اصول و کاربرد ایمنی واکسن

هر مرغدار به این مطلب آگاهی دارد كه به منظور پیشگیری از ابتلا گله‌اش به بیماری‌های خطرناك و بروز مرگ و میر بالا، باید گله خود را واكسینه نماید. برنامه واكسیناسیون باید به موقع و صحیح به اجرا گذارده شود. علاوه بر این لازم است واكسن‌های با كیفیت بوده و حاوی ذرات كارآ از سویه خفیف سروتیپ یا تحت تیپ مناسب و از همان عامل بیماری انتخاب شده باشند. عدم دانش كافی و استفاده نادرست از واكسن‌ها، یا عدم كیفیت آنها و همچنین كاربرد واكسن‌های غیر استاندارد و نامناسب، اغلب باعث آسیب رساندن به پرنده‌ها و كاهش عملكرد آنها می‌شود. بنابراین یك مرغدار هنگام واكسیناسیون باید به نكاتی از این قبیل توجه داشته باشد. امروزه بیماری‌های عفونی در صنعت مرغداری تهدیدی جدی برای سلامتی گله‌ها به شمار می‌روند. دامپزشكان متخصص تولید و طب طیور، پیشگیری از این بیماری‌ها را بیشتر از درمان مورد نظر قرار می‌دهند. در این راستا واكسیناسیون مهمترین و موفق‌ترین ابزار پیشگیری به شمار می‌رود. با وجود آن كه پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه امنیت زیستی صورت گرفته و كارهای مدیریتی نقش مهمی در كاهش بیماری‌های عفونی داشته‌اند، ولی افزایش این پیشرفت‌ها، منوط به انجام واكسیناسیون و تداوم بهبود كیفیت واكسیناسیون و روش‌های تجویز واكسن‌ها می‌باشد. باید خاطر نشان كرد واكسیناسیون تنها روش عملی كنترل برخی بیماری‌های گله‌های تجاری مانند مارك می‌باشد.
واكسن
واكسن ماده‌ای مشتق از عامل عفونی می‌باشد كه یك نوع مقاومت با واسطه ایمنی در برابر عفونت و یا بیماری ایجاد می‌نماید. در روش ایمن‌سازی فعال‌با تجویز واكسن به یك میزبان زنده، او را ایمن می‌نماییم. بنابراین دو واژه ایمن‌سازی و واكسن تا حدودی هم معنی می‌باشند. عامل عفونی واكسن (آنتی‌ژن) باعث تحریك پاسخ ایمنی (معمولا پاسخ به آنتی‌ژن‌های سطحی عامل عفونی) شده و محافظت از میزبان را در برخوردهای بعدی با همان عامل حاد بیماری و یا عفونت برقرار خواهد كرد. بسته به نوع عامل عفونی، ایمنی ناشی از آن یا به علت تولید آنتی‌بادی‌های موضعی و هومورال (جریانی) و یا با واسطه سلولی حاصل می‌شود.
هدف؛ افزایش مقاومت در برابر بیماری نه در مقابل عفونت
واكسن با ایجاد پاسخ ایمنی باعث جلوگیری از عفونت در پرنده شده و یا این كه نوعی بیماری جزئی و خفیف در آن ایجاد می‌نماید. بیشتر واكسن‌ها عفونت ها را محدود می‌‌كنند، اما مانع از بروز آنها نمی‌شوند و در پایان سیستم ایمنی میزبان، عامل عفونی را كنترل و پاك سازی می‌نماید.
نحوه عمل واكسن
پس از اولین واكسیناسیون، سیستم ایمنی بدن تحریك شده و تولید انتی‌بادی را آغاز می‌كند. این كار تا خنثی شدن كامل آنتی‌ژن ادامه خواهد یافت. پیامد این تحریك ایمونولوژیك، تولید آنتی‌بادی‌های ذخیره در بدن برای مقابله با همان عامل بیماری‌زای حاد موجود در واكسن می‌باشد. به هر حال، آنتی‌بادی‌ها با گذشت زمان، مصرف شده و كاهش می‌یابند، بنابراین لازم است با واكسیناسیون بعدی (بوستر) سیستم ایمنی را دوباره تحریك نمود. اولین واكسیناسیون باعث ایجاد پاسخ ایمنی اولیه شده كه با مقادیر ناچیزی از آنتی‌بادی كوتاه اثر و ضعیف همراه بوده و همچنین خاطره ایمنی را در سلول‌های خاطره‌ای فراهم می‌اورد. در نهایت با همین روش زمینه‌ برای پاسخ سریع و موثر در برابر برخورد بعدی با همان عامل عفونی مساعد می‌شود. واكسیناسیون بعدی با ایجاد پاسخ ایمنی ثانویه میزان آنتی‌بادی قبلی را بالا برده و در نتیجه حداكثر (پیك) مقدار آنتی‌بادی حاصل می‌شود كه به مدت بیشتری در بدن باقی خواهد ماند. ضمناً مقدار آنتی‌ژن نیز به مدت طولانی‌تری تداوم می‌یابد و باید گفت كه میزان آنتی‌ژن لازم برای ایجاد پاسخ ایمنی ثانویه، كمتر از اولیه می‌باشد.
پاسخ ایمنی
در پاسخ ایمنی اولیه ایمونوگلوبین IgM و در پاسخ ایمنی ثانویه عمدتا IgG در بدن تولید می‌شود. به طور كلی در پاسخ ایمنی ثانویه انتی‌بادی‌های تولدی شده، دارای واكنش متقاطع و قدرت بیتشری در جذب و اتصال به آنتی‌ژن‌ها هستند. IgG معمولا ۳ تا ۴ هفته پس از واكسیناسیون ثانویه به بالاترین حد خود می‌رسد و سپس به تدریج كاهش می‌یابد. علاوه بر این، IgG مهمترین آنتی‌بادی موجود در زرده بوده و در نهایت موثرترین آنتی‌بادی مادری جوجه ها می‌باشد. این نكته بسیار حائز اهمیت می‌باشد كه در مقابله با بیماری‌های عفونی‌امنیت زیستی (بیوسكوریتی) اولین راه و ایمنی ناشی از واكسن قدم دوم در نظر گرفته می‌شود، زیرا واكسن‌ها نمی‌توانند مانع از هجوم عوامل بیماری‌زا به گله شوند. علاوه بر این . در برخی از بیماری‌ها حتی بهترین واكسن‌ها همراه با مناسب‌ترین برنامه‌های واكسیناسیون، هیچ گونه محافظتی در برابر بیماری‌های مزرعه‌ای ایجاد نخواهند كرد. لذا این دو عامل، در پیشگیری از بیماری‌ها مكمل یكدیگر می باشند، چرا كه امنیت زیستی با كاهش میزان تهاجم بیماری‌ها، كمك موثری به ایمنی و مقاومت ناشی از واكسن در مقابل بیماری‌ها می‌كند.

برگرفته از:فصلنامه تخصصی چکاوک
دكتر زینب بخشی نژاد شمامی شركت فرآورد زربال

منبع : موسسه مرغداری ایران