کنترل و تأثیرات مایکوتوکسینها در جیره طیور

مایكوتوكسینها سمومی هستندكه توسط قارچها در مواد غذایی ایجاد شده و اثرات مخربی در انسان ،حیوانات وحشی، طیورو آبزیان ایجاد می كنند. بیماری كه در اثر بلع این سم ایجاد می شود مایكوتوكسیكوزیس نام دارد كه به دو صورت حاد ومزمن ایجاد می شود. درصد زیادی از گزارشهای درگیری به این بیماری، ابتلا به صورت مزمن است كه البته درصد زیادی نیز كشف نشده باقی
می ماند.مایكوتوكسیكوزیس (Mycotoxicosis) علائم خاصی دارد كه به اشتباه بیشتر به عنوان مشكلات مدیریتی عنوان می شوند.
● پنج گونه اصلی خانواده مایكوتوكسین:
۱) آفلاتوكسین
۲) سموم
۳) تریكوتسن
۴) زیرالنون
۵) فرمونیزین
● گونه های ثانویه مایكوتوكسین ها:
۱) سیترنین
۲) آلكالوئیدهای ارگوت
۳) اسیدسیكلوپیازونیك
۴) استیگماتوسیستین
۵) پاتولین (Patulin)
البته از اتمام سموم فوق آفلاتوكسین درصد ابتلای بالاتری دارد كه به دلیل اهمیت بالای آن، این گونه خاص را مورد بررسی قرار می دهیم.
● اثرات مخفی آفلاتوكسین :
در تمام نقاط دنیا شیوع كارسینوژیك آفلاتوكسین توسط آسپرژیلوس فلاووس، آسپرژیلوس پارازیتیكوس و پنی سیلیوم پولوروم ایجاد می شود.آفلاتوكسینها در حین آزمایش بسته به نوع رفلكس نسبت به نور فلورسنت (آبی یا سبز) و میزان RF كروماتوگرافی به ۲ نوع B & G تقسیم می شوند كه از بین انواع مختلف آفلاتوكسین (B۱, B۲, G۱, G۲ ) نوع B۱ از همه شایع تر است .آسپرژیلوس پارازیتیكوس هر ۴ نوع آفلاتوكسین را تولید می كند درحالیكه آسپرژیلوس فلاووس فقط B۱ وB۲ را تولید می كند.در ابتدا تصور بر این بود كه فقط درحین انبار كردن و پس از درو محصول رشد قارچ آغاز می شود. ولی درحال حاضر دانسته شده است كه به خصوص در مورد بعضی از غلات مانند بادام زمینی، تخم پنبه و ذرت، هنگام رشد محصول نیز آلودگی وجود دارد. آسپرژیلوس پارازیتیكوس كه به صورت مناسب و مطلوب با محیط زیست خاك تطابق می یابد، در بادم زمینی فراوان است.
در حالی كه به نظر می رسد رشد آسپرژیلوس فلاووس بیشتر درذرت، تخم پنبه و درخت گردو وجود دارد.كنترل آلودگی به آفلاتوكسین ها در مزرعه بسیار مشكل است زیرا در وهله اول تحت تأثیر شرایط آب و هوایی ( رطوبت و حرارت ) قرار دارد ودر وهله دوم رطوبت خاك، استرس ناشی از خشكسالی،آسیبهای ناشی از حشرات، دانه های شكسته و كمبود املاح معدنی در این رابطه نقش دارند و تحت كنترل درآوردن تمام این عوامل بسیار مشكل است . به هرحال همیشه غلظت بالای آفلاتوكسین ها درمحصولاتی كه پس از برداشت به صورت نامطلوب نگهداری می شوند زیاد است.سم پس از تشكیل شدن تا مصرف پرنده پایدار است و تنها راه جلوگیری از رشد این قارچ و تولیدسم، خشك كردن سریع محصول و ذخیره سازی مناسب آن است .
● مایكوتوكسینها در كجا یافت می شوند؟
این سموم در تمام مناطق دنیا در موارد اولیه یا غذاهای حیوانات وجود دارند.در اكثر مواقع قارچها در تمام مواد غذایی وجود دارند حتی قبل از درو محصول نیز موجود هستند ولی تولید مایكوتوكسها بستگی به عوامل محیطی مثل دما و رطوبت دارند. برای نگهداری مواد غذایی در ۲۵ درجه سانتی گراد رطوبت باید كمتر از۱۳% باشد تا بتوان محصول را بیش از ۲۰ روز نگهداری كرد ولی در كل توصیه شده است كه از نگهداری غلات و مواد غذایی بیش از ۱۴ روز باید اجتناب ورزید.
● اثرات مایكوتوكسینها بر طیور:
آفلاتوكسین به عنوان یك بیماری نئوپلاستیك دركبد وبعضی ازسایر اندامها نظیر كیسه صفرا، لوزالمعده، مجاری ادراری و استخوانها شناخته شده است. همچنین موجب كاهش ایمنی طیور شده و می تواند آسیبهای شدیدی را در اثر غفونتهای ثانویه ایجاد نماید.
