناشی از حمل و نقل و انتقال پرندگان یا سایر اعمال مدیریتی مورد نیاز گله.
- پرولاپس (بیرون زدگی مقعد) مرغ‌های تخمگذار.
- برتری تعداد مرغ‌هایی که بر روی بستر تخمگذاری می‌کنند نسبت به مرغ‌هایی که در قفس یا لانه تخمگذاری می‌نمایند.
- وجود پرندگان ترسو وضعیف در گله که غذا یا آب کافی بدست نمی‌آورند.
- نگهداری توام پرندگان با سنین یا رنگ متفاوت در یک مکان (جداسازی گله‌های غیر هم سن یا دارای یک رنگ متفاوت ضروری است).
- دمای بسیار بالای محیط.
- هرگونه خراشیدگی یا پارگی که ممکن است در نتیجه جفت‌گیری یا هر حادثه دیگری بوجود آمد ه باشد.
- بیماری‌ها، به خصوص اگر سیستم عصبی را تحت تأثیر قرار بدهد.
- عدم یکنواختی در قسمتی از پرندگان گله.
معمولا ترکیبی از این عوامل باعث شیوع ناگهانی کانیبالیسم می‌شوند. با وجود این که شما از وجود برخی از این عوامل آگاه هستید، اما نمی‌توانید آنها را اصلاح کنید. مثلا معمولا نیاز است تا جوجه‌ها از کارخانه جوجه‌کشی به محل پرورش انتقال یابند و در بعضی از موارد لازم است پرندگان در یک انتقال و جابجایی دیگر به آشیانه‌های مخصوص تخمگذاری انتقال یابند. اگر یک نژاد عصبی خریداری شده باشد، شما اجباراً تا موقع کشتار با مشکلات متعدد روبرو خواهید شد. کنترل دما هزینه بر است و گاهی غیر ممکن.
گاهی تشخیص یک کمبود تغذیه‌ای یا یک بیماری بسیار مشکل است و برای تشخیص این موارد دقت قابل توجهی لازم است که در این مدت ممکن است پرندگان یکدیگر را از بین ببرند. مسئله کانیبالیسم وقتی حادتر می‌شود که همه گیر گردد و با وجود یک یا چند مورد اصلاح جهت درمان آن ولی هنوز مشکل حل نشده و کانیبالیسم ادامه داشته باشد. در اغلب موارد وقتی که این عادت شروع شود، زمان برای انجام تغییرات مدیریتی موثر که گله را تحت تأثیر قرار دهد، بسیار دیر شده است. شاید بدترین حالت در مورد کانیبالیسم این باشد که مدیریت تقریبا بی‌عیب و نقص باشد ولی با این وجود همه‌گیری را از طریق مراقبت از پرنده‌ واقعا غیر ممکن می‌سازد.
پیشگیری از شیوع سریع
روش‌های متفاوتی که برای عملی کردن این موضوع مورد بحث قرار گرفته‌اند به شرح زیر است:
- استفاده از ترکیبات بازدارنده نوک زدن مثل گریس، روغن یا صمغ درخت کاج در محل‌های زخم شده
- جداسازی پرندگانی که به بقیه نوک می‌زنند.
- کاهش شدت نور برای به حداقل رساندن فعالیت.
- سرگرم نمودن پرندگان با روش‌های زیر:
الف- قرار دادن بلوک‌های نیمه جامد آب پنیر یا شیر در اطراف آشیانه تا پرندگان مشغول خوردن آنها شوند.
ب- توزیع روزانه علوفه برگدار یا آویزان کردن آن در پن‌ها.
ج- در صورت امکان، گرداندن پرندگان در بیرون سالن.
د- تغذیه دانه‌های ریز و کوچک در عمق بستر.
- تغییرات غذایی و جدا کردن پرندگان افسرده و بی‌حال.
- بستن قسمت‌هایی که نور خورشید مستقیماً به کف آشیانه می‌تابد.
