ارزیابی بازده تولید مرغ های مادر گوشتی

هر شخصی توقعاتی از مرغ مادر گوشتی دارد . با وجود این که مرغ های مادر گوشتی از توان ژنتیکی بالایی برخوردار می باشند ، اما عملکرد آنها نظیر آنچه که انتظار می رود، نیست بنابــراین در ارزیابی نتایج نامناســب، جنبه های متعــددی باید مورد توجه قــرار گیــرد.
ارزیابی عملکرد مادران گوشتی کار ساده ای نیست. تنوع فنو تیپی هر صفت به دو بخش تنوع ژ نو تیپی و محیطی تقسیم می شود. دستیا بی به یک صفت خوب و ایده آل نیز مستلزم مطلوب بودن هر دو می باشد .
اشتباه رایج اکثر شرکت ها این است که فکر می کنند گله هایشان توان ژ نتیکی خود را تحت هر شرایط محیطی بروز می دهند ، اما در عمل بایستی همگام با بهبود توان ژنتیکی، شرایط محیطی نیز ارتقاء یابد. اصولآ دو گروه ( عوامل) در دستیا بی به تولید مؤ ثر دخالت دارند. بخش اول توان ژ نتیکی بوده که در ارتباط با خود پرنده می باشد ، بخش دوم شامل انسان و تنـوع محیطی است که روی آن اثر می گـذارند .متأ سـفانه پرنـده در مورد اخیـر هیـچ دخالتی نـدارد.
رکن اصلی در ارزیابی یک گله ، ثبت درست و دقیق رکوردها می باشد . در ابتدا باید مهمتر ین مسا ئل مورد نظر را مشخص نمود . این مسائل با عوامل متعددی ارتباط دارند .به عنوان مثا ل واریا نس کل تولید تخم مرغ به ازای مرغ پای تولید، به تنهایی اهمیتی ندارد ،اما در یک شرکت بزرگ و متمرکز،هزینه تولید یک جوجه با میزان تولید تخم مرغ در گله مادر ارتباط دارد ودر این مورد مرغ مادر واحد منبع درآمد محسوب می شود . معنا ی آن این است که اهمیت هزینه جوجه و عملکرد مادر در شرکت های متمرکز بسیار بیشتر می باشد. همچنبن در شرکت های کاملأ متمرکز رابطه قوی و مهمی بین صفات ژنتیکی و اقتصادی وجود دارد.
سیستم های ارزیــابی عملکـــرد گــله
۱ _ ارزیــابی بیو لو ژیکــی
این نوع ارزیابی شامل بررسی توان ژ نتیکی یک گله تحت شرایط محیطی موجود می باشد. به طوری که اگر عملکرد و تولید پرنده رضایت بخش باشد، نشان دهنده شرایط محیطی خوب و مناسب است . اگر تولید زیر سطح استاندارد باشد ، شرایط محیطی باید اصلاح شود و چنانچه تولید پس از تصحیح شرایط محیطی همچنان پایین باشد علامت پایین بودن تــوان ژنتیکــی گــله می باشــد.
۲ _ ارزیــابی اقتصــادی
معمولآ برخورداری از عملکرد زیستی خوب به معنای خوب بودن بازده اقتصادی است .در عین حال اغلب اوقات ممکن است در گله های خوب تولید تخم مرغ زیاد بوده اما هزینه تولید آنها بالا باشد. حتی ممکن است هزینه آنها نسبت به گله هایی که بازده تولید زیستی آنها کمتر است، بیشتر باشد.
این بدین معناست که معمولآ ما نمی توانیم پرنده را در پایین بودن بازده اقتصادی مقصر بدانیم. چنانچه ۳۰ درصد از تخم های جوجه کشی بنابه دلا یلی که پرنده مسئول آ نها نمی باشد ، تفریخ نشوند ،پرنده ای که تنها در تولید تخم های جوجه کشی مطلوب دخیل می باشد، همانند ما تعجب خواهد کرد .پرنده مسئو لیتی در قبال نا توانی به کار گیری منابع موجود در مزرعه نخواهد داشت. برای مثال عاملی که اغلب می تواند موجب افزایش درآ مد شود و بیشتر مواقع مورد غفلت واقع می شود، کا هش تراکم پرنده در سالن می باشد. چنانچهاین عامل در حال حاضر مورد توجه قرار نگیرد، در آینده مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
دریک بازار اقتصاد آزاد داشتن سهم مناسب در رقا بت موفق نیازمند توجه به کیفیت وهزینه می باشد. کاهش سوددهی ناشی از شرایط نامناسب بازار با جایگزین نمودن سویه ها اصلاح نخواهـــد شد .