● تظاهرات بالینی :
۱) در جوجه های گوشتی :
▪ كم خونی ، خونریزی ، فلجی و لنگش
▪ افزایش حساسیت نسبت به بیماریها یا كمك به حاد شدن بیماریهایی نظیر گامبورو،كوكسیدیوز، مارك، سالمونلوزو غیره
▪ تخریب پیگمانتاسیون پوستی
▪ افزایش مرگ ومیرناشی از استرس گرما در مرغان تخم گذار:
▪ كاهش تولید وافت كیفیت تخم مرغ
▪ تولید ناقص چربی كبد
۲) در مرغ مادر گوشتی :
▪ افزایش مرگ ومیر ناشی از استرس
▪ كاهش جوجه آوری
به طور كلی مایكوتوكسینها و آفلاتوكسین موجب كاهش ایمنی و افزایش حساسیت طیور نسبت به بیماریها و همچنین باعث كاهش و تضعیف تولید مثل و بروز علائم بالینی خاص می شوند كه بسته به میزان سم مشكلات تولید مثلی ، از كاهش تولید تا مرگ ومیر را ایجاد می كنند. در مواردی كه طیور طی مدت ۳۰ روز، روزانه ۰۵/۰ میلی گرم آفلاتوكسین B۱ را به ازای هر كیلو گرم از وزن بدن مصرف نمایند با كاهش شدید رشد مواجه خواهند شد. قابل توجه است حتی مقادیر كم سموم نیز موجب كاهش تولید شده كه اغلب ناشناخته می ماند.
● كنترل مسمومیتهای قارچی :
كنترل مسمومیتهای قارچی بر پایه جلوگیری ار رشد و تكثیر قارچهای مولد سموم قارچی در موارد خوراكی و همچنین دتوكسیفیه نمودن (Detoxifying) مواد خوراكی به این سموم استوار است.این كنترل دارای دو جنبه بزرگ است. از یك سو از نظر جلوگیری از رشد قارچها و تولید سموم مربوطه، با بهتر نمودن شرایط نگهداری مواد خوراكی كه وارد مرغداری می شوند اغلب قبل از اینكه به آن وارد گردد و یا حتی قبل از ورود به داخل كارخانه تولید دان آلوده می شود، می تواند حائز اهمیت باشد.
● مواد ضد قارچ و خنثی كننده سموم (Detoxifying) جهت مصرف در مواد خوراكی آلوده : افزودن هر ازچند گاه ( هر۱۰ روز تا چند هفته) و یا افزودن سیستماتیك و پیشگیرانه مواد ضد قارچ و یا خنثی كننده سموم به خوراك موجب كاهش خطر بروز مسمومیتهای قارچی می گردد.
● اكسی كینول ( Oxyquinol) :
خاصیت صد باكتریایی، ضد تك یاخته ای و ضد قارچی دارد (بویژه بر كاندیدا آلبیكانس، كاندیدا استلاتوئیدس،آسپرژیلوس فومیگاتوس) و موجب خنثی سازی سموم از طریق كاهش مقادیر آفلاتوكسین می گردد.
● دی - كلرو - تیمول (Di - Chloro-Thymol) :
خاصیت خنثی سازی سموم بویژه سموم قارچی دارد.(بیش از۸۵% آفلاتوكسین ها حدود ۱۲ساعت پس از تماس با آن از بین می روند).
دارای خاصیت مهاری بر تولید مایكوتوكسینها است .
خاصیت ضد قارچی بر آسپرژیلوس ورسی كالر و آسپرژیلوس پارازیتیكوس دارد.
اثر باكتریواستاتیك بر گونه های مختلف استافیلوكوكوس و استرپتوكوكوس از خود نشان می دهد.
خاصیت تقویت كننده اثرات اكسی كینول دارد.
● اسید های آلی :
مصرف توأم اسیدهای پروپیونیك، فرمیك و استیك جذب شده در یك ماده واسط خنثی مانندزئولیت یا ورمی كولیت موجب بروز خواص بازدارنده از رشد قارچها (Fungistatic) می گردد ودرنتیجه عمر ماندگاری (Shelf - life ) مواد غذایی را افزایش می دهد.
● استفاده از مواد جاذب (Absorbent ) :
مواد جاذب مانند بنتونیت (Bentonite) ، زئولیت (Zeolite) ،كائولین (Kaolin) ،سیلیكاتهای آلومینیوم (Alunio-sikicates) و غیره موجب جذب و خنثی سازی سموم قارچی می گردند. البته چنانچه میزان آلودگی با این سموم بسیار بالا باشد، مواد جاذب چندان تأثیری نخواهند داشت و در عین حال ممكن است ویتامینهای موجود در مواد خوراكی را جذب نمایند. به علاوه سموم قارچی به آنهاكاملا"متصل نمی شوند وممكن است این سموم پس از ورود به دستگاه گوارش آزاد گردند.
● استفاده از آنزیمها :
آنزیمهایی نیز به منظور خنثی سازی سموم از طریق تبدیل آنها به متابولیتهای غیر رسمی دردسترس هستند.
● درمان طیور :
درمانهای طیور برای پرندگانی كه دچار مسمومیت ناشی از سموم قارچ هستند شامل تجویز داروهای محافظت كننده كبدی، كولاگوگها( آمینواسیدهای گوگردی،كولین، بتائین)، آنتی اكسیدانها(همچون مصرف توأم ویتامین E و سلنیوم) و نیز مولتی ویتامین ها می باشد.درمانهای مكمل علامتی و یا اتیولوژیك دیگری را نیز برای مقابله با عفونتهای فرصت طلب احتمالی می توان به طورهمزمان انجام داد.

منبع : موسسه مرغداری ایران