- نوک چینی
نشان داده شده است که تمام روش‌های ذکر شده، به تنهایی یا با یکدیگر بر روی تعدادی از گله‌ها موثر بوده‌اند. با وجود این تنها روشی که به طور قطعی در توقف شیوع و همه‌گیری ناگهانی موثر بوده است، نوک چینی است.روش‌ها و کارهای دیگر برخی اوقات موثر و برخی اوقات بی‌تأثیر بوده‌اند و هرگز نمی‌توان از قبل نسبت به کارآیی یک روش مطمئن بود.
وقتی هزینه، نیروی کارگری، زحمت و همچنین آسایش پرنده در نظر گرفته شود، معمولا نوک چینی بهترین راه است. البته استفاده از ترکیبات بازدارنده از نوک زنی برای پرندگان صدمه دیده یا حتی کل گله‌ای که نوک چینی شده است نیز روش قابل قبولی است.
پیشگیری
شیوع کانیبالیسم حتی گاهی در بهترین شرایط مدیریتی نیز اتفاق می‌افتد، شواهد و مدارک موجود نشان می‌دهد با مدیریت بهتر، مشکلات کمتری رخ می‌دهد. بنابراین اولین قدم برنامه‌های کنترل کانیبالیسم، انجام بهترین مراقبت از پرندگان است. فراهم کردن شرایط مدیریتی صحیح ممکن از شیوع کانیبالیسم پیشگیری کند.
پرورش پرندگان در شرایطی که نور به طور بسته و مداوم کاهش می‌یابد، از کانیبالیسم جلوگیری خواهد کرد. برای ایجاد رفاه پرندگان و نیز کنترل کامل نور باید آنها را در سالن‌های بدون پنجره که از سیستم تهویه کمکی استفاده کنند، پرورش داد. با این حال، با وجود کنترل کامل شرایط نوری، باز هم مواردی از شیوع کانیبالیسم گزارش شده است. گاهی برای پیشگیری از کانیبالیسم ترکیبی از کاهش و نوک چینی همزمان استفاده می‌شود.
ترکیبی از مدیریت خوب، نوک چینی و نوردهی مناسب و صحیح از مشکل کانیبالیسم جلوگیری خواهد نمود. نوک چینی حتی می تواند در شرایطی که مدیتریت مناسب نیست، برای کنترل این عارضه (کانیبالیسم) به کار رود با این وجود نوک چینی به تنهایی قادر به اصلاح مشکلات ناشی از ضعف مدیریت نمی‌باشد و تنها می‌تواند یک پوشش موقت برای عملکرد ضعیف گله (که ناشی از مشکلات مدیریتی است) باشد. بنابراین مدیریت صحیح و خوب یک ضرورت است.
زمان نوک چینی
برای تصمیم گیری در مورد برنامه نوک چینی، باید سیستم پرورشی و هدف پرورش مورد توجه قرار گیرد. پرندگان جوان معمولا قبل از ده روزگی نوک چینی می‌شوند. به طور کلی پرندگانی که برای تولید تخم‌مرغ پرورش داده می‌شوند و مجددا قبل از انتقال به سالن تخمگذاری نیز ممکن است نوک چینی شوند. گاهی ممکن است نیاز به یک نوک چینی مجدد در اواسط دوره تخمگذاری نیز باشد. این مورد مخصوصا موقعی صادق است که نوک چینی در دوره پرورش، خفیف و کم بوده باشد.
روش‌های مختلف نوک چینی
روش اول:
در این روش دو مرحله وجود دارد، مرحله اول نوک چینی در یک روزگی در جوجه‌کشی و یا در خلال ۱۰ روز پس از بیرون آمدن از تخم است، که در مرغداری و با استفاده از نوک چین الکتریکی دارای تیغه داغ انجام می‌شود. این نوک چینی اولیه معمولا برای جلوگیری از کانیبالیسم تا سنین ۸ الی ۱۰ هفتگی کفایت می‌کند. در پرندگانی که به عنوان جوجه گوشتی پرورش داده می‌شوند، فقط یک نوک چینی کافی است. البته بوقلمون‌ها استثنا هستند و در آنها نوک چینی شدیدتر انجام می‌شود یا این که نوک چینی را تا سن ۷ الی ۱۰ روزگی به تاخیر می‌اندازند و در این سن قسمت بیشتری از نوک را بدون استرس جدی قطع می‌کنند. در مرحله دوم زمانی که پرندگان در سالن تولید قرار دارند، ممکن است لازم شود نوک چینی به شکل ملایم و خفیف صورت می‌گیرد. این برنامه برای پرندگانی در نظر گرفته می‌شود که در دوران پرورش فضای کافی در اختیار داشته و دیگر اقدامات مدیریتی کافی برای پیشگیری از کانیبالیسم نیز برای آنها در نظر گرفته خواهد شد.
