نقش کلسیم فسفر و ویتامین D۳ در پوسته تخم مرغ و شکل گیری استخوان

كلسیم مهمترین عنصر ساختمانی استخوان و پوسته تخم مرغ در مرغهای تخمگذار است. استخوان ، كه حاوی ۹۹% از كل كلسیم موجود در بدن می باشد ، بعنوان یك عضو اساسی در تنظیم سطح كلسیم خون مطرح می باشد. پوسته تخم مرغ دارای تقریباً ۹۴% كربنات كلسیم[۱] می باشد. كه با توجه به وزن ، بطور متوسط هر تخم مرغ حاوی ۲ گرم كلسیم می باشد. برای مرغهای تخمگذار ، جهت داشتن بهترین كیفیت پوسته بطور متوسط دریافت ۴ گرم كلسیم در روز ، لازم است. این نكته گفتنی است كه تنها ۵۰ تا ۶۰% كلسیم جیره ، بطور فعال در شكل گیری پوسته شركت می نماید.
در طول ۱۵ ساعت شكل گیری پوسته ، كلسیم از غده پوسته ساز[۲] به میزان ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی گرم در ساعت ترشح می شود. در این فعل و انفعال ( كلسیفیكاسیون )[۳] كلسیم از دو منبع جیره غذایی و استخوان تأمین می شود. سطح طبیعی كلسیم خون بین ۲۰ تا ۳۰ میلی گرم می باشد. در یك جیره معمولی مرغان تخمگذار با ۵۶/۳% كلسیم یا بالاتر ، بیشتر كلسیم پوسته از طریق جذب روده ای تأمین شده ، در حالیكه در جیره های تخمگذار با ۲% كلسیم ، ۴۰ - ۳۰% از كلسیم پوسته از استخوان اخذ می گردد. بنابراین سطح كلسیم در جیره پولتها ، جیره های پیش از تخمگذاری و جیره تخمگذاری از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. هنگامی كه غدد پوسته ساز فعال نیستند جذب روده ای كلسیم از مواد غدایی حدود ۴۰% می باشد ، اما وقتی این غدد فعالیت می كنند این رقم به ۷۲% می رسد. زمان فعالیت این غدد بیشتر هنگام بعدازظهر و شب می باشد.
اگر مقدار زیادی كلسیم از جیره در طول این مدت جذب شود احتیاجی به كلسیم ذخیره شده در استخوانها نخواهد بود. بزرگ بودن ذرات حاوی منابع كلسیم باعث می شود كه كلسیم در طول بعداز ظهر و شب از روده ها عبور كرده و جذب در طی این مدت صورت گیرد. پودر صدف برای جذب در این ساعت ، بهترین ماده پیشنهادی است. مرغهای تخمگذار جوان كه مقدار مناسبی غذا در اختیارشان نیست و یا تحت برنامه محدودیت غذایی هستند بالانس منفی كلسیم[۴] خواهند داشت ( بدین معنی كه آنها احتیاج به كلسیم خود را از استخوان ، تأمین كرده و باعث خالی شدن ذخیره كلسیم استخوانها می شوند ) اگر این مسئله ادامه پیدا كند مشكل به شكل خستگی مرغهای تخمگذار[۵] و یا افت كیفیت پوسته[۶] بروز خواهد كرد. ۸۰% فسفر بدن در استخوان ها یافت می شود. در حالیكه مقدار بسیار كمی فسفر در پوسته تخم مرغ دیده می شود اما نقش فسفر در مرغهای تخمگذار بیشتر در رابطه با متابولیسم كلسیم می باشد.
● جذب كلسیم و فسفر تحت تأثیر عوامل زیر می باشد :
۱) منبع و شكل تركیبات كلسیم و فسفر :
انداره ذرات حاوی كلسیم ، نقش بسیار مهمی در مقدار كلسیم دریافتی و مورد نیاز بازی می كند. فسفر نیز باید بشكل قابل استفاده و قابل هضم در اختیار مرغهای تخمگذار قرار گیرد.
۲) PH روده :
جذب مطلوب فسفر به مقدار مطلوب در PH حدود ۶ اتفاق می افتد. هنگامی كه PH بیش از ۵/۶ باشد ، جذب فسفر كاهش پیدا می كند. مقادیر زیاد اسیدهای چرب آزاد در جیره[۷] ، PH روده را كاهش داده و در جذب كلسیم و فسفر دخالت می نمایند.
۳) نسبت كلسیم به فسفر :
نسبت بالای كلسیم به فسفر در روده ، جذب هر دو عنصر را كاهش می دهد. كلسیم زیاد ، PH روده را افزایش داده و باعث افت جذب فسفر ، روی و منگنز می شود. حد بالای فسفر در پلاسما باعث كاهش جذب كلسیم شده و كلسیم مورد نیاز از منبع استخوانی تأمین خواهد شد. فسفر همچنین باعث بالانس اسید و باز[۸] در بدن می گردد. مقدار صحیح نسبت كلسیم به فسفر برای رشد طیور ۵/۱ به ۱ الی ۲ به ۱ می باشد.