۳ _ارزیــابی شرایــط محــیطی
این نوع ارزیابی بسیار مهم و مشکل می باشد. همان طور که می دانیم در شرایط محیطی نامطلوب ،امکان بروز توان ژ نتیکی وجود ندارد. در کشور مصر عوامل محیطی کیفی وجود دارد که باید به دقت مورد توجه قرار گیرند. یکی از مهمترین آنها شرایط آشیانه و اثرات فصل تابستان است .
اختلا ف زیادی در عملکرد بین فصل های تابستان و زمستان وجود دارد. به طوری که تولید تخم مرغ به صورت مرغ پای تولید در فصل تابستان در مقایسه با زمستان حدود ۹/۱۱ درصد کاهش دارد . اوج تولید نیز حدود ۱۰ درصد کاهش داشته و مصرف خوراک به ازای هر تخم مرغ حدود ۲۱ گرم افزایش دارد . بررسی آماری داده هرا نیز نشــان دهــنده معنی دار بــودن (اخــتلاف) اســت.
در هر ارزیابی توجه به سایر عوامل محیطی نظیر روش های کمی و کیفی مدیریت خوراک ، بیماری ها و استرس های معمول، لازم می باشد .در هر زمان باید به راحتی مطمئن شویم که اصول را رعایت نموده ایم،زیرا بیشتر مشکلات ناشی از اشتباه در امور معمو لی می باشـــد.
روش های دیگر شامل آزمایش عملکرد ژنو تیپ ها تحت شرایط محیطی ثابت و نیز ارزیابی ژنوتیپ های مختلف تحت شرایط محیطی متفاوت یا به عبارت دیگر بررسیتداخل ژنوتیپ با محیط می باشد.روش اخیر نیاز به مهارت های خاص و آنالیزهای آماری پیچیده دارد، لــذا انجــام آن مشکــل می با شـــد.
۴_ارزیــابی چند گانه
این گونه ارزیابی نیاز به کسب اطلاعات زیادی از گله مادر ، گله گوشتی ، لاشه های حاصل و حتی بررسی بعدی اطلاعات دارد. با استفاده از کامپیوتر و الگوهای اقتصادی ، می توان آنالیزهای مطمئن انجام داد. این گونه ارزیابی می تواند در طرحهای متمرکز که حجم انبوه اطلاعات مورد نباز در دسترس است ،موفقیت آمیز باشد .در این ارزیابی داده های زیستی ، هزینه های اقتصادی و قیمت فروش تعیین کننده سود نهایی می باشد . برخی آنالیزهای اقتصادی ،پولت های پای تولید را به عنوان سرمایه ثابت در نظر گرفته و حداقل تعداد پرنـدگان تلــف شده یا حذفـــی را به عنــوان مرز سود دهــی به حساب مــی آورنـد.
با از دست رفتن یک پرنده بخشی از سود شما از بین خواهد رفت. در واقع شما تنها پرنده از دست نمی دهید ، بلکه خوراک ،زمان مصرف شده و نیز تخم مرغی که در دوره تولید می توانست بدست آید را از دست خواهید داد . هر چند خروس ها ۱۰ درصد گله را تشکیل می دهند ولی سهم آنها در کارایی گله ۵۰ درصد می باشد. بنلبراین می بایست وزن خروسها و مـناســب بودن شــرایط فیزیکــی آنها در ابتــدای تولیــد به طــور دقیــق و منظــم کنتــرل شــود.
ارزیابی عملکرد یک گله درمرحله پرورش باید به صورت هفتگی انجام شود، دراین صورت امکان اصلاح اشتباهات وجود خواهد داشت. اگر تا سن ۱۵ هفتگی وزن بدن و یکنواختی گله به حد استاندارد نرسد، اختلالاتی ایجاد می شود که حل آنها مشکل خواهد بود.
فاکــتورمیــــزان تولیــد نسبی
برای محاسبه این فاکتور ، شرکت های پرورش دهنده باید سطوح استاندارد مربوط به صفات مختلف تولید را در اختیار داشته باشند. مزیت ارزیابی تبدیل صفات کیفی ( صفاتی که معمولآمورد غفلت قرار می گیرد) به کمی و اندازه گیری آنها می باشد .برای یکی از مهمــترین صفــات کیفی تراکـم در متــر مربع می باشـد. این فاکتور، راه های خوب و مناسباستفاده از منابع موجود و قابل دسترس را نشان می دهد. گاهی اوقات این فاکتور به صورت تولید تخم مرغ در متر مربع اندازه گیری می شود. تعداد مرغ های تلف شده و حذفی هم می تواند بر اساس استاندارد ویژه هر مرحله محاسبه شوند. از آن جایی که مهمترین هدف در گله مادر،تولید تخم مرغ می باشد، می توان صفات کیفی را براساس انحراف تولید تخم مرغ از سطح استانــدارد، بیــان نــمود.