روش دوم:
انجام یک نوک چینی شدید در یکروزگی یا در خلال هفته اول که متعاقب آن دیگر نوک چینی انجام نخواهد شد، مگر در بعضی موارد که نیاز به کمی اصلاح باشد. این روش توصیه نمی شود زیرا استرس شدیدی را تحمیل می‌کند و ممکن است توانایی مصرف دان پرندگان را در طول زندگی به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
روش سوم:
برای پرندگانی که تماما در محدودیت غذایی به سر خواهند برد، مرحله اول نوک چینی در یکروزگی (روش ۱) انجام گرفته و سپس نوک چینی مجدد در سن ۸ تا ۱۰ هفتگی و در صورت لزوم یک بار دیگر در انتهای دوره پرورش (قبل از شروع تولید) انجام می‌شود.
برنامه‌های ذکر شده فقط به عنوان یک ایده برای کمک به تنظیم و طراحی برنامه نوک چینی پیشنهاد شده‌اند و ممکن است برنامه‌های متفاوت و یا ترکیبی از این برنامه‌ها مورد نیاز باشد. نکته مهم این است که پیشگیری از کانیبالیسم باید بخشی از برنامه کلی از پیش طراحی شده پرورش باشد.نحوه نوک چینی
یک مرغداری کوچک یا کسی که یک گله کوچک و خانگی دارد، ممکن است تمایلی به صرف هزینه برای خرید یک نوک چین برقی نداشته باشد. پس یک ناخن‌گیر حیوانات خانگی یا یک چاقوی تیز نیز می‌تواند برای نوک چینی جزئی (برداشتن قسمت کوچکی از جلوی نوک) به کار رود. نوک چینی شدید و متوسط باید توسط یک دستگاه نوک چین برقی که قادر به داغ کردن (سوزاندن) باقیمانده نوک چیده شده است، انجام گیرد.
این روش بیشتر برای پرندگانی کاربرد دارد که قبل از سن بلوغ کشتار می‌شوند. در این روش اگر پرندگان تا سن بلوغ نگهداری شوند، نوک پائینی رشد کرده و بلند خواهد شد. اگر نوک پائینی رشد کرده و بلند خواهد شد. اگر نوک پائینی بیش از ۵/۰ اینچ از نوک بالائی بزرگتر شود، باید قسمت انتهایی آن اصلاح شود. قسمت رشد یافته نوک بالایی نیز ممکن است در همین هنگام نیاز به نوک چینی مجدد داشته باشد.
روش دیگر نوک چینی (نوک چینی متوسط) به این صورت است که یک سوم از نوک بالایی برداشته شده او انتهای نوک پائینی سوزانده شود. در روش آخر نوک چینی (Block trimming) یک سوم از نوک بالایی و پائینی همزمان و با هم قطع می‌شوند. بهتر است که دو روش آخر (روش ۲ و ۳) به وسیله نوک چین برقی انجام گیرد.
نکات مهم در عملیات نوک چینی
اگر از یک دستگاه قطع انگشت حیوانات خانگی و یا چاقوی تیز استفاده می‌‌کنید، فقط آن قسمتی از نوک بالایی را بچینید که فاقد عروق خونی است، قطع سریع نوک بدون سوزاندن آن توصیه نمی‌شود.