۴) ویتامین D۳ :
ویتامین D۳ در شكل فعال خود كه او ۲۵ دی هیدروكسی D۳ [۹] می باشد، در متابولیسم كلسیم از استخوان شركت داشته تا میزان كلسیم پلاسما را در حد طبیعی حفظ كند. ویتامین D۳ مهمترین عامل كنترلی در تحریك جذب كلسیم از روده می باشد و این كار را با تحریك ساخت پروتئین های اختصاصی حمل كلسیم انجام می دهد. در مرغهای تخمگذار در طی دوره تولید یك مجموعه ارتباطاتی بین كلسیم ، فسفر ، Vit. D۳ و سیستم هورمونی در متابولیسم كلسیم دیده می شود. مفهوم كلی این ارتباط در مورد رشد استخوان و شكل گیری پوسته تخم مرغ به شرح زیر می باشد :
▪ هر مرغ تخمگذار در مراحل اولیه تولید روزانه به ۴ گرم كلسیم نیاز دارد. از آنجائیكه غذای دریافتی در مرغهای تخمگذار جوان ممكن است كمتر از ۱۰۰ گرم در روز باشد ، سطح كلسیم جیره باید بین ۸/۳ تا ۴ درصد و اندازه ذرات آن حدود اندازه سنگریزه و یا بیشتر باشد. ( بحدی كه قابل بلع باشد ) این جیره ها لازم است ۵/۰% فسفر قابل جذب داشته باشند. مقادیر بالای كلسیم در جیره های تخمگذاری ، باعث می شود كه نیاز به كلسیم ذخیره استخوانی احساس نشود.
▪ در دوران رشد وجود مقدار زیادی كلسیم در جیره پیشنهاد نمی شود. چرا كه غلظت زیاد كلسیم روی جذب فسفر ، روی و منگنز اثر گذاشته ، همچنین پرنده های جوان نمی توانند مقادیر زیاد كلسیم را تحمل نمایند و احتمال بروز مشكلات كلیوی وجود دارد. مهمترین مسئله اینكه ، غلظت زیاد كلسیم در طول دوره رشد با افزایش PH روده موجب افزایش حجم غده پاراتیروئید شده كه منجر به كاهش جذب مواد غذایی می گردد. غده پاراتیروئید بعنوان مركز كنترل هورمونی بوده و زمانی كه بولتها بالغ می گردند فعال می شود. یك ماده هورمونی شبیه استروژن كه شروع فعالیت دستگاه تولید مثل پرنده را تحریك می نماید بدن پولت را برای ترشح و ذخیره كلسیم در استخوانها طی دوران پیش از تخم گذاری آماده می سازد. این كلسیم ذخیره شده در طول دوره تخمگذاری مورد استفاده قرار خواهد گرفت. افزودن كلسیم جیره طی ۲ هفته قبل از تخمگذاری برای اطمینان از وجود كلسیم كافی در بدن طیور لازم است. اگر غده پاراتیروئید رشد نیافته باشد یا عمل این سیستم هورمونی ناقص باشد ، كمبود كلسیم رخ داده و مقدار طبیعی كلسیم ذخیره در بدن در حد مطلوب نخواهد بود. همچنین اگر فعالیت غده پاراتیروئید كاهش یابد ، در زمان تخم گذاری كه به كلسیم نیاز داریم ، فراخوانی كلسیم كاهش یافته و در دسترس نخواهد بود.
▪ در جیره غذایی باید از یك منبع جذب قابل دسترس فسفر استفاده شود.
▪ ویتامین D۳ دریافتی باید در حدكفایت باشد. عملكرد ویتامین D۳ به فرم متابولیت آن كه او۲۵دی هیدروكسی D۳ می باشد وابسته است كه این عمل در كبد و كلیه طیور انجام می شود. هر عاملی كه روی عملكرد كامل این اعضاء یا غده پاراتیروئید اثر بگذارد ، اثر منفی روی فعالیت ویتامین D۳ و جذب متابولیسم كلسیم خواهد داشت. مهیا كردن یك شرایط اولیه مطلوب برای جوجه ها و میزان مناسب كلسیم در جیره های پیش دان و رشد موضوع مهمی می باشد.

[۱] caco۳ ( calcium carbonate )
[۲] shell gland
[۳] Calcificasion
[۴] Negative calcium balance
[۵] Cage Layer fatigue
[۶] Poor shell quality
[۷] Free fatty acid
[۸] Acid - base balance
[۹] ۱-۲۵ dihydroxy D۳

منبع : موسسه مرغداری ایران