در هنـگام استفــاده از فاکتــور میــزان تولــید نسبی بایــد به نکــات زیــر توجه نمــود:
۱_ ارزیـابی بایـد برای تـمامی گله ها یا ژ نو تیپ ها و در سن تولیدی یکـسان صورت گیـرد.
۲_ در نواحی گرم ، مطالعه ارزیابی گله ها و گونه ها باید در نظر گرفتن فصل صورت گیرد، بخصوص اگر آشیانه پرندگان جهت مقابله با شرایط بسیار گرم ،به طور مناسبی تجهیز نشده باشد.
۳_ترجیحآ ارزیابی باید درعرض ۳ سال صورت گیرد، زیرا اگر از این زمان تجاوز کنــد، امکــــان تغییــر پتانسیل ژنتیکــــی وجـــودخواهــــــــد داشـــت.
۴_ باید به شرایط نا مناسب خارجی محیطی که فقط بر گله های خاصی اثر میگذارد و بر سایر گله ها تآ ثیری ندارد توجه کافی (ما نند بیماری ،شرایط محیطی ، مسائل تغذیه ای و...) شود . برای یک ارزیابی کامل و مناسب تمامی پرنده ها باید در شرایط یکسان قرار داشــته باشــد.
محاسبه فاکتور " میزان تولید نسبی "
مثال :
استـــــانــدارد پــرنـــده در هــــــر متـر مــــــربــع = ۴ مرغ در متر مربع
استاندارد مرگ و میر و حذف از گله در دوره پرورش = ۶ درصد
سطوح انحراف
۱ پرنده در هر متر مربع = ۴ تخم مرغ قابل جوجه کشی
۱ در صد حذفی = ۴ تخم مرغ قابل جوجه کشی
فرض کنیم اطلاعات زیر از گله مادر مورد نظر بدست آمده است :
تعداد تخم مرغ های تولید شده = ۱۵۰ تخم مرغ
در صد تخم مرغ های قابل جوجه کشی = ۹۵ درصد
میزان جوجه درآوری = ۸۰ درصد
تعداد پرنده درهر متر مربع = ۸/۳ پرنده
درصد حذفی ها در طول دوره پرورش =۴درصد
محاسبه فاکتور " میزان تولید نسبی "
تعداد تخم مرغ های قابل جوجه کشی ۵/۱۴۲ =۰۹۵/۰ * ۱۵۰
تعداد پرنده در هر متر مربع معادل ۸/۳ بوده که نسبت به سطح استاندارد ۲/۰ کمتر است .
کاهش ۲/۰ پرنده به معنای کسر ۸/۰ تخم مرغ های قابل جوجه کشی از تعداد تخم مرغ های قابل جوجه کشی می باشد.
تعداد تخم مرغ های قابل جوجه کشی ۷/۱۴۱ = ۸/۰ – ۵/۱۴۲
میزان تلفات و حذف نسبت به سطح استاندارد حدود ۲ درصد کمتر می باشد .
۲ درصدکاهش درحذف معادل ۸ تخم مرغ قابل جوجه کشی بوده که به آخرین تعداد تخم مرغ های قابل جوجــه کشــی افزوده می شـــود .
تعداد تخم مرغ های قابل جوجه کشی بعد از اضافه کردن ۷/۱۴۹ = ۸+ ۷/۱۴۱
فاکتور " میزان تولید نسبی " ۷۶/۱۱۹ = (میزان جوجه در آوری ) ۸۰ ۰/۰ * ۷/۱۴۹
لازم به یــاد آوری است این فاکتــور تحت تاثیر مــوارد زیـر قرار مـی گیــرد :
۱- درصد تخم مرغ های قابل جوجه کشی
۲- میزان جوجه درآوری
۳- انحراف مقادیر کیفی از سطوح استاندارد
این نوع ارزیابی عملکرد را می توان برای هر حالت ویژه ای در نظر گرفت ، زیرا هر تولید کننده قادر است با انتخاب ویژگی های کیفی و تبدیل آن به تخم مرغ های قابل جوجه کشی و مقایسه با استانداردهای خاص خودش ،این فاکتور را در مورد گله خود بدست آورد .

دکتر زینب بخشی نژاد شمامی

منبع : موسسه مرغداری ایران