تیغه نوک چین باید قبل از شروع کار کاملا داغ شود، یا به عبارتی به رنگ سرخ درآید. تیغه نوک جین نباید خیلی داغ یا سرد یا کند باشد. یک تیغه بسیار داغ باعث ایجاد تاول‌هایی در دهان خواهد شد و یک تیغه سرد یا کند باعث گوشت‌دار شدن و رشد پیازی شکل انتهای نوک چیده شده خواهد شد. این گونه رشد انتهای نوک (پیازی شدن)، باعث حساس شدن و دردناک شدن آن و نیز کاهش عملکرد پرنده خواهد شد.
انگشت اشاره خود را به داخل دهان پرنده فرو برده و با فشار دادن آن، نوک را باز نگاه داشته و زبان را به پائین و عقب برانید.
نوک بالایی را روی لبه پائینی نوک چین قرار دهید و سر جوجه را پایین بیاورید تا سقف دهان یک شیب ۲۰ تا ۳۰ درجه نسبت به تیغه نوک چین داشته باشد، سپس نوک را قطع کنید. عمل قطع کردن را به آهستگی انجام داده و بعد از آن اجازه دهید تا تیغه نوک چین محل بریده را به خوبی بسوزاند.
نوک پائینی را روی لبه نوک چین قرار داده و به طور مستقیم آنرا قطع کنید.
هر یک از نوک‌های (بالائی و پائینی) را روی تیغه حرکت دهید، تا لبه‌های نوک گرده شده و بیشتر سوزانده شوند.
برخی از نوک چین‌های جدید دارای امکاناتی هستند که اجازه می دهد تا هر دو نوک بالا و پائینی در پرندگان جوان همزمان قطع شوند.
قبل از قطع کامل نوک آن را از میان تیغه‌های دستگاه بیرون نکشید، این کار می‌تواند باعث به وجود آمدن آسیب‌هایی مثل پارگی در سقف دهان شود.
هیچ‌گاه از یک تیغه تابدار یا کج و ناصاف استفاده نکنید و همیشه لبه پائینی نوک چین و تیغه آن را کاملا صاف نگه داشته و در یک امتداد قرار دهید.
به دقت هر یک از نوک‌ها را بررسی کنید و اگر قطع نوک به خوبی انجام نشده و دارای اشکال است، آنرا اصلاح کنید. پرندگانی که فراموش شده و نوک چینی نشده‌اند یا بدون دقت کافی نوک چینی شده‌اند، می‌‌توانند بعداً مشکل ساز شوند.

نکات مدیریتی قبل و بعد از نوک چینی
انجام برخی از اقدامات مدیریتی کاربردی قبل و بعد از نوک چینی می‌تواند استرس پرندگان را به حداقل برساند. جلوگیری از مرگ و میر، کاهش مصرف خوراک و کاهش وزن بعد از نوک چینی بسیار مهم است. در این مورد رعایت نکات زیر می‌‌تواند مفید و موثر باشد:
اگر نوک چینی در شرایط آب و هوایی گرم انجام می شود، محیط پرندگان را تا حد امکان خنک نگاه دارید. بهتر است که نوک چینی در صبح زود یا در عصر و پس از غروب خورشید انجام شود. آب تازه و خنک در تمام مدت در دسترس پرندگان قرار دهید.
۴ تا ۷ روز قبل از نوک چینی ویتامین k اضافی به دان یا آب مصرفی اضافه کنید. این موضوع باعث به حداقل رسیدن مشکلات ناشی از خون‌ریزی خواهد شد.
به مدت ۴ تا ۷ روز پس از نوک چینی، دان تازه و با حداقل عمق ۵ سانتی‌متر در اختیار پرندگان قرار دهید. پرندگان در این مدت قادر به مصرف دان باقیمانده در کف دانخوری‌ها نیستند.
مصرف دان را با توزیع آن در دو مرحله یا حرکت دان دانخوری‌های اتوماتیک به دفعات بیشتر تحریک کنید.
پرندگان نباید در خلال هفته قبل یا بعد از نوک چینی در معرض استرس‌هایی نظیر جابجایی، انگل‌کشی و واکسیناسیون قرار گیرند.

برگرفته از:فصلنامه تخصصی چکاوک
مهندس کیوان امین الرعایا

منبع : موسسه مرغداری